پیش از اینکه آشنایی با چشم انداز فرهنگی روستای میمند را آغاز کنیم، باید با پیشینه‌ی آن که یکی از جاهای دیدنی کرمان است آشنا شویم. روستای میمند یکی از اولین سکونتگاه‌های انسانی در ایران و میراث فرهنگی ملموس جهانی است که در فهرست آثار ایران در یونسکو قرار دارد. این مکان، یکی از زیباترین روستاهای جهان است که ساختار فرهنگی، طبیعی و تاریخی خود را حفظ کرده.
این روستای ۱۲هزار ساله در استان کرمان، در بین شهرهای رفسنجان، شهر بابک، انار و سیرجان قرار دارد. میمند یک روستای صخره‌ای باستانی است که هنوز هم دژهای کاملاً قابل‌اعتمادی دارد.
زمانی که با دقت بیشتری به این روستا می‌نگرید، قلعه‌ای خیره‌کننده، برج و خانه‌های جذاب پراکنده در جهات مختلف آن می‌بینید. به همین دلیل است که چشم‌انداز فرهنگی روستای میمند، به یک جاذبه‌ی گردشگری تبدیل شده است.
بناهای تاریخی در چشم انداز فرهنگی روستای میمند
آثار به‌جا‌مانده از ساکنان باستانی این روستا عبارت‌اند از:
- کتیبه‌ها
- کنده‌کاری‌های ۱۰هزارساله
- سفال‌های ۶هزارساله
گفتنی است که چندین کتیبه در این روستا وجود دارد. ترجمه‌ی بخشی از آن‌ها را در زیر ذکر می‌کنیم:
«هنگامی که کوه‌های میمند شکافته می‌شوند و افسانه‌هایشان به حقیقت می‌پیوندد، گنجی آشکار می‌شود که فقط در دسترس کسی است که از خورشید می‌آید.»
میمند یا می مست؟
به‌کمک واژه‌شناسی، متوجه می‌شویم که میمند متشکل از واژه «می»، به‌معنای «شراب» و «مند» به‌معنای «مست» است. ازآنجاکه تاریخ این روستا به دوره‌ی پیش از اسلام برمی‌گردد، گفته می‌شود که مردان روستا، پیش از ساخت آن، در خانه‌های دست‌کند، در دل صخره‌ها، شراب نگاه می‌داشتند و پیوسته مست شراب می‌شده‌اند. اینگونه بوده است که این حفره‌ها را در دل صخره‌ها کنده‌اند و چنین خانه‌های خارق‌العاده‌ای را ساخته‌اند. با‌این‌همه، عده‌ای بر این عقیده هستند که این واژه به‌معنای «سعادت و نیک‌بختی» است.
روستای میمند و جایزه‌ی ملینا مرکوری
یونان با همکاری یونسکو و ایکوموس، جایزه‌ی ملینا مرکوری را به آثاری اختصاص داد که ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی منحصر‌به‌فرد خود را حفظ کرده‌اند. روستای میمند میراث فرهنگی ملموس ایرانی است که در مقام هفتمین اثر فرهنگی، طبیعی و تاریخی، این جایزه را دریافت کرده. ساکنان این روستا، عادات و آیین‌های خاص خود را حفظ کرده‌اند و در زبان و لهجه خود هنوز هم از برخی واژگان ساسانی استفاده می‌کنند.
در جست‌وجوی همبستگی در کتیبه‌ها و کنده‌کاری‌های میمند
بقایای این روستای صخره‌ای با تاریخ باستانی خود، گواه زمانی است که انسان‌ها در بالای کوه‌ها در جست‌وجوی خدایان بوده‌اند. کوه‌ها نماد استحکام و پایداری هستند.
بناهایی که نیاکان ما کنده‌اند یادآور این قبیل تلاش‌های ایرانیان برای جست‌وجوی خدایان، در دوره‌ی اعتقاد آن‌ها به آیین بهی یا مهرپرستی (میترائیسم) است.
در این آیین باستانی ایرانی، آن‌ها به‌عنوان ستون اصلی، به شکست‌ناپذیری و ابدیت پدیده‌ها اعتقاد داشتند. بسیار محتمل است که چنین طرز فکرهایی، آن‌ها را به تقدیس این کوه‌ها سوق داده باشد. اگر این نظریه را بپذیریم که دست‌کندهای اولیه در این روستا متعلق به آیین مهرپرستی است، پس سنگ بنای اولیه روستا را آریایی‌های اولیه نهاده‌اند.
دیرینگی روستای میمند
در اطراف روستای میمند، نقوش و کتیبه‌هایی با قدمت ۱۲هزار سال و سفالینه‌هایی با سن تخمینی حدود ۲ تا ۳هزار سال کشف شده است.
