در دل استان خراسان جنوبی ایران، شهر بیرجند با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی خود منتظر بازدید شماست. با هوای نیمه‌بیابانی و میراث فرهنگی غنی، این شهرستان نه تنها برای محققان تاریخ بلکه برای هر مسافری جذاب است. در این مقاله تاریخ، جغرافیا و جاهای دیدنی بیرجند را کشف کنید که بدون شک شما را برای سفر به بیرجند مشتاق می‌کند.
جغرافیای بیرجند
شهرستان بیرجَند در کشور ایران و استان خراسان جنوبی واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان قاینات، از شمال شرق به شهرستان زیرکوه، از شرق به شهرستان‌های درمیان و سربیشه، از جنوب به شهرستان خوسف و از غرب به شهرستان سرایان محدود است.
آب و هوای بیرجند، نیمه بیابانی بوده و دارای زمستانهای سرد و تابستان های خشک و گرم است. میانگین سالیانه درجه حرارت این شهر برابر با 16 درجه سانتیگراد است. میانگین بارش سالیانه در شهر بیرجند به طور میانگین برابر با 35.8 میلی‌متر است. همچنین این شهر در ارتفاع ۱۴۷۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است.
راه های سفر به بیرجند متفاوت و متنوع است:
- زمینی با خودروی شخصی
مسیر زمینی تهران به بیرجند، از گرمسار و سمنان می گذرد و به طبس و سپس به بیرجند می‌رسد. فاصله این شهر از تهران حدود ۱۰۶۵ کیلومتر و مدت سفر زمینی ۱۲ ساعت و نیم است.
- زمینی با اتوبوس
اتوبوس ها از پایانه جنوب تهران به مقصد بیرجند حرکت می‌کند. مدت سفر با اتوبوس حدود ۱۶ ساعت خواهد بود. از شهرهای اطراف همچون مشهد و زاهدان نیز به سمت بیرجند اتوبوس مسافربری وجود دارد.
- هوایی
فرودگاه بیرجند چند روز در هفته به شهرهای مشهد و تهران پرواز دارد. مدت سفر هوایی از تهران به بیرجند یک ساعت و نیم است.
- قطار
این شهر ایستگاه راه آهن ندارد. بنابراین باید با قطار تهران به طبس سفر کرد و پس از آن با طی مسافتی حدودا ۳ ساعت، از طبس به بیرجند رسید. مدت سفر با قطار تا طبس حدود ۱۷ ساعت است.
جمعیت و اقتصاد شهر بیرجند
با توجه به سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 2016 میلادی در ایران، جمعیت این شهر ۲۰۳٬۶۳۶ نفر برآورد شده است. محبوب‌ترین تولیدات سنتی بیرجند مواد غذایی هستند که بخشی از اقتصاد سنتی بیرجند را تشکیل می دهند. این محصولات عبارتند از:
- سنجد، آلوبخارا، انجیر، توت خشک، بادام کوهی، گردو، شیرینی سنتی، برگه هلو، نان سمنو و نان زردی.
محصولات دیگری نیز در این شهر تولید می شوند که به شهرها و کشورهای دیگر صادر می شوند:
- عناب، زعفران و زرشک، کشک و قره قروت.
منطقه ویژه اقتصادی بیرجند یکی از قطب های صنعت در این شهر است. صنایع تولید هیدروکربن، ورق های پلی کربنات، لبنیات، محصولات چوبی، زغال فشرده، سیلیس، سنگ و غیره در این منطقه فعال است.
تاریخ بیرجند
این شهر در اواخر حکومت ساسانیان و توسط زرتشتیان یزدی و کرمانی به عنوان منزلگاهی در حاشیه کویر بنا شد تا در مسیر عبور از کویر به سمت شمال خراسان بزرگ و ماوراءالنهر محلی برای زندگی مردم فراهم گردد.
سنگ نگاره و کتیبه‌های پهلوی اشکانی در اطراف بیرجند حکایت از قدمت چند هزار ساله این شهر دارند.
