برای بررسی کوه های ایران، بهتر است کل مساحت کشور ایران را مد نظر قرار داد. می توان این پهنه خشکی وسیع را به چهار بخش تقسیم کرد: یک دوم از آن را کوه‌ها، یک چهارم از آن را بیابان ها و یک چهارم دیگر از آن را دشت های حاصلخیز تشکیل داده‌اند. دو رشته کوه اصلی ایران البرز و زاگرس نام دارند.
- البرز از آذربایجان تا افغانستان کشیده شده و از قسمت جنوبی دریای خزر عبور می‌کند.
- زاگرس از منطقه‌ای در آذربایجان تا غرب و جنوب شرقی کشور کشیده است.
این دو رشته کوه مانند دیوارهایی عمل می‌کنند که جلوی ورود پدیده‌های آب و هوایی به داخل مرکز ایران را می گیرند. علاوه بر این دو رشته کوه، مناطق کوهستانی دیگری نیز در مرکز و شرق ایران وجود دارد.
رشته کوه البرز
بلندترین و وسیع ترین منطقه در البرز در قسمت مرکزی البرز قرار گرفته که بلندترین قلّه ایران نیز به نام “دماوند” با ارتفاع ۵۶۷۱ متر از سطح دریا در آن قرار دارد. این قلّه آتشفشانی خاموش دهانه‌ای به وسعت ۴۰۰ متر دارد. گاهی گاز سولفور تا نوک قلّه پایین می آید و مانند ابری آن را فرا می‌گیرد.
مطالعه بیشتر: کوه دماوند و جایگاه طبیعی، تاریخی و اسطوره ای آن
رشته کوه زاگرس
شاید یکی از جالب ترین رشته کوه های ایران زاگرس باشد. قلّه‌ها و ارتفاعات زاگرس شیب‌های تند دره های عمیق و تنگه‌های بسیار باریکی دارد. مهمترین ارتفاعات شمال، کوههای مرزی نزدیک ماکو، خوی و قطور هستند.
زاگرس مرکزی از چند قلّه با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر از سطح دریا تشکیل شده است.
بلندترین و سخت‌ترین کوه های ایران در ارتفاعات زاگرس، کوه های بختیاری هستند که بین لرستان و دشت‌های شیراز قرار گرفته‌اند. بلندترین قلّه آن “زردکوه” می باشد که ارتفاع آن ۴۵۴۷ متر بالاتر از سطح دریاست. “دنا” یکی دیگر از قلّه های کوه های ایران در استان فارس ۵۲۰۰ متر بالاتر از سطح دریا ارتفاع دارد. هرچه به سمت جنوب حرکت می‌کنیم، این ارتفاعات کاهش می‌یابد.
کوه های ایران در شمال کشور
کوههای ارسباران در شمال غربی ایران در کناره‌های یک رود مرزی به نام ارس قرار گرفته‌اند. بلندترین قلّه کوه ارسباران با ۳۷۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا “نشان کوه” نام دارد.
- کوههای سهند در شمال غربی ایران قرار گرفته‌اند و بلندترین قلّه آن ۳۷۱۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
- کوههای سبلان در شمال غربی قرار گرفته‌اند و بلندترین قلّه آن ۴۸۱۱ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
- کوه های تالش در جنوب دریای خزر قرار دارند که بلندترین قلّه آن به نام “آق‌‌داغ” ۳۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
مطالعه بیشتر: کوه سبلان و شگفتی های طبیعی مناطق پیرامون آن
کوه های ایران در ناحیه خراسان
کوه های البرز تا شمال شرقی ایران کشیده شده اند و کوه های خراسان را شکل داده‌اند. کوه های خراسان را می توان به چند رشته کوه کوچک تر تقسیم بندی کرد. رشته کوه شمالی از “کپه داغ” تا رودی به نام “هریرود” کشیده شده است.
رشته کوه مرکزی در اطراف بجنورد و قوچان قرار دارد و بلندترین قلّه آن در جنوب قوچان واقع شده است که ارتفاع آن 3520 متر بالاتر از سطح دریاست و چشم اندازی زیبا به این استان بخشیده است. رشته کوه جنوبی از چند قلّه مجزا با ارتفاعات کمتر تشکیل شده است.
کوه های ایران در ناحیه شرق
در مناطق شرقی ایران، کوه های شرق ایران قرار دارند که از استان خراسان تا سیستان و بلوچستان کشیده شده‌اند. آنها را می‌توان به سه بخش مهم تقسیم بندی کرد:
- جام در خراسان جنوبی که از شرق به غرب کشیده شده است
- قائن که در جنوب جام قرار گرفته و شامل قلّه “آهنگران” با ارتفاع ۲۸۷۷ بالاتر از سطح دریا می‌باشد.
- “مکران” که از زابل تا بم پشت در استان سیستان و بلوچستان کشیده شده است. بلندترین قلّه این منطقه “تفتان” نام دارد که آتشفشانی خاموش دارد و در جنوب شرقی ایران با ارتفاع ۴۰۵۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است.
رشته کوه های مرکزی ایران
با مطالعه کوه های ایران در منطقه مرکز ایران در می یابیم که ارتفاعات یکپارچه ای وجود دارند که برخی از آنها به رشته کوه البرز یا زاگرس متصل هستند. این رشته کوه‌ها را می‌توان به دو کوه اصلی “قهرود” و “بنان” تقسیم بندی کرد. “قهرود” که طولانی‌تر و بلندتر است از اطراف کاشان و جنوب تهران آغاز می‌شود و تا کرمان ادامه دارد.
“بنان” ادامه کوه قهرود است که تا منطقه مکران در استان سیستان و بلوچستان ادامه یافته است در میان این رشته کوه‌ها، کوه شیر کوه در نزدیکی یزد با ارتفاع ۴۰۷۵ متر از سطح دریا قرار دارد.
زمانی که جغرافیای ایران را به دقت مطالعه می کنیم، در می یابیم که بخش مرکزی ایران منطقه‌ای بسیار مهم است زیرا وجود مواد معدنی در آن جا حائز اهمیت می باشند. در طول سال بارندگی کمی در آنجا وجود دارد، هوا ناگهان تغییر می‌کند، بادهای شدیدی می‌وزد، تعداد کمی رودخانه دائمی و رودهای سیل زا در آنجا وجود دارد.
