مجموعه کاخ گلستان، برجسته ترین بناهای دوره قاجار

مجموعه کاخ گلستان که میراث فرهنگی ملموس ایرانی است، واقع در مرکز تهران می باشد و در فهرست یونسکو ثبت شده است. این مجموعه کاخ، تجلی بهترین هنر و معماری ایرانی در دوره قاجار یعنی قرن های 19 و 20 میلادی به ویژه در دوره ناصر الدین شاه است. این سایت، مساحتی 5/4 هکتاری در نزدیکی بازار سنتی تهران را در بر گرفته است. این مجموعه آثار تاریخی از 440 سال پیش ساخته شده است.

مجموعه کاخ گلستان تهران، شامل چندین بنا است. به طور کلی، تمام آنها از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده اند. داخل مجموعه کاخ ها شامل حیاط دارالحکومه (دیوان خانه) و باغ مربع شکلی است که باغ گلستان نامیده می شود. در قسمت شمالی، کاخ ها، با چند در و راهروهای منتهی به “اندرونی” یا “حرم خانه” به هم متصل می شوند. این بخش، بعدها با افزایش تعداد زنان حرمسرا، بزرگتر شد.

ساخت این ارگ سلطنتی از زمان شاه تهماسب، پادشاه صفوی آغاز شد و در دوره قاجار ادامه یافت. از نقطه نظر کاربردی، این مجموعه کاخ سلطنتی، مورد استفاده هر دو پادشاه پهلوی نیز قرار گرفت.

ساختمان های سابق در مجموعه کاخ گلستان

بناهایی که در ابتدا در این مجموعه وجود داشت شامل: خوابگاه ناصری، عمارت اندرونی، تالار خاقان مغفور، خروجی عمارت، عمارت صندوق خانه، رختدار خانه سلطنتی و تکیه دولت است. در اینجا شرح مختصری از کاربری برخی برخی از بناهای بالا را بیان می کنیم.

از ایده تا معماری نهایی

ایده ساخت کاخ شمس العماره، از برجسته ترین آثار معماری دوره قاجار، از اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا، شکل گرفت. او تصمیم گرفت که با الهام از سازه های سطح بالایی که در کشورهای خارجی دیده بود، یک کاخ ویژه بسازد.

باید اشاره کنیم که علیرغم ایده های اولیه، این ساختمان، در زمینه نقشه کلی و طراحی سقف و دیوار داخلی، به نمونه کاملی از هنر و معماری ایرانی تبدیل شد. کاخ شمس العماره در پنج طبقه و به ارتفاع 35 متر ساخته شد. در زمان خود، بلندترین ساختمان ایران بود که با سازه فلزی ساخته شده بود.

ساختمان های کنونی در مجموعه کاخ گلستان

آنچه امروز در این مجموعه کاخ می توان دید شامل بناهای زیر است:

• شمس العماره، کاخ اصلی (شامل تالار سلام یا اتاق موزه و همچنین تالار آیینه است)، کاخ ابیض، حوض خانه، ایوان تخت مرمر، خلوت کریم خانی، تالار عاج (سفره خانه)، تالار برلیان، تالار الماس، تالار بادگیر، نقاره خانه، عمارت خوابگاه و چادر خانه.

خلوت کریم خانی:

در زمان آقا محمد خان موسس سلسله قاجار، بنایی در گوشه شمالی ساخته شد که فاقد دیوارهای خارجی بود. یک تخت مرمرین سلطنتی نیز در آنجا قرار داده شد تا در اوقات خوش سال، مکانی برای استراحت و نشستن وی باشد.

سپس، استخوان های آخرین حاکم سلسله زندیه را در زیر پله های این قسمت دفن کرد تا هر روز بر روی آخرین ذرات باقیمانده از حاکم سلسله پیشین قدم بگذارد. او می خواست خاطره شکست دادن او و انتقام پدرش را زنده نگه دارد. البته پس از سقوط سلسله قاجار، استخوان ها از آنجا خارج شدند و هر آنچه باقی مانده بود برای دفن به قم منتقل شد.

تالار سلام (اتاق موزه):

ناصر الدین شاه پس از اولین بازدیدش از موزه های اروپایی، در تالار سلام مجموعه کاخ گلستان موزه ای برای نمایش برخی از اشیا نفیسی ترتیب داد که توسط دولت ایران جمع آوری شده بودند. بعدها مراسم تاجگذاری موسس سلسله پهلوی و پسرش (آخرین پادشاه ایران) در آنجا برگزار شد.

