کویرهای ایران در فلاتی مرتفع قرار گرفته و با رشته کوه‌های به هم مرتبط، احاطه شده اند. در جغرافیای ایران، دو کویر معروف ایران در دو منطقه مهم واقع شده‌اند: 1) دشت کویر و 2) کویر لوت. این دو منطقه از خشک‌ترین مناطق و شاید گرم‌ترین مناطق در نوع خود در دنیا هستند.
چاله های کویری ایران
کویر لوت بزرگترین چاله کویری در فلات ایران است و می‌توان گفت یکی از بزرگترین چاله‌های کویری در دنیا است. کویر لوت، از لایه‌های شکسته شده زمین شکل گرفته است.
حداکثر بارش سالانه در این منطقه تقریباً 100 میلی‌متر است. میانگین ارتفاع این کویر از سطح دریا 600 متر می‌باشد و پایین‌ترین ارتفاع آن که نزدیک شهر خبیث واقع شده، 300 متر از سطح دریا می‌باشد.
از نظر زمین‌شناسی، دشت کویر چاله ای است که در شمال کویر لوت قرار گرفته است. حداقل ارتفاع این کویر از سطح دریا 400 متر می باشد.
بخش عمده دشت کویر از شن و سنگریزه پوشیده شده است و در معرض بادهای شدید و طوفان‌هایی قرار دارد که شن‌های مخلوط با نمک را به گونه‌ای حرکت می‌دهد که گویی موج دریاست. به مرور زمان، این پدیده تپه‌هایی بلند را شکل می دهد که تا 40 متر ارتفاع پیدا می کنند.
از دیدگاه ساختاری حاکم بر کویرهای ایران، دشت کویر تفاوت بسیاری با کویر لوت دارد. در دشت کویر، تفاوت دما بین روز و شب در طول سال بین 0 تا 70 سانتی‌گراد است.
شرایط زیست محیطی کویرهای ایران
برخی از ویژگی‌های زیست محیطی کویر های ایران داشتن آفتابی شدید، رطوبت نسبتاً کم، بارندگی کم و تبخیر زیاد می‌باشد. دمای هوا با توجه به فاصله یک نقطه تا ارتفاعات بلند آن تغییر می‌کند.
دمای نقاطی که دور از ارتفاعات قرار دارند، در فصل تابستان تا 60 درجه سانتی‌گراد نیز افزایش می‌یابد. میانگین دما در ماه دی و اردیبهشت به ترتیب 22 و 40 درجه سانتی‌گراد است. به طور کلی، شرایط زیست محیطی کویر ها در ایران آن قدر سخت است که نه در تابستان قابل تحمل است و نه در زمستان.
در این منطقه به ندرت برف می‌بارد. رطوبت نسبی هوا در سال زیر 30 درصد است. در طول تابستان این رطوبت کاهش می‌یابد و گاهی به 0 درصد می‌رسد. در زمستان اغلب باران می‌بارد و گاهی باران های درشتی می‌بارد که سطح رویی خاک را می‌شوید و جابجا می کند. البته باید گفت که خاک و آب مناسب و کافی برای رشد گیاهان وجود ندارد.
از آن جایی که کویرهای ایران اغلب در معرض باد قرار دارند، گیاه کافی برای محافظت از خاک وجود ندارد و باد باعث فرسایش خاک می‌شود و ضرر و زیان به همراه دارد. به همین دلیل، با استفاده از دیوارهای چوبی و کاشت درختچه‌ها و درخت‌ها جلوی وزش باد را می‌گیرند تا با نیروهای مخرب طبیعی مقابله کنند.
شرایط زندگی در کویرهای ایران
همیشه آب عنصری حیاتی است که شرایط زندگی را در همه جا فراهم می‌کند و همچنان آب است که به رشد گیاهان و ماندن مردم در ناحیه کویری کمک می‌کند. دسترسی به آب در تمامی نقاط کویرها امکان پذیر نیست.
زندگی در مناطقی جریان دارد که آب در چشمه‌ها یافت می‌شود یا از طریق تکنیک قدیمی کانال های زیرزمینی که کاریز نامیده می‌شود، در دسترس قرار می‌گیرد. گاهی چاه‌های نیمه عمیقی حفر می‌شود تا آب استخراج شود. در نتیجه، ساکنان کویر حداقل آب را دریافت می‌کنند.
مردم محلی برای سفر و عبور و مرور از کویر از حیواناتی استفاده می‌کنند که تحمل بسیار بالایی دارد. در کویرهای ایران، اغلب درختان بالارونده یا مشابه آنها کاشته می‌شوند که ریشه‌هایی عمیق در دل خاک دارند تا بتوانند بقا داشته باشند.
زندگی کردن در مناطق کویری
مردم فقط در واحه‌ها و در مقیاس‌هایی کوچک زندگی می‌کنند و زندگی آنها به کشاورزی، دامپروری و کوچ وابسته است. آنها گندم، جو، درختان میوه و گیاهانی از این دست می‌کارد.
در بعضی مناطق نیز کشاورزی بیهوده است و در نتیجه مردم فقط با پرورش گاو زندگی خود را می‌گذرانند. اگر کشاورزی و دامپروری هیچکدام برای آنها امکان نداشته باشد، به جایی دیگر کوچ می‌کنند تا شرایط زندگی بهتری پیدا کنند. این جبر زندگی در کویرهای ایران است.
مسکن و لباس در مناطق کویری
خشت خام، گل خام و در برخی مناطق تعداد محدودی سنگ به عنوان مصالح ساختمانی برای ساخت خانه در این مناطق استفاده می‌شود. دیوارها باید با ضخامت زیاد ساخته شوند تا مانند عایق عمل کنند و سقف‌ها نیز باید به صورت گنبدی شکل یا طاقدار ساخته شوند تا دوام طولانی‌تری داشته باشند.
مردم اغلب لباس‌های با رنگ روشن و از جنس پنبه می‌پوشند. لباس‌های آنها گشاد و بلند است و بعضی ساکنین تحت تاثیر فرهنگ شهرنشینان لباس‌های متفاوتی می‌پوشند.
اگرچه فلات ایران شرایط خود را برای زندگی تحمیل می‌کند اما ساکنین آن برای حفظ شرایط زندگی تلاش می‌کنند. مردم سخت‌کوش کویرهای ایران که هزاران سال است برای زندگی در این مناطق تلاش می‌کنند، به راحتی تسلیم شرایط نمی‌شوند.
