بنای موزه دوران اسلامی تهران یکی از دو ساختمان موزه ملی ایران است. به بیان دیگر، مجموعه موزه ملی ایران دو موزه برای نمایش اشیای تاریخی دارد: موزه مربوط به اشیای دوره پیش از اسلام (موزه ایران باستان) و موزه آثار دوره پس از اسلام (موزه دوران اسلامی). موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران محل نمایش اشیای دو مقوله هنرهای ایرانی و معماری ایرانی مربوط به دوران پس از حمله اعراب و مسلمان‌شدن ایرانیان است که در این نوشتار، به شرح بخش‌های مختلف آن می‌پردازیم.
معرفی موزه دوران اسلامی ایران
این موزه اشیای متعلق به دوران پس از اسلام، از قرن هفتم میلادی تا زمان معاصر را به شما معرفی می‌کند. گفتنی است ساختمان موزه پیش از سال 1357، برای اهداف دیگری ساخته شده بود؛ اما مدیریت موزه ملی ایران در سال 1375 خورشیدی، آن را برای به‌نمایش‌گذاشتن هنرهای ایرانی پس از اسلام، بازگشایی کرد.
ساختمان موزه دوران اسلامی سه طبقه دارد:
- طبقه همکف، مختص کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های موقتی است؛
- طبقه اول، بخشی از موزه شامل تالار قرآن و تالارهای دوره تیموری، صفویه، افشار، زند و قاجار است؛
- طبقه دوم، اشیایی از دوره‌های صدر اسلام، سلجوقی و ایلخانی را به نمایش درآورده است.
از آنجایی که اشیا در موزه دوران اسلامی به ترتیب زمانی چیده شده‌اند تا نمایانگر هنر و معماری دوره‌های تاریخی مختلف پس از اسلام باشند، بهتر است ابتدا به طبقه دوم بروید تا بازدید خود را بر اساس سیر زمانی، از زمان‌های قدیمی‌تر آغاز کنید و سپس، به زمان معاصر برسید.
طبقه دوم در موزه
همان‌طور که گفته شد، بهتر است بازدید از موزه را از طبقه دوم شروع کنید. در این طبقه، آثار تاریخی از ابتدای دوران پس از اسلام تا پایان دوره ایلخانی در قرن ۱۴ میلادی، مشاهده می‌شوند. موضوع چشمگیر در آثار این طبقه، تأثیر ساسانیان بر دستاوردهای هنری دوران پس از اسلام است. بخش‌های مختلف موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی در طبقه دوم بدین شرح‌اند:
- تالار اوایل دوران پس از اسلام
نسخه‌های خطی قرآن مهم‌ترین آثار به‌جا‌مانده از این دوره هستند که به‌عنوان بن‌مایه اصلی دوره پس از اسلام، در این طبقه به نمایش درآمده‌اند. این قرآن‌ها بیشتر به خط کوفی و بر روی کاغذ یا پوست آهو نوشته شده‌اند و با هنر تذهیب نگارگری شده‌اند.
ظروف سفالی تزیین‌شده با نقوش مختلف، چه انواع لعابدار چه انواع بی‌لعاب، اشیای فلزی به سبک ساسانی، سکه‌های نقره‌ی عربی‌ساسانی، سکه‌های طلا و…، در اینجا معرفی می‌شوند. همچنین، پارچه‌های بافته‌شده از مواد مختلفی مانند ابریشم، در این بخش در معرض نمایش هستند.
- تالار سلجوقی (قرن های 11 و 12 میلادی)
بسیاری از هنرهای ایرانی در دوره سلجوقیان، شکوفا شدند و در مناطق مختلف ایران توسعه یافتند. معرفی برخی آثار هنری دوره سلجوقیان در زمینه فلزکاری، سفال‌سازی و شیشه‌سازی و… در تالار سلجوقی موزه دوران اسلامی پیش روی بازدیدکنندگان است. در آن دوره، ظرافت آثار تولیدی و مهارت‌های هنری رشد یافت و شکوفا شد.