همچنین وجود گورستانهای زرتشتی‌ها در اغلب روستاها و نیز وجود آتشکده‌های متعدد دلیلی بر قدمت تاریخی پیش از اسلام این منطقه است. نام برخی از روستاهای اطراف شهر بیرجند دارای ریشه پهلوی و اساطیری هستند.
پس از ورود اسلام به ایران، بیرجند رونق بیشتری یافت. به طوری که در بعضی کتاب های تاریخی این شهر این گونه توصیف شده است: “آب بیرجند از کاریز تأمین می‌شود و مردمش همگی شیعه‌اند.”
در اواخر دوره صفوی با رسوخ کشورهای اروپای غربی به هند و آسیای شرقی از راه‌های دریایی و زمینی، بیرجند که در مسیر عمده‌ترین راه زمینی این ارتباط قرار داشت محل عبور اغلب سیاحان، جهانگردان یا مأموران شد.
در سال 1876 میلادی، تجارت بیرجند از طریق بندرعباس رونق گرفت و جمعیت این شهر افزایش یافت. در دوره قاجاریه به سبب کمبود آب، شهر بیرجند به کندی توسعه می‌یافت ولی همچنان مرکز ناحیه بود.
در آغاز سده نوزدهم میلادی و پس از جنگ ایران در هرات، و نقش پشتیبانی که بیرجند در این جنگ داشت، انگلستان جهت حفظ منافع و مستعمرات خود در شبه قاره هند و توسعه نفوذ خود در افغانستان، در سال ۱۸۹۴ میلادی اقدام به تأسیس کنسولگری در بیرجند نمود. به تبع ایجاد این کنسولگری، دولت روسیه تزاری نیز کنسولگری خود را در بیرجند تأسیس نمود.
به تدریج با شروع جنگ جهانی اول و دوم و نیز وقوع انقلاب روسیه، رقابت سیاسی بین انگلستان و روسیه در ایران کاهش یافته و در نتیجه کنسولگری‌های دو کشور تعطیل گشتند.
اولین سینمای بیرجند در اواخر دوران قاجاریه با پخش فیلم‌های صامت، فعالیت خود را آغاز نمود.
در سال‌های نخستین دوران پهلوی، شهر به مرکز عمده نظامی تبدیل شد. دومین لوله‌کشی آب شهری در ایران نیز پس از تهران در سال 1924 میلادی در بیرجند انجام شد.
در سال‌های پس از 1924 میلادی، توسعه شهر سرعت یافت و در جنگ جهانی دوم متفقین، شاهراه مشهد-زاهدان را ساختند. این شاهراه که به صورت یکی از شاهرگ‌های ارتباطی متفقین در آمده بود، با راه آهن ایران رقابت می‌کرد. پس از این دوره و تا به امروز بیرجند رشد و توسعه متوسطی یافته است.
مجموعه‌ی رویدادهای تاریخی در این شهر موجب شده است تا گردشگران زیادی برای بازدید از جاهای دیدنی بیرجند به این شهر سفر کنند.
بیرجند کجاست؟
بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی در شرق ایران است و در فاصله‌ی حدود 500 کیلومتری از مرکز استان‌های خراسان رضوی، سیستان‌وبلوچستان، کرمان و یزد قرار دارد. بیرجند هم‌جوار است با قاین و زیرکوه، خوسف و سربیشه، سرایان و شهرستان درمیان و سربیشه. موقعیت مکانی بیرجند را در زیر مشاهده می‌کنید:
سخن پایانی
شهر بیرجند، با زمینه‌ای غنی از تاریخ و فرهنگ، جذابیت‌هایی فراتر از یک سفر عادی دارد. این شهر نه تنها به خاطر جاذبه‌های طبیعی و آب و هوای منحصر به فردش شناخته شده است، بلکه به عنوان مرکزی فرهنگی و تجارت تاریخی نیز مطرح است. اکتشاف بیرجند، تجربه‌ای است که هر گردشگری را به چالش کشیده و غنای دانش و لذت را به ارمغان می‌آورد.
