برای بررسی کوه های ایران، بهتر است کل مساحت جغرافیای ایران مدنظر قرار گیرد. می‌توان این پهنه‌ی خشکی وسیع را به چهار بخش تقسیم کرد: یک‌دوم از آن را کوه ها، یکچهارم آن را بیابانها و یکچهارم دیگر را دشت‌های حاصلخیز تشکیل داده‌اند. از‌این‌میان، کوه‌ها نقش مهمی در ایجاد اقلیم‌های گوناگون و کیفیت آبوهوای مناطق مختلف کشور داشته‌اند. دو رشته کوه اصلی ایران «البرز» و «زاگرس» نام دارند.
مهمترین رشته کوه های ایران
- البرز: از آذربایجان تا افغانستان کشیده شده است و از قسمت جنوبی دریای خزر عبور می‌کند.
- زاگرس: از منطقه‌ای در آذربایجان تا غرب و جنوب شرقی کشور کشیده شده است.
این دو رشته کوه مهم ایران مانند دیوارهایی عمل می‌کنند که جلوی ورود پدیده‌های آب‌و‌هوایی را به داخل مرکز ایران میگیرند. افزون بر این دو رشته کوه، مناطق کوهستانی دیگری نیز در مرکز و شرق ایران وجود دارند.
رشته کوه البرز و زاگرس روی نقشه
رشته کوه البرز
مناطق مرکزی رشته کوه البرز بلندتر و وسیع‌تر از سایر قسمت‌های آن هستند. بلندترین قله‌ی ایران بهنام «دماوند» با ارتفاع ۵۶۷۱ متر از سطح دریا نیز در قسمت مرکزی البرز قرار دارد. این قله‌ی آتشفشانی خاموش، دهانه‌ای به وسعت ۴۰۰ متر دارد. گاز سولفور متصاعد از این دهانه‌ی آتشفشانی، گاهی پایین میآید و مانند ابری، قله را فرا می‌گیرد.
رشته کوه زاگرس
شاید یکی از جالبترین رشته کوه های ایران زاگرس باشد. قله‌ها و ارتفاعات زاگرس شیب‌های تند و درههای عمیق و تنگه‌های بسیار باریکی دارند. مهمترین ارتفاعات شمالی آن کوه های مرزی نزدیک ماکو، خوی و قطور هستند.
زاگرس مرکزی از چند قله با ارتفاع بیش از ۳هزار متر از سطح دریا تشکیل شده است.
بلندترین و سخت‌ترین کوه های ایران در ارتفاعات زاگرس، کوه های بختیاری هستند. کوه های بختیاری بین لرستان و دشت‌های شیراز قرار گرفته‌اند. ارتفاع بلندترین قله‌ی آن یعنی «زردکوه»، ۴۵۴۷ متر بالاتر از سطح دریاست. «دنا» یکی دیگر از قله‌های کوه های ایران در استان فارس است و ارتفاع آن ۵۲۰۰ متر بالاتر سطح دریاست. با حرکت بهسمت جنوب، این ارتفاعات کاهش می‌یابد.
کوه های ایران در شمال کشور
- کوه های ارسباران در شمال غربی ایران در کناره‌های رود مرزی «ارس» قرار گرفته‌اند. بلندترین قله‌ی آن، با ۳۷۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا، «نشان کوه» نام دارد.
- کوه‌های سهند در شمال غربی ایران قرار گرفته‌اند و ارتفاع بلندترین قله‌ی آن ۳۷۱۰ متر از سطح دریاست.
- کوه‌های سبلان در شمال غربی قرار گرفته‌اند و ارتفاع بلندترین قله‌ی آن ۴۸۱۱ متر از سطح دریاست.
- کوه‌های تالش در جنوب دریای خزر قرار گرفته‌اند و ارتفاع بلندترین قله‌ی آن بهنام «آق‌‌داغ» ۳۲۰۰ متر از سطح دریاست.
کوه های ایران در ناحیهی خراسان
کوه های البرز تا شمال شرقی ایران کشیده شده‌اند و کوه های خراسان را شکل داده‌اند. کوه های خراسان را می‌توان به چند رشته کوه کوچکتر تقسیمبندی کرد:
- رشته کوه شمالی از «کپه داغ» تا رودی بهنام «هریرود» کشیده شده است.