در پارچه‌بافی، استفاده از ابریشم و طرح‌های برجسته نیز رونق گرفت. همچنین، قرآن‌های بسیار زیبایی در دوره سلجوقی کتابت شدند. در زمینه معماری، گچ‌بری‌ها، آثار آجری و سنگی، کتیبه‌های آجری، آجرهای لعابدار و کاشی‌ها توسعه‌ی چشمگیری در آن دوران یافتند. نمونههایی از چنین آثاری در این تالار پیش روی بازدیدکنندگان قرار دارند..
- تالار ایلخانی (قرن های 13 و 14 میلادی)
با وجود ویرانی‌های زیادی که مغول‌ها به بار آوردند، زمانی که در ایران مستقر شدند و فرمانروایی بر آن را آغاز کردند، هنرهای مختلفی شروع به شکوفایی و رونق کردند. فلزکاری که در شرق شکل گرفته بود، روند توسعه و گسترش در غرب را ادامه داد. آبکاری فلزاتی مانند برنز، با طلا و نقره رونق گرفت. کارهای سرامیکی، کاشی‌های نقاشی‌شده براق و ظروف سفالی لعابی به اشکال ظریف و دلپسندی درآمدند. برخی از چنین آثاری را در تالار ایلخانی موزه هنر اسلامی خواهید دید.
شیشه‌سازی که از سال‌های آخر دوره سلجوقی آغاز شده بود، در دوره ایلخانیان به رونق و شکوفایی خود ادامه داد. همچنین، ظروف سفالی لعابدار و غلافی، محصولات تولیدی رایج بودند.
از طرف دیگر، از آنجا که کتاب‌سازی، تحت حمایت مالی برخی دولت‌های ایلخانی بود، هنر خوشنویسی نیز شکوفا شد و کتاب‌ها و نسخه‌های خطی بسیار ظریف و زیبایی خلق شدند. در این بخش از موزه، آثار کم‌نظیری در معرض نمایش هستند.
برخی از بدیع‌ترین محراب‌های دارای گچ‌بری و کاشی‌کاری، در زمان ایلخانیان ساخته شدند. نمونههایی از آنها، در این بخش از موزه باستان شناسی و هنر اسلامی به نمایش گذاشته شده‌اند.
طبقه اول موزه دوران اسلامی
در ادامه بازدید از موزه، به طبقه اول می‌رسید و تالارهای زیر را در آن خواهید دید:
- تالار تیموری (قرن های 15 تا 16 میلادی)
در دوره تیموریان، شیشه‌گری در سمرقند شکوفا شد. هنرهای دیگر را نیز دولت‌های مختلفی که به قدرت می‌رسیدند، حمایت مالی می‌کردند. در آن دوران، کتاب‌سازی به‌گونه‌ای استثنایی حمایت شد و برخی از چشمگیرترین شاهکارها در این زمینه، خلق شدند.
در تالار تیموری موزه دوران اسلامی، موزاییک‌کاری‌های ظریفی همچون کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌هایی را می‌ببینید که در آن دوران، بسیار محبوب بودند. سایر اشیای این بخش عبارت‌اند از کاشی‌های نقاشی‌شده زیرلعاب و یک محراب مرمرین حکاکی‌شده، محراب موزاییکی حکاکی‌شده و یک منبت‌کاری چوبی که دعاهایی با ظرافت بر روی آن حک شده‌اند.
- تالار صفوی (قرن های 16 تا 19 میلادی)
شکوفایی چندین هنر در دوره صفویان رخ داد؛ ازجمله خوشنویسی، مینیاتور، بافت فرش ابریشم، فلزکاری با الگوی چکش‌کاری، سفال‌‌کاری‌های آبی و سفید و… . دستاوردهای هنری و معماری مختلفی از آن دوران در تالار صفوی موزه در معرض نمایش هستند.
در معماری آن دوره، کاشی‌های هفت‌رنگ پدیدار شدند و مسجدهای باشکوهی با کتیبه‌های زیبا ساخته شدند که نمونههایی از این کتیبه‌ها در این موزه دیده می‌شوند.
