فهرست آثار ایران در یونسکو؛ میراث جهانی ثبت شده‌ی کشورمان

چند کشور در جهان می‌توانند ادعا کنند که حافظ بخشی از تاریخ بشریت‌اند؟ ایران یکی از آن‌هاست. فهرست آثار ایران در یونسکو نه‌فقط مجموعه‌ای از نام‌ها، بلکه روایتگر میراثی است که قرن‌ها فرهنگ، هنر و خلاقیت ایرانیان را به جهان معرفی کرده است. این فهرست شامل دو بخش مهم است: میراث فرهنگی ملموس مثل محوطه‌های باستانی و میراث ناملموس که شامل آیین‌ها، سنت‌ها، مهارت‌های کهن که هنوز در زندگی مردم جاری‌اند، می‌شوند.

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یا یونسکو با انتخاب این آثار، اهمیت جهانی‌شان را تأیید کرده است. ایران با پیشینه‌ای چند هزار ساله، ده‌ها میراث فرهنگی ثبت‌شده در این فهرست دارد و بسیاری دیگر نیز در انتظار جهانی‌شدن هستند.

اگر می‌خواهید بدانید چرا این میراث‌ها ارزش جهانی دارند و چه داستان‌هایی در دلشان نهفته است، همراه دستی بر ایران بمانید تا به عمق این گنجینه بی‌همتا سفر کنیم.

ایران با شمار قابل‌توجهی از آثار ثبت‌شده در فهرست یونسکو، نقش محوری در معرفی تاریخ و فرهنگ خاورمیانه به جهان ایفا کرده است.

-ریچارد فرای (ایران‌شناس)

فهرست آثار ایران در یونسکو و میراث ملموس ما

فهرست آثار ایران در یونسکو، میراثی ارزشمند از مکان‌های تاریخی و فرهنگی است که هم نماد افتخار ملی است و هم هر ساله گردشگران زیادی را به ایران جذب می‌کند. این آثار شامل بناهای تاریخی، بازارها و مجموعه‌های معماری متنوع است که نشان‌دهنده تاریخ غنی و هنر ایرانیان هستند.

در ادامه، برخی از این میراث فرهنگی ملموس ثبت شده در فهرست یونسکو ذکر شده‌اند:

1. محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد (2025)
2. تپه هگمتانه همدان (2024)
3. جنگل های هیرکانی (2019) و الحاق جنگل دیزمار به آن (2023)
4. کاروانسرای ایرانی (2023)
5. منظر فرهنگی اورامانات (هورامان) (2021)
6. راه آهن سراسری ایران (2021)
7. چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس (2018)
8. شهر تاریخی یزد (2017)
9. کویر لوت (2016)
10. قنات ایرانی (2016)
11. شوش (2015)
12. چشم‌انداز فرهنگی میمند (2015)
13. شهر سوخته (2014)
14. کاخ گلستان (2013)
15. گنبد کاووس (2012)
16. مسجد جامع اصفهان (2012)
17. باغ ایرانی (2011)
18. مجموعه بازار تاریخی تبریز (2010)
19. مجموعه آرامگاه و خانقاه شیخ صفی‌ الدین در اردبیل (2010)
20. سازه‌های آبی شوشتر (2009)
21. مجموعه آثار رهبانی ارامنه در ایران (2008)
22. بیستون (2006)
23. سلطانیه (2005)
24. پاسارگاد (2004)
25. بم و چشم‌انداز فرهنگی آن (2004) پاسارگاد (2004)
26. تخت سلیمان (2003)
27. تخت جمشید (1979)
28. چغازنبیل (1979)
29. میدان امام، اصفهان (1979)

برای اطلاعات بیشتر می‌توانید فهرست بناها و آثار ایران در یونسکو را در وب‌سایت یونسکو نیز بیابید.

فهرست آثار ایران در یونسکو و میراث ناملموس ما

این میراث شامل هنرهای سنتی، جشن‌ها، آیین‌ها، علوم طبیعی، زبان‌ها و سایر جلوه‌های فرهنگی است که نشان‌دهنده غنای فرهنگی کشورمان است.

در ادامه، فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده در فهرست یونسکو ذکر شده‌اند:

1. هنر ساختن و نواختن ساز رباب (2024)
2. جشن مهرگان (2024)
3. آیین افطار (2023)
4. هنر تذهیب (2023)
5. جشن سده (2023)
6. مهارت ساختن و نواختن عود(2022)
7. هنر سوزندوزی ترکمن (2022)
8. جشن شب یلدا در ایران، ریشه ها و آداب و رسوم (2022)
9. پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی (2022)
10. سیر تحول هنر خطاطی ایرانی (خوشنویسی) و ثبت جهانی آن (2021)
11. ثبت آئین ها و مراسم زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس توسط یونسکو (2020)
12. مهارت هنر مینیاتور ایرانی (2020)
13. مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار (2019)
14. هنر ساختن و نواختن کمانچه (2017)
15. چوگان، بازی اسب‌سواری همراه با موسیقی و داستان‌پردازی (2017)
16. فرهنگ پخت و تقسیم نان نازک لواش (2016)
17. آیین‌های سنتی قالی شویان “مشهد اردهال” در کاشان (2012)
18. نقالی، داستان‌پردازی نمایشی ایرانی (2011)
19. مهارت‌های سنتی لنج سازی و لنج رانی در خلیج فارس (2011)
20. موسیقی بخشی‌های خراسان (2010)
21. آیین‌های پهلوانی و زورخانه ای (2010)
22. هنر دراماتیک و آیینی تعزیه (2010)
23. مهارت‌های سنتی قالیبافی در فارس (2010)
24. مهارت‌های سنتی قالیبافی در کاشان (2010)
25. نوروز (2009)
26. ردیف موسیقی ایرانی (2009)

البته، تعداد بسیاری از میراث فرهنگی ایران در فهرست انتظار یونسکو یا در روند مستندسازی وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران قرار دارند. دیر یا زود این میراث‌ها نیز وارد فهرست جهانی خواهند شد.