طبق اظهارات برخی از باستان‌شناسان، تخمین قطعی قدمت روستا، درست به اندازه‌ی قدمت سفالینه‌های این منطقه است. ازآنجاکه اکتشاف در این منطقه همچنان ادامه دارد، تا زمانی که شواهد تاریخی بیشتری پیدا شود، فقط با همین تخمین‌ها می‌توان درباره‌ی دیرینگی روستای میمند گمانه‌زنی نمود و اختلاف‌نظر میان پژوهشگران بر سر آغاز سکونت در روستای میمند پابرجا خواهد بود.
عده‌ای بر این عقیده‌اند که دست‌کندهای موجود در روستا مربوط به ورود آریایی‌ها به فلات ایران است؛ به‌خصوص که در میان آریایی‌های اولیه و مادها، کوه نماد مقدسی بود. ایجاد دست‌کند بر کوه‌ها، از سنت‌های میترائیسم و مهرپرستی است.
اما برخی پژوهشگران عقیده دارند که پایگاه اصلی آریایی‌ها در بدو ورود به فلات ایران، مناطق غربی بوده است و پیش از نسج و پایداری، به‌سمت شرق کشیده نشده‌اند؛ پس سکونتگاه میمند نمی‌تواند در دوره‌های ابتدایی آریایی‌ها ساخته شده باشد. برخی معتقدند این روستا به دست اقوام کوچ‌نشین اشکانی ساخته شده که به واقعیت نزدیک‌تر است.
به‌هر‌حال، اگر ساخت میمند را به‌دست آریایی‌ها بدانیم، قدمت روستا به قرن‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد می‌رسد و اگر آن را متعلق به عهد اشکانی بدانیم، در قرن سوم پیش از میلاد ساخته شده است. در دوره‌ی ساسانیان این منطقه در اوج آبادانی و رونق خود بوده است؛ اما تا بعد از عهد ساسانیان، خبری از نام میمند در کتاب‌ها نیست. بعدها تاریخ‌نویس عرب، یاقوت حموی، در «معجم‌البلدان» اشاره می‌کند که در این محل نبردی بین یزدگرد سوم و لشگر عرب، به‌فرماندهی ابن‌مشاجع رخ می‌دهد که به پیروزی یزدگرد ختم می‌گردد.
زندگی روستایی در میمند
موقعیت جغرافیایی و صعب‌العبور‌بودن منطقه‌ای که روستای میمند در آن قرار دارد باعث گردیده است که این روستا از گزند هجوم دشمنان در امان بماند و در گذر زمان، کمتر دچار تغییر و تحول گردد. این دست‌نخوردگی، حتی در زبان و آداب‌و‌رسوم مردم نیز دیده می‌شود. هنوز آب و آتش برای مردم این منطقه مقدس است و به آتش سوگند یاد می‌کنند.
ازآنجاکه خاک مناسبی در دسترس نیست، بیشتر اقتصاد روستا برپایه‌ی دامپروری و بافندگی بنا شده است؛ هرچند خشکسالی‌های پی‌در‌پی سال‌های اخیر، دامپروری را نیز در این منطقه با مشکل رو‌به‌رو کرده.
پوشش گیاهی و جانوری روستای میمند
این روستا در مرز بین کوهستان و دشت قرار گرفته است. درختان بومی آن پسته و بادام وحشی است که در حال حاضر، بسیار کم و محدود شده‌اند. در داخل روستا نیز درختان توت و شاه‌توت وجود دارند. برخی از حیوانات منطقه عبارت‌اند از: مار، سوسمار، جوجه‌تیغی، لاک‌پشت و خرگوش. در کوهستان‌های میمند نیز حیوانات‌وحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بز کوهی، کبک و پرندگان وحشی زندگی می‌کنند.
معماری منحصر‌به‌فرد روستای میمند
دکتر باستانی پاریزی در کتاب «تاریخ کرمان» در وصف معماری میمند چنین آورده است: «میمند از دهات معروف و قدیمی شهر بابک است. تمام اتاق‌های این ده در دامنه‌ی کوهی کنده شده و خانه‌ها در دل سنگ است و هرچه در دل کوه می‌رود، سه یا چهار اتاق دارد و مجموعاً قریب سیصد کوچه در دل سنگ فرو برده‌اند. به همین سبب، خانه‌ها دودکش و بخاری ندارد و بدون منفذند.»
در ساختن محل اسکان، از سنگ، آجر یا دیگر مصالح ساختمانی استفاده نکرده‌اند. به‌بیان دیگر، ساخت سازه در فضای باز انجام نشده است؛ برعکس، این کار را با حفاری و کنده‌کاری انجام داده‌اند.