- رشته کوه مرکزی در اطراف بجنورد و قوچان قرار گرفته است. بلندترین قله‌ی آن در جنوب قوچان واقع شده و ارتفاع آن ۳۵۲۰ متر بالاتر از سطح دریاست. این قله چشماندازی زیبا به شهرستان قوچان بخشیده است.
- رشته کوه جنوبی نیز از چند قله‌ی مجزا با ارتفاعات کمتر تشکیل شده است.
کوه های ایران در ناحیهی شرق
در مناطق شرقی ایران، کوه های شرقی قرار گرفته‌اند و از استان خراسان تا سیستانوبلوچستان کشیده شده‌اند. این کوه های ایران را می‌توان به سه بخش مهم تقسیمبندی کرد:
- «جام» در خراسان جنوبی که از شرق به غرب کشیده شده است.
- «قائن» که در جنوب جام قرار گرفته است و شامل قله‌ی «آهنگران» با ارتفاع ۲۸۷۷ بالاتر از سطح دریاست.
- «مکران» که از زابل تا بمپشت در استان سیستانوبلوچستان کشیده شده است. بلندترین قله‌ی این منطقه «تفتان» نام دارد. تفتان آتشفشانی خاموش دارد و در جنوب شرقی ایران با ارتفاع ۴۰۵۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است.
رشته کوه های مرکزی ایران
با مطالعهی کوه های ایران درمییابیم ارتفاعات یکپارچهای در منطقه‌ی مرکز ایران وجود دارند. برخی از این ارتفاعات به رشته کوه البرز یا زاگرس متصلاند. این رشته کوه ها را می‌توان به دو کوه اصلی «قهرود» و «بنان» تقسیمبندی کرد. «قهرود» طولانی‌تر و بلندتر است و از اطراف کاشان و جنوب تهران آغاز می‌شود و تا کرمان ادامه می‌یابد. «بنان» ادامهی کوه قهرود است و تا منطقه‌ی مکران در استان سیستانوبلوچستان ادامه می‌یابد. در میان این رشته کوه ها، «شیرکوه» در نزدیکی یزد با ارتفاع ۴۰۷۵ متر از سطح دریا قرار دارد.
زمانی که جغرافیای ایران را بهدقت مطالعه می‌کنیم، درمییابیم که بخش مرکزی ایران منطقه‌ای بسیار مهم است؛ زیرا در این بخش مواد معدنی بااهمیتی وجود دارد. درباره‌ی ویژگی آبوهوای مناطق مرکزی ایران نیز باید گفت در طول سال بارندگی کمی در آنجا وجود دارد، هوا ناگهان تغییر می‌کند، بادهای شدیدی می‌وزد و تعداد کمی رودخانه‌ی دائمی و رودهای سیلزا در آنجا وجود دارد.
کوه های ایران به ترتیب ارتفاع
ازآنجاکه یک‌دوم خشکی‌های ایران را کوه تشکیل می‌دهد، انتظار می‌رود تعداد کوه‌های با قله‌های مرتفع در کشورمان پرشمار باشند. در تعریف کوه و قله باید گفت که کوه برجستگی منفرد در هر سرزمین است که با دشت‌ها احاطه می‌شود و بیش از ۶۰۰ متر ارتفاع دارد. مرتفع‌ترین بخش کوه یا تپه و ناهمواری نیز با نام قله شناخته می‌شود. در ادامه، تعدادی از کوه های ایران و محل قرارگیری آن‌ها را معرفی می‌کنیم که به ترتیب ارتفاع قله، فهرست شده‌اند:
- کوه دماوند با ارتفاع ۵۶۷۱ متر، واقع در تهران؛
- کوه دنا با ارتفاع ۵۲۰۰ متر، واقع در استان فارس؛
- علم‌کوه با ارتفاع ۴۸۵۰ متر، واقع در استان مازندران؛
- سبلان با ارتفاع ۴۸۱۱ متر، واقع در استان اردبیل؛
- زردکوه با ارتفاع ۴۵۴۷ متر، واقع در استان چهارمحال و بختیاری؛
- کوه هزار با ارتفاع ۴۴۶۵ متر، واقع در استان کرمان؛
- آزادکوه با ارتفاع ۴۳۹۵ متر، واقع در استان مازندران؛
- شیرکوه با ارتفاع ۴۰۷۵ متر، واقع در استان یزد.