بر اساس تعاریف ملی و بین‌المللی، میراث فرهنگی ناملموس شامل مهارت‌ها، سنت‌ها، هنرهای اجرا، آیین‌ها و زبان‌هایی است که نسل به نسل منتقل می‌شود و نماد هویت فرهنگی هر ملت است. به همین دلیل، هم‌وطنان ایرانی ما نیز باید نسبت به آن‌ها اشراف کامل داشته باشند.

برای آشنایی بیشتر می‌توانید فهرست مهارت ها و آداب و رسوم ایرانی در سایت یونسکو را بخوانید.

یونسکو چیست و چه نقشی در حفاظت از آثار ملی ایران دارد؟

یونسکو یک سازمان بین‌المللی با هدف ترویج همکاری کشورها در زمینه‌های آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات است. این سازمان دو فهرست مهم برای حفظ آثار ثبت شده دارد:

• میراث ملموس (قابل مشاهده): شامل بناها، محوطه‌های تاریخی، سازه‌های معماری و حتی آثار طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو.
• میراث فرهنگی ناملموس ایران (غیرقابل لمس) :شامل آیین‌ها، مهارت‌ها، سنت‌ها، موسیقی‌ها و زبان‌هایی که در طول تاریخ از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند.

نقش یونسکو برای حفظ آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمند شامل موارد زیر است:

• حمایت فکری و اقتصادی: یونسکو از طریق تامین منابع مالی، مشاوره و آموزش، به حفاظت و مرمت میراث جهانی یونسکو در ایران کمک می‌کند.
• ارتقاء شناخت جهانی: ثبت آثار در فهرست میراث جهانی، توجه جهانی را به اهمیت آنها جلب می‌کند و موجب حفاظت بیشتر می‌شود.
• ترویج آگاهی: آموزش و برنامه‌های فرهنگی برای ارتقاء احترام و شناخت ارزش‌های فرهنگی ایران.
• حفظ هویت فرهنگی: کمک به حفظ و تقویت هویت ملی و فرهنگی ایران در سطح بین‌المللی.

معیار ثبت شدن آثار ایران در یونسکو چیست؟

یونسکو برای قرار دادن یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران یا هر کشور دیگر، معیارهای مشخصی دارد که شامل:

1. ارزش جهانی برجسته (Outstanding Universal Value):اثر باید نمایانگر اهمیت تاریخی، فرهنگی یا طبیعی در سطح جهانی باشد.
2. اصالت و تمامیت (Authenticity and Integrity):آثار تاریخی باید اصالت معماری یا کارکرد اصلی خود را حفظ کرده باشند.
3. حفاظت و مدیریت: برنامه‌ای مدون برای حفاظت بلندمدت و امکان مدیریت پایدار اثر وجود داشته باشد.
4. در رابطه با آثار ناملموس، امکانانتقال آن نسل به نسل وجود داشته باشد. در ضمن در حال حاضر نقش فعال در زندگی مردم و امکان تداوم فرهنگی آن ممکن باشد.

تأثیر ثبت آثار ایران در یونسکو بر صنعت گردشگری

ثبت آثار ملی ایران در یونسکو تأثیر شگرفی بر گردشگری فرهنگی ایران داشته است. هر سال هزاران گردشگر خارجی و داخلی به‌دنبال دیدن آثار تاریخی و ثبت جهانی شده‌ی شهرهایی چون اصفهان، شیراز و یزد هستند. اضافه شدن آثار تاریخی به فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران تغییرات زیر در گردشگری داخلی ایجاد می‌کند:

• افزایش اعتبار جهانی ایران در حوزه گردشگری
• ایجاد فرصت‌های اقتصادی برای جوامع محلی
• جذب سرمایه‌گذاری برای حفاظت و مرمت آثار
• ترویج فرهنگ و آیین‌های ایرانی در سطح بین‌المللی

سفر عمیق‌تر به میراث جهانی یونسکو در ایران

آنچه خواندید تنها دریچه‌ای کوچک به دنیای شگفت‌انگیز فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران بود. هر یک از این آثار ایرانی ثبت شده در یونسکو داستانی دارد؛ از شکوه میراث ملموس و ناملموس گرفته تا آیین‌ها و هنرهایی که روح فرهنگ ایرانی را زنده نگه داشته‌اند.

برای آشنایی با جزئیات هر اثر، روایت تاریخی و تصاویر جذاب، به نوشته‌های اختصاصی “دستی بر ایران” درباره این گنجینه‌ها سر بزنید و ایران را از نگاه یونسکو کشف کنید.