کویرهای ایران و شرایط دشوار زندگی در آن‌ها

نمایی از کویرهای ایران
نمایی از شن های روان در کویرهای ایران
نمایی از کویرهای ایران
نمایی از شن های روان در کویرهای ایران

کویرهای ایران در فلاتی مرتفع قرار گرفته‌‏اند و با رشته‌کوه‌های به هم مرتبط، احاطه شده‌‏اند. در جغرافیای ایران، دو کویر معروف در دو منطقه‏‌ی مهم قرار دارند: دشت کویر و کویر لوت. این دو منطقه از خشک‌ترین و شاید گرم‌ترین مناطق نوع خود در دنیا هستند.

چاله‌‏های کویری در کویرهای ایران

کویر لوت بزرگ‏ترین چاله‏‌ی کویری در فلات ایران است؛ حتی می‌توان گفت یکی از بزرگ‏ترین چاله‌های کویری دنیاست. کویر لوت، از لایه‌های شکسته‏‌شده‌‏ی زمین شکل گرفته است.

حداکثر بارش سالانه در این منطقه تقریباً ۱۰۰ میلی‌متر است. میانگین ارتفاع این کویر از سطح دریا ۶۰۰ متر و پایین‌ترین ارتفاع آن که نزدیک شهر خبیث واقع شده، ۳۰۰ متر از سطح دریاست.

از نظر زمین‌شناسی، دشت کویر چاله‌‏ای است که در شمال کویر لوت قرار دارد. حداقل ارتفاع این کویر از سطح دریا ۴۰۰ متر است.

بخش عمده‏‌ی دشت کویر از شن و سنگ‏ریزه پوشیده شده است. دشت کویر در معرض بادهای شدید و طوفان‌هایی قرار دارد که شن‌های مخلوط با نمک را به‏‌گونه‌ای حرکت می‌دهد که گویی موج دریاست. این پدیده به‌‏مرور زمان، تپه‌هایی بلند را شکل می‏دهد که ارتفاع آن‏ها به ۴۰ متر می‏رسد.

از دیدگاه ساختار حاکم بر کویرهای ایران، دشت کویر تفاوت بسیاری با کویر لوت دارد. در دشت کویر، تفاوت دما بین روز و شب، در طول سال بین ۰ تا ۷۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است.

وضعیت زیست‌‏محیطی کویرهای ایران

برخی از ویژگی‌های زیست‏‌محیطی کویرهای ایران عبارت‌اند از: آفتاب شدید، رطوبت نسبتاً کم، بارندگی کم و تبخیر زیاد. دمای هوا با توجه به فاصله‏‌ی یک نقطه تا ارتفاعات بلند اطراف آن تغییر می‌کند.

دمای نقاطی که دور از ارتفاعات قرار دارند، در فصل تابستان تا ۶۰ درجه‌ی سانتی‌گراد نیز افزایش می‌یابد. میانگین دما در ماه دی و اردیبهشت، به‏‌ترتیب ۲۲ و ۴۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است. به‌‏طور کلی، وضعیت زیست‏‌محیطی کویرها در ایران آن‏قدر سخت است که در تابستان و حتی زمستان نیز نمی‌‏توان آن را تحمل کرد.

در این مناطق به‌‏ندرت برف می‌بارد. رطوبت نسبی هوا در سال، کمتر از ۳۰درصد است. در طول تابستان این رطوبت کاهش می‌یابد و گاهی به صفردرصد می‌رسد. در زمستان اغلب باران می‌بارد؛ گاهی نیز باران‏‌هایی با قطره‏‌های درشت می‌بارد که سطح رویی خاک را می‌شوید و جابه‏‌جا می‏کند. البته باید گفت که خاک و آب مناسب و کافی برای رشد گیاهان وجود ندارد.

