نوروز، فقط آغاز سال نیست؛ آغاز زندگی دوباره است. عید نوروز در ایران با تاریخی هزاران‌ساله، ریشه در آیین‌های کشاورزی و امید به رویش دوباره دارد. این جشن کهن، یکی از بزرگ‌ترین میراث‌های فرهنگی ناملموس ایران است که در سال ۱۳۸۸ در فهرست آثار ایران در یونسکو ثبت شد و امروز بیش از 17 کشور آن را به‌عنوان جشنی مشترک برگزار می‌کنند.
نوروز، نشانه‌ی پایان زمستان و شروع بهاری تازه است؛ زمانی که طبیعت جان می‌گیرد و انسان‌ها دوباره به هم نزدیک می‌شوند. این آیین، که از گذشته در قلب سبک زندگی ایرانیان نقش داشته، هنوز هم فرصتی برای همدلی، نوسازی و پیوند دوباره با ریشه‌های فرهنگی است. اگر می‌خواهید با ریشه‌های تاریخی، آداب و رسوم نوروز در ایران آشنا شوید، این مطلب از دستی بر ایران را از دست ندهید.
نوروز تنها جشن طبیعت نیست؛ جشن امید و باززایی است، یادگاری از روزگاران باستان که ایرانیان را در سخت‌ترین زمان‌ها با هم پیوند داده است.
-عبدالحسین زرین‌کوب
عید نوروز در ایران و اسطوره‌شناسی
در افسانه‌های قدیمی ایرانی آمده است زمانی که پادشاه افسانه‌ای ایران، جمشید، به‌مدت هزار سال در ایران فرمانروایی می‌کرد، همه‌چیز خوب بود، غذا فراوان بود، دروغ وجود نداشت، گیاهان خشک نمی‌شدند، مردم از سرما و گرمای شدید هوا آزرده نمی‌شدند، هیچ‌کس پیر نمی‌شد و حسادت وجود نداشت.
در همان دوران و در ابتدای اولین روز از اولین ماه بهار، جمشید بر تخت پادشاهی خود که با سنگ‌های گرانبها تزیین شده بود، رو به شرق نشست و تاجی پوشیده از جواهرات بر سر گذاشت. زمانی که خورشید شروع به تابیدن بر او و تخت پادشاهی‌اش نمود، مردم دیدند که جمشید مانند خورشید می‌درخشد. این موضوع باعث شادمانی و خوشحالی فراوان مردم شد. آن‌ها این روز را جشن گرفتند و آن را روز نو یا نوروز نامیدند. جشن‌های شادمانی پنج روز به طول انجامید و همه برای نو شدن سال و جان‌گرفتن دوباره‌ی طبیعت به شادمانی پرداختند.
عید نوروز در ایران و تاریخچه آن
از هزاره‌ی سوم پیش از میلاد، مردم ایران این مناسبت را با شادمانی فراوان در فلات ایران جشن می‌گرفتند؛ اما مردم نیمه‌ی شرقی ایران در آن زمان چنین جشنی نداشتند. هم زمان، این روز در میان‌رودان (بین‌النهرین) نیز جشن گرفته می‌شد. بنابراین، تاریخچه عید نوروز در اصل، نه به سنت زرتشتی بازمی‌گردد و نه به سنت آریایی.
مناسبت دیگری نیز بود که بعد از زمان برداشت محصول، در اوایل ماه نوامبر، در میان مردم گرامی داشته می‌شد و آن را جشن می‌گرفتند. در آن زمان، تقویم ایرانی ۷ ماه تابستان و ۵ ماه زمستان داشت. این مناسبت مهرگان نام داشت و در اواخر تابستان و آغاز زمستان جشن گرفته می‌شد. دلیل خوشحالی مردم نیز دانه‌هایی بود که برداشت می‌شد و برای آن‌ها به‌معنای غذا بود.
عید نوروز و جشن مهرگان در چند کشور همسایه نیز بر پا می‌شد. برای مثال، این مناسبت‌ها در میان مردم سامی، اعراب مدینه و… جشن گرفته می‌شد. این مراسم سالیانه تا به امروز در کشورهای مختلف ادامه یافته‌اند و جشن گرفته می‌شوند.
زمانی که تاریخچه نوروز را می‌خوانید، متوجه می‌شوید که این جشن مربوط به دین زرتشت نبوده است، زیرا اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، سخنی از آن به میان نیاورده است. از سوی دیگر، این جشن در نیمه شرقی ایران که اکثر زرتشتیان در آن زندگی می‌کردند، برگزار نمی‌شده. این حقیقت را به قطعیت می‌توان اعلام کرد که نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شده است.
جشن سال نوی ایرانی در تقویم‌های قدیمی
در دوران هخامنشیان، مردم و مقامات نوروز را در همه‌جا، در خانه و در تخت جمشید، به شکل یک سنت سالانه جشن می‌گرفتند. برخی محققان بر این باورند که در ابتدای دوران حکومت هخامنشیان، جشن مهرگان در فصل زمستان برگزار می‌شد، اما در زمان حکومت داریوش اول، شروع بهار را زمانی برای جشن سالانه در تخت جمشید تعیین کردند.