۹ تا از زیباترین کوه های معروف ایران و بلندترین آن‌ها
رشتهکوههای البرز و زاگرس که دو رشته‌کوه شگفت‌انگیز کشورمان محسوب می‌شوند، کوه‌های متعددی دارند که ارتفاع هرکدام از آن‌ها متفاوت با دیگری است. تعدادی از این کوه‌ها به‌دلیل داشتن ارتفاع بیشتر و تعدادی دیگر به‌دلیل طبیعت زیبای اطرافشان از شهرت بسیاری برخوردارند. در ادامه، ضمن معرفی ۹ تا از زیباترین کوه‌های کشورمان، درباره‌ی هرکدام شرحی ارائه می‌کنیم:
بینالود
در استان خراسان رضوی، در ۲۶ کیلومتری شمال شرق نیشابور و غرب مشهد، قله‌ای به نام بینالود قرار دارد. این قله یکی از قله‌های رشته‌کوه بینالود است که در امتداد شرقی رشته‌کوه البرز از شمال شرق به جنوب شرق کشیده شده‌اند. این رشته‌کوه طولی در حدود ۱۴۴ متر را شامل می‌شود و در حال حاضر، (۱۴۰۳ خورشیدی) بلندترین قله‌ی آن شیرباد با ارتفاع ۳۳۰۰ متر است. قله بینالود پس از شیرباد، دومین قله بلند خراسان محسوب می‌شود و ارتفاع آن ۳۲۱۱ متر است. بااین‌حال، این قله نسبت به شیرباد شهرت بیشتری دارد.
قله بینالود متشکل از سنگ‌های دگرگون‌شده‌ای است که به دوران ژوراسیک تریاس یا تریاسه تعلق دارند. این دوره به ۲۵۱ تا ۲۰۱ میلیون سال پیش برمی‌گردد.
قله‌ی مزبور آبریزهای متعددی نیز دارد که آبریزهای جنوبی آن به کال‌شور و آبریزهای شمالی آن به کشف‌رود منتهی می‌شوند.
کوه های مریخی
در چابهار کوه‌های زیبایی با شکل و ساختار ویژه وجود دارند که به نام کوه‌های مریخی یا مینیاتوری شناخته می‌شوند. جالب اینکه نوع و وضعیت فرسایش این کوه‌ها و سنگ‌های رسوبی خاص آن‌ها باعث شده است مشابه ناهمواری‌های سطح سیاره‌ی مریخ به نظر برسند. رسوبات کوه‌های مریخی شامل رسوبات آهکی بقایای بدن جانداران دریایی همچون سخت‌پوستان و ماهی‌ها به‌همراه ماسه و خاک رس است.
این دسته از کوه های ایران که در دنیا کم‌نظیرند، با عنوان «بدبوم» شناخته می‌شوند. این اصطلاح به زمین خشکی اطلاق می‌شود که حاصل از فرسایش شدید خاک‌های رسوبی نرم و خاک‌های غنی از رس باشد. چابهارِ مریخی نام دیگری است که به این کوه‌ها داده‌اند.
کوه های مزبور در امتداد رشتهکوههای زاگرس قرار دارند و تا پاکستان ادامه می‌یابند. این کوه‌ها ارتفاع‌های متفاوتی دارند و ویژگی مشترک آن‌ها نداشتن پوشش گیاهی و چراگاه است. در عوض شکل ناهمواری‌های آن‌ها باعث شهرتشان می‌شود.
یکی دیگر از شگفتی‌های این کوه‌ها وجود دریاچه‌ای صورتی در میان آن‌هاست که دریاچه‌ای زیبا و منحصربه‌فرد است. این دریاچه لیپار نام دارد.
قله تخت سلیمان
یکی از قله‌های رشته‌کوه البرز که در استان مازندران، شهر کلاردشت و منطقه‌ی تخت سلیمان قرار دارد، قله تخت سلیمان است. ارتفاع این قله به ۴۶۵۹ متر می‌رسد.
به‌طور کلی، در منطقه‌ی تخت سلیمان ۴۵ قله‌ی اصلی وجود دارد که به‌طور معمول ارتفاع آن‌ها بیش از ۴هزار متر است. بلندترین قله‌ی این منطقه نیز علم‌کوه با ارتفاع ۴۸۵۰ متر است که یکی از قله‌های بلند ایران محسوب می‌شود.