تالار آینه:

این تالار یکی از خاص ترین بناهای مجموعه کاخ گلستان است. علاوه بر نوع تزئینات و موقعیت این تالار، شهرت این تالار، بیشتر مدیون نقاشی رنگ و روغن مشهوری است که کمال الملک غفاری در سال 1930 میلادی در آنجا کشید.

تالار عاج (سفره خانه):
این مکان یکی از زیباترین میراث فرهنگ ملموس تزئین شده ایرانی است که بعدها به موزه تبدیل شد. در این تالار، هدایای پیشکش شده توسط حاکمان و پادشاهان خارجی نگهداری می شدند. در دوره رضا شاه، موسس سلسله پهلوی، این تالار از مجموعه کاخ گلستان به سالن پذیرایی از مهمانان خارجی تبدیل شد.

کاخ ابیض (موزه مردم شناسی):

این کاخ را با الهام از ساختمان های اروپایی ساخته و دیوارهای خارجی آن را با گچ کاری سفید کرده اند. اشیا به نمایش در آمده در موزه مردم شناسی (در سال 1935 میلادی افتتاح شد) در سال 1968 به این ساختمان منتقل شدند. این موزه در دو طبقه، مناظری از آیین ها، سنت ها و لباس های ایرانی را به نمایش می گذارد.

عمارت بادگیر:

این ساختمان که به وضوح از باغ میانی مجموعه کاخ گلستان قابل مشاهده است، با تزئینات جادویی از جمله نقاشی های زیبا و آینه کاری های چشمگیر پوشیده شده است. دلیل انتخاب این نام برای این کاخ، چهار بادگیر تزئین شده با کاشی های آبی، زرد و سیاه همراه با موزائیک کاری و بخش هایی از طلا است.

ایوان تخت مرمر:

رواقی است مزین به تخت مرمرینی که از 65 قطعه مرمر در اندازه های مختلف ساخته شده است. این تخت در قرن نوزدهم میلادی، توسط هنرمندان شیرازی ساخته شده و از شیراز به تهران (تقریبا 950 کیلومتر) منتقل شده است. این تخت در ابتدا نشیمن گاه ناصر الدین شاه بود که پذیرایی ملاقات های رسمی را در باغ روبروی این رواق انجام می داد و صحنه خیره کننده ای خلق می شد.

نگارخانه:
به عنوان بخشی از حوض خانه تالار سلام در نظر گرفته می شود. امروزه، آثار هنرمندان ایرانی دوره قاجار، در این مکان نگهداری و نمایش داده می شوند که شامل آثار کمال الملک هم می شود.

مجموعه کاخ گلستان، شاهدی بر رویدادهای تاریخی

این مجموعه یک میراث فرهنگی ایرانی در فهرست یونسکو است که شاهد رویدادهای تاریخی مختلفی از جمله موارد زیر بوده است:

• پادشاهان قاجار از جمله آقا محمد خان، در آنجا به قدرت رسیدند.
• شورای ملی ایران در سال 1945 میلادی افتتاح شد و اولین فصلش در آنجا برگزار شد.
• بعد از سقوط قاجار و آغاز سلسله پهلوی، شورای موسسان در آنجا برگزار شد.
• رضا شاه در سال 1925 میلادی، به قدرت رسید بر تخت مرمرین نشست و در سال 1926 میلادی مراسم تاجگذاری خود را در تالار سلام برگزار کرد.
• محمدرضا شاه پهلوی هم مراسم تاجگذاری خود را در تالار سلام برگزار کرد.
• پادشاهان پهلوی برای برگزاری مراسمات رسمی و پذیرایی از مهمانان خاص و به ویژه روسای دیگر کشورها، از مجموعه کاخ گلستان استفاده می کردند.

میراث فرهنگی ملموس ایرانی بخشی از تاریخ زنده ایران را در خود دارد. علاوه بر این، این مکان مرکز برخی از توسعه های سیاسی طی انقلاب مشروطیت هم بوده است. مجموعه کاخ گلستان هر ساله بخاطر معماری منحصر به فرد و همچنین ارزش های هنری و تاریخی اش، میزبان بازدید کننده های داخلی و خارجی بوده است.

برای مشاهده سایر میراث جهانی ایران، به فهرست کامل میراث فرهنگی ملموس ایران در یونسکو مراجعه کنید!

کاخ گلستان کجاست؟ ورودی آن از کدام سمت است؟

این کاخ از معروف‌ترین مکان‌های دیدنی شهر تهران است. ورودی کاخ گلستان در بخش جنوب غربی آن و در خیابان پانزده خرداد و شمال میدان ارگ قرار دارد. برای بازدید از این کاخ می‌توانید موقعیت مکانی زیر را دنبال کنید:

پرسش‌های متداول درباره کاخ گلستان

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.