می‌توان اینگونه استدلال کرد که نیازی به استفاده از مصالح ساختمانی حس نکرده‌اند. در سبک کنده‌کاری معکوس، آن‌ها تاقچه‌هایی با ابعاد مختلف، برای محل خواب، قراردادن ظروف آشپزخانه و… ساخته‌اند.
ازآنجاکه اجاق‌ها برای قرارگرفتن در چنین مکان‌هایی طراحی شده‌اند، چوب‌های سوزان، روی سقف و دیوارها ردهای سیاهی به جا می‌گذاشتند. این فرایند، نوعی اثر عایق‌سازی ایجاد می‌کند که عمر اتاق‌ها را افزایش می‌دهد.
اتاق‌های این خانه‌های روستایی، متقارن و منظم نیستند. در زبان محلی، مردم خانه‌ای با چندین اتاق و یک اصطبل را «کیچه» می‌نامیدند. در واقع، هر واحد یک کیچه است و بزرگ‌ترین کیچه، ۹۰ مترمربع مساحت دارد. این روستا، ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق دارد. همچنین، روستای میمند یک حمام عمومی، یک مدرسه، یک مسجد و یک حسینیه دارد که هنوز هم از آن‌ها استفاده می‌شود.
بازدید از چشم انداز فرهنگی روستای تاریخی میمند
تعداد زیادی از ایرانیان و همچنین مسافران بین‌المللی برای بازدید از این سکونتگاه باستانی بشر و کسب اطلاعات درباره‌ی ویژگی‌های فرهنگی آن به این روستا سفر می‌کنند. قدم‌زدن در داخل و اطراف این روستا و نگریستن به چشم‌اندازهای خیره کننده‌‌ی آن، شما را از دنیای واقعی به دنیایی رؤیایی می‌برد. به نظر می‌رسد که زمان متوقف می‌شود و شما در مقابل یک جواهر واقعی و عتیقه در روی زمین قرار گرفته‌اید.
توصیه می‌کنیم که از این روستا و صنایع‌دستی آن بازدید و در آن اقامت کنید. این بازمانده‌ی تاریخی روزگار باستان، یکی از میراث فرهنگی ملموس ایرانی است و جاذبه‌ی گردشگری برجسته‌ای برای ایران و جهان محسوب می‌شود. اگر در سفری بین یزد و کرمان هستید، می‌توانید بازدید از این روستا را هم در برنامه‌ی سفر خود بگنجانید.
روستای میمند کرمان کجاست؟
روستای میمند کرمان در حدود ۱۲۰کیلومتری رفسنجان در استان کرمان است. برای رفتن به این روستا باید حدود ۳۶ کیلومتر در جاده‌ی رفسنجان-انار یا حدود ۱۴۰ کیلومتر در جاده‌ی انار-رفسنجان حرکت کنیم تا به تقاطعی در نزدیکی کشکوئیه برسیم. از آنجا تا روستای میمند، حدود ۸۳ کیلومتر راه باقی خواهد ماند.
برای اطلاعات بیشتر جهت سفر به روستای میمند کافی است که موقعیت مکانی زیر را دنبال کنید:
پرسش‌های متداول درباره‌ی چشم انداز فرهنگی روستای میمند
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤال‌تان را بپرسید؛ ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
قدمت روستای میمند به چه دوره‌هایی بر می‌گردد؟
براساس لوح‌های کشف‌شده، روستای میمند یکی از اولین سکونتگاه‌های بشر در فلات ایران بوده است. این روستا در دوره‌های مختلف تاریخی ازجمله اشکانیان، ساسانیان و دوره‌ی ایران پس از اسلام سکونتگاه بوده است.
چرا برخی از روستاهای تاریخی ایران در دل صخره‌ها و کوه‌ها ساخته شده‌اند؟
این روستاهای صخره‌ای دورانی را یادآور می‌شوند که مردم برای فرار از دست جانوران و درندگان به ساخت چنین مسکن‌هایی رو می‌آوردند. آن‌ها در چنین پناهگاه‌هایی از گزند سرما و گرمای شدید هم در امان بودند.
آیا میمند یک روستای زنده است؟
زندگی در روستای تاریخی میمند در جریان است. مردم این روستا به دامداری و کشاورزی مشغول‌اند و زندگی نیمه‌عشایری دارند. در طول زمستان، آن‌ها درون دره و در غارهایی زندگی می‌کنند که از صخره‌های نرم تراشیده شده‌اند. علاوه بر آداب و رسوم خاص، مردم این روستا هنوز هم در گویش خود از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌کنند.
جایزه‌ی ملینا مرکوری چیست و چرا به روستای میمند اهدا شده است؟
این جایزه به آثاری اهدا می‌شود که شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی خاصی دارند. جایزه‌ی ملینا مرکوری از طرف دولت یونان و با همکاری یونسکو و ایکوموس به این روستا اهدا شده است.