ازآنجاکه کویرهای ایران در معرض باد قرار دارند، گیاه کافی برای محافظت از خاک وجود ندارد و باد باعث فرسایش خاک می‌شود. وزش این بادها ضرر و زیان به همراه دارد. به همین دلیل، با استفاده از دیوارهای چوبی و کاشت درختچه‌ها و درخت‌ها جلوی وزش باد را می‌گیرند تا با نیروهای مخرب طبیعی مقابله کنند.

وضعیت زندگی در کویرهای ایران

آب عنصری حیاتی است که امکان زندگی را در همه‌‏جا فراهم می‌کند. آب است که به رشد گیاهان و ماندن مردم در ناحیه‏‌ی کویری کمک می‌کند. دسترسی به آب در همه‌‏ی نقاط کویرها امکان‏‌پذیر نیست.

زندگی در مناطقی جریان دارد که آب در چشمه‌ها یافت می‌شود یا از طریق تکنیک قدیمی ایجاد کانال‏‌های زیرزمینی به‏‌نام کاریز، در دسترس قرار می‌گیرد. گاهی نیز چاه‌های نیمه‌‏عمیقی حفر می‌شود تا آب استخراج شود. با وجود همۀ این تمهیدات، ساکنان کویر، حداقل آب را دریافت می‌کنند.

مردم محلی برای سفر و عبور و مرور از کویر از حیواناتی استفاده می‌کنند که تحمل زیادی دارند. در کویرهای ایران، درختان بالارونده یا مشابه آن‌ها کاشته می‌شوند که ریشه‌هایی عمیق در دل خاک دارند؛ چراکه می‏‌توانند بقا یابند.

زندگی‏‌کردن در مناطق کویری

مردم فقط در واحه‌ها و در مقیاس‌هایی کوچک زندگی می‌کنند و زندگی آن‌ها به کشاورزی و دام‏پروری و کوچ وابسته است. آن‌ها گندم، جو، درختان میوه و گیاهانی از این دست می‌کارد.

در بعضی مناطق، کشاورزی بیهوده است؛ درنتیجه، مردم فقط با پرورش گاو زندگی خود را می‌گذرانند. اگر کشاورزی و دام‏پروری برای مردم امکان نداشته باشد، به جایی دیگر کوچ می‌کنند تا موقعیت زندگی بهتری پیدا کنند. این جبر زندگی در کویرهای ایران است.

مسکن و لباس در مناطق کویری

خشت خام و گل خام و در برخی مناطق، تعداد محدودی سنگ به‏‌عنوان مصالح ساختمانی برای ساخت خانه در مناطق کویری استفاده می‌شوند. دیوارها باید با ضخامت زیاد ساخته شوند تا مانند عایق عمل کنند و سقف‌ها نیز باید گنبدی‌شکل یا تاق‏‌دار ساخته شوند تا دوام طولانی‌تری داشته باشند.

اغلب مردم کویرنشین، لباس‌هایی با رنگ روشن و از جنس پنبه می‌پوشند. لباس‌های آن‌ها گشاد و بلند است. بعضی از ساکنان، تحت‌‏تأثیر فرهنگ شهرنشینان، لباس‌های متفاوتی می‌پوشند.

فلات ایران شرط‌های خود را بر زندگی تحمیل می‌کند؛ اما ساکنان آن برای حفظ امکان زندگی در آنجا تلاش می‌کنند. مردم سخت‌کوش کویرهای ایران که هزاران سال است برای زندگی در این مناطق می‌کشند، به‌‏راحتی تسلیم وضعیت کویرها نمی‌شوند.

اشتراک گذاری
دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

قبلی
جغرافیای عمومی ایران
جغرافیای ایران | جغرافی عمومی ایران

جغرافیای عمومی ایران

جغرافیای ایران، منطقه‌ای وسیع با تنوع آب‌‌وهوایی زیاد و ویژگی‌های خاص جغرافیایی

بعدی
پهنه‌های آبی ایران
نوشته‌های مشابه
مسابقه ایران شناسی ماهانه دستی بر ایران