علم کوه
همان‌طور که گفته شد، در منطقه‌ی تخت سلیمان مازندران قله‌ای به نام علم کوه قرار دارد. این قله مسیرهای صعود مختلفی دارد. یکی از این مسیرها، دیواره‌نوردی در دامنه‌ی شمالی کوه است که از سخت‌ترین مسیرهای سنگ‌نوردی و دیواره‌نوردی ایران محسوب می‌شود. این دیواره از دلایل محبوبیت علم کوه است.
از سایر دلایل محبوبیت این قله، جاذبه‌هایی طبیعی آن است؛ ازجمله یخچال‌ها، چشم‌اندازهای طبیعی و پوشش گیاهی و جانوری متنوع. جالب اینکه شورای عالی محیط زیست، در سال ۱۳۸۱ خورشیدی، منطقه‌ی قرارگیری قله را جزو مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران اعلام کرده است. این موضوع به‌دلیل وجود انواع گونه‌های جانوری در محیط اطراف قله است.
شانه کوه
یکی دیگر از کوه‌های منطقه‌ی تخت سلیمان مازندران شانه کوه است که ارتفاعی در حدود ۴۴۶۵ متر دارد. این قله بین علم‌کوه و قله‌ی تخت سلیمان قرار دارد و یکی از قله‌های رشته‌کوه البرز محسوب می‌شود. جالب اینکه صعود به شانه‌کوه با استفاده از مسیرهای کوهنوری علم‌کوه امکان‌پذیر است.
دماوند
بلندترین قله‌ی کشورمان که دماوند نام دارد، در استان مازندران و نزدیک به تهران واقع شده است. به‌طور دقیق، این قله در قسمت مرکزی رشته‌کوه البرز، جنوب دریای خزر و در ناحیه‌ای به نام البرز مرکزی قرار گرفته است.
ارتفاع دماوند به ۵۶۷۱ متر می‌رسد. این قله از چهار جهت با رودخانه‌ها محصور شده است. به این صورت که در شمال آن رودخانه‌ی تینه، در جنوب و شرق رودخانه‌ی هراز و در غرب آن رودخانه‌ی لار و دیوآسیاب قرار گرفته‌اند. این موضوع بر زیبایی‌های قله می‌افزاید.
افزون بر آن، در ضلع جنوبی کوه دماوند آبشاری یخ‌زده به نام آبشار یخی قرار دارد که بسیار زیبا و تماشایی است. این آبشار ۷ متر ارتفاع و ۳ متر قطر دارد و به‌دلیل آبوهوای سرد اطراف دماوند، تاکنون یخ آن باز نشده است. البته، در فصل تابستان به‌دلیل گرمای هوا آب کمی از آن جاری می‌شود.
سبلان
یکی دیگر از کوه‌های بلند کشورمان، سبلان با ارتفاع ۴۸۱۱ متر است که در شمال غربی کشور و در استان اردبیل قرار دارد. این کوه یکی از کوه‌های آتشفشانی نیمه‌فعال کشورمان محسوب می‌شود. جالب اینکه در بالای قله‌ی این کوه، دریاچه‌ی سبلان قرار گرفته است که یکی از مرتفع‌ترین دریاچه‌های ایران و جهان است.
شهرت کوه سبلان به اینجا ختم نمی‌شود. این کوه به‌دلیل داشتن طبیعتی زیبا، چشمه‌های آب گرم طبیعی و پیست اسکی آلوارس نیز شهرت بسیاری کسب کرده است.
هزار
یکی از مرتفع‌ترین کوه های ایران که جنوب کشورمان، در محدوده‌ی استان کرمان و بخش گلزار شهرستان بردسیر قرار دارد، کوه هزار است. ارتفاع قله‌ی هزار به ۴۴۶۵ متر می‌رسد.
کوه هزار به‌دلیل برخورداری از هزاران گونه‌ی گیاهی به این نام شناخته می‌شود. در دامنه‌ی این کوه روستاهای بسیاری با آبوهوای معتدل وجود دارند که در فصل بهار و تابستان میزبان گردشگران داخلی و خارجی هستند.
در دل کوه نیز آبشاری به نام راین قرار دارد که بسیار تماشایی است. این آبشار در چهار مرحله به‌طرف پایین سرازیر می‌شود. جالب اینکه در محل ریزش آبشار، شیاری وجود دارد که راه دسترسی به پشت آبشار محسوب می‌شود.