شاه ایران همانند جمشید، پادشاه اساطیری ایران، در روز نخست از سال نو و انقلاب تابستانی، در جهتی خاص و نقطه‌ای مشخص از تخت جمشید می‌نشست؛ به‌نحوی که خورشید در زمان طلوع به صورت او بتابد. تلألو و بازتاب این نورها جو خاصی در کاخ پدید می‌آورد که همچون روزهای پیشین نبود. به همین دلیل، آن را روز نو یا نوروز می‌نامیدند. ما نیز این مجموعه کاخ‌ها را به نام او تخت جمشید می‌نامیم.
در دوران پارت‌ها و ساسانیان، تقویم‌های گوناگون موجب شد که روز جشن نوروز به روزهای دیگری جابه‌جا شود؛ زیرا محاسبه‌ی این روز در تقویم‌های مختلف یکسان نبود.
ایرانی‌ها حتی بعد از حمله اعراب که اسلام وارد ایران شد نیز به برپایی جشن عید نوروز در ایران ادامه دادند. خلفای عرب هرگز از این موضوع خشنود نبودند؛ اما ایرانیان مسلمان به تکریم و جشن‌گرفتن این روز به‌عنوان سنتی ملی ادامه دادند.
در دوران حکومت سلجوقیان، زمانی که مقامات ترک بسیار مخالف جشن‌های نوروز بودند، تقویم ایران تحت تأثیر تغییراتی قرار گرفت. در نهایت، گروهی از ریاضیدانان، از جمله عمر خیام، برنامه‌ای را تعیین کردند تا به تصحیح این تقویم بپردازند. آن‌ها زمان نوروز را در روز آغاز بهار قرار دادند. امروز دقیقاً برابر با یکم فروردین یا ۲۱ ماه مارس، ایرانیان این روز را جشن می‌گیرند.
از قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی که صفویان در ایران حکومت می‌کردند، جشن نوروز با برخی از سنت‌های اسلامی در هم آمیخت. رهبران دینی احادیثی از امامان شیعه نقل می‌کردند تا ثابت کنند که حضرت محمد(ص) و پیروان او کارهای بزرگی در این روز انجام می‌دادند. در نتیجه، ایرانیان شیعه نیز امروز نوروز را به‌عنوان یک رویداد ایرانی‌اسلامی جشن می‌گیرند و حتی آن را روزی مقدس می‌دانند.
نوروز نماد تازگی و تولد و بخشی از هویت ملی ما ایرانیان است. در حقیقت، این مناسبت به‌شدت در فرهنگ ایرانی ریشه دارد و البته مردمان بسیاری از کشورها در حفظ آن می‌کوشند.
پرسش‌های متداول دربارهٔ عید نوروز در ایران
چرا مدت عید نوروز ۱۳ روز است؟
📆 در ایران باستان جشن‌های نوروز دوازده روز بود و روز سیزدهم برای دفع بلا به طبیعت اختصاص یافت، بنابراین دورهٔ جشن به ۱۳ روز افزایش یافت.
آیا عید نوروز فقط در ایران برگزار می‌شود؟
🌍 جشن نوروز سه‌هزار سال قدمت دارد و علاوه بر ایران در افغانستان، تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکمنستان، هند، مغولستان، پاکستان و ازبکستان نیز برگزار می‌شود.
فلسفه هفت‌سین چیست؟
🥣 مواد سفرهٔ هفت‌سین به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- دسته اول: مواد نمادین که هرکدام نمادی برای سالی خوب و پررونق هستند.
- دسته دوم: مواد خوراکی و پذیرایی شامل انواع آجیل، میوه و شیرینی.
چرا نوروز را جشن می‌گیریم؟
🌱 نوروز آغاز سال خورشیدی ایرانی و نماد سرزندگی و شادابی است که از دوران باستان برجای مانده و اقوام ایرانی را متحد می‌کند.
پیام نوروز چیست؟
🔄 پیام نوروز آغازی دوباره است؛ نوزایی طبیعت و شروع سرسبزی بهار این مفهوم را منتقل می‌کند و با جشن و دیدوبازدید گرامی داشته می‌شود.
معنی نوروز چیست؟
📖 در معنای عام نوروز به آغاز سال نو اشاره دارد و در معنای خاص به ششم فروردین (روز خرداد) گفته می‌شود.
پیدایش جشن نوروز به چه زمانی بازمی‌گردد؟
📜 روایات مختلف از دلایل پیدایش نوروز عبارت‌اند از:
- برخی جمشید، پادشاه افسانه‌ای ایران، را بنیانگذار جشن می‌دانند.
- عده‌ای نوروز را برابر با زمان پیدایش اولین انسان روی زمین می‌شناسند.
- ایرانیان باستان بازگشت تابستان را جشن می‌گرفتند و آن را پیروزی سالیانهٔ روح خورشید می‌پنداشتند؛ ازاین‌رو سال نو را در این روز آغاز و تقویم خورشیدی را پایه‌گذاری کردند.