پلوار
در کوهستان پلوار که از شمال غربی به‌طرف جنوب شرقی کشور کشیده شده است، قله‌ای به نام پلوار قرار دارد. این قله که ارتفاع آن ۴۲۳۳ متر است، بلندترین قله‌ی کوهستان پلوار محسوب می‌شود. برای صعود به قله‌ی پلوار معمولاً از مسیر روستای «دربر» استفاده می‌کنند که در دامنه‌ی آن قرار دارد و یکی از نزدیک‌ترین مسیرها به شمار می‌رود.
درخور توجه است که کوهستان پلوار که قله‌ی پلوار را در خود جای داده است، مانند دیواری بلند و استوار، استان کرمان را از کویر لوت جدا می‌کند. این رشته‌کوه در واقع دیواری طبیعی به طول ۱۴۷ کیلومتر است. بیشتر کوه‌های این رشته‌کوه ارتفاعی بیش از ۲۵۰۰ متر دارند. کوه پلوار با بیشترین ارتفاع، در ۴۴ کیلومتری جنوب شرقی کرمان و ۱۸ کیلومتری شرق ماهان واقع شده است.
سخن پایانی
کوه های ایران یکی از جلوه‌های زیبایی کشورمان هستند که حدود نیمی از پهنه‌ی خشکی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. به همین دلیل، یکی از تفریحات گردشگران و کوهنوردان صعود به مرتفع‌ترین قله‌هاست. ما در این نوشتار از «دستی بر ایران» درباره‌ی دو رشته‌کوه البرز و زاگرس و کوه‌های واقع در آن‌ها از منظرهای گوناگون پرداختیم. پیشنهاد می‌کنیم که ضمن شناخت خصوصیات این کوه‌ها، بازدید از طبیعت زیبای آن‌ها را در برنامه‌ی سفر خود بگنجانید و با همراه‌داشتن وسایل کوهنوردی، پس از صعود به این قله‌ها، برایمان از تجربه‌ی صعودتان بگویید.
پرسش‌های متداول درباره کوه های ایران
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی مطرح شده‌اند که با بررسی آن‌ها درک بهتری از متن حاضر پیدا می‌کنید. اگر شما سؤال دیگری دارید، خوش‌حال می‌شویم که در بخش دیدگاه‌های همین پست، آن را با ما در میان بگذارید.
بلندترین قله ایران چه نام دارد؟
قله دماوند با ارتفاع ۵۶۷۱ متر بلندترین کوه کشورمان محسوب می‌شود که در استان مازندران و نزدیکی تهران قرار دارد.
دو رشته کوه اصلی ایران کدام‌اند؟
رشتهکوههای البرز و زاگرس دو رشته‌کوه اصلی کشورمان هستند که مانند دیواره‌هایی از ورود پدیده‌های آب‌و‌هوایی به مرکز کشور جلوگیری می‌کنند.
کدام رشته کوه در شرق ایران قرار دارد؟
رشتهکوههای شرقی ایران که کوه‌های خاوری نام دارند، از شمال شرق ایران در خراسان آغاز می‌شوند و به‌طور ناپیوسته تا جنوب شرق در سیستان امتداد می‌یابند و به کوه‌های مکران منتهی می‌شوند.
چند تا از کوه‌های ایران برای کوهنوردی را نام ببرید؟
بسیاری از کوه‌های کشورمان از جمله کوه دماوند، سبلان، علم‌کوه، تخت سلیمان، پلوار، هزار و شانه‌کوه برای کوهنوردی مناسب‌اند.
سلام ،،خیلی برام جالب بود که اسمی از بینالود نیاوردن،،سوادش ندارن یا نمی خوان اسمی از خراسان رضوی برده بشه ،،چون کسی مثل ایشون حتماً اسم قلعه بینالود به گوش شون خرده ،،پس با شهر مشهد زاویه دارن ،،جای بسیار اندیشه داره این رفتار
سلام دوست عزیز،
ما همه جای ایران را دوست داریم و قصد و غرضی در کار نبوده است. نویسنده در این پست کوتاه امکان پوشش دادن همه کوه‌ها را نداشته است، ولی خبر خوش آنکه در حال غنی‌تر کردن محتوای سایت هستیم و در سری بعدی کار بر روی این پست، نکته مورد نظر شما را هم به محتوای این صفحه اضافه خواهیم کرد.