- تالار قاجار (قرن های 19 و 20 میلادی)
از هنرهای دوره قاجاریان، فرش‌بافی، منبت‌کاری، آینه‌کاری، فولادسازی با طرح‌های طلا، میناکاری نقره و… پیشرفت چشمگیری داشتند. نمونههایی از این آثار در تالار قاجار موزه دوران اسلامی به نمایش درآمده‌اند.
گفتنی است تکنیک رنگ روغن و نقاشی روی بوم در آن زمان بسیار رایج بودند و عمدتاً در نقاشی از سبک اروپایی تقلید می‌شد. معماری قاجاری، سبکی مشابه دوره صفویه، اما در مقیاسی کوچک‌تر را ادامه داد. نمونههایی از کاشی‌های هفت‌رنگی که در آن دوران تولید می‌شدند، در این موزه قرار دارند.
معرفی کلی اشیای موزه دوران اسلامی
به‌طور کلی، وقتی در این موزه مشغول بازدید از ویترین‌های مختلف هستید، این اشیا را خواهید دید:
وسایل روشنایی:
شمعدان‌ها و چراغ‌های روغنی از جنس شیشه، برنج، سفال، سرامیک و سنگ به نمایش درآمده‌اند.
فرش و پارچه:
مواد مختلف استفاده‌شده برای تولید پارچه و روش‌های مختلف برای خلق آثار هنری بر روی پارچه‌ها و فرش‌ها، روکش‌های قبر، پیراهن‌های تشریفاتی مزین به دعاهای ویژه‌ای با سبک خوشنویسی خاص، در معرض نمایش هستند.
ابزارهای نجومی و علائم زودیاک:
اسطرلاب‌های برنجی و برنزی، نسخه‌های خطی، کتاب‌ها، کُره‌ها، نقاشی‌های رنگ روغن و مینیاتور با موضوعاتی در این زمینه، در دیدرس بازدیدکنندگان از موزه قرار گرفته است.
سرامیک ها:
انواع ظروف شامل بشقاب‌ها، کوزه‌ها، کاسه‌ها، چراغ‌های روغنی و بطری‌هایی با اشکال مختلف در معرض نمایش هستند.
شیشه و ابزارآلات پزشکی:
بادکش‌های شیشه‌ای، لوله‌های آزمایش، کاسه‌های آزمایش، بطری‌های آزمایش، عطردان‌ها، تنگ‌ها، آب‌پاش‌ها، چراغ‌ها، ریتون‌ها، نسخه‌های خطی از علم پزشکی و… پیش روی بازدیدکنندگان از موزه قرار گرفته است.
فلزکاری ها:
شمشیرها، کاسه‌ها، کوزه‌ها، ظروف، منقل‌ها، دیگ‌های بزرگ، پارچ‌ها، بازوبند، دستبند، آینه‌ها و قاب‌هایشان، لوله‌های آب، شمعدان‌ها، لیوان‌ها، حوضچه‌ها، مجمرها، هاون‌ها، جعبه‌های قلم، چاقوها، جعبه‌ها، چراغ‌ها، سینی‌ها و ملاقه‌هایی ساخته‌شده با تکنیک‌ها و فلزات متفاوت به نمایش گذاشته شده‌اند.
نقاشی لاکی و ابزار نوشتن:
جعبه‌های قلم، جوهردان‌ها، لوازم نوشتن، قاب‌های آینه، جعبه‌های آرایش، نُسخ خطی و… در معرض نمایش هستند.
بازدید از موزه دوران اسلامی را از دست ندهید
«دستی بر ایران» توصیه می‌کند چه به‌صورت شخصی به تهران سفر می‌کنید، چه از آژانس‌های مسافرتی تور تهرانگردی خریداری می‌کنید، بازدید از موزه‌های این شهر و به‌ویژه، موزه دوران اسلامی ایران را از دست ندهید.
در این موزه که بخشی از موزه ملی ایران است و به موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران شهرت دارد، اشیای شگفت‌انگیز بسیاری به نمایش درآمده‌اند که به‌خوبی نمایانگر تخصص و علاقه ایرانیان به هنرهای مختلف در طول تاریخ هستند.
موزه دوران اسلامی ایران کجاست؟
نشانی موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران خیابان امام خمینی تهران، خیابان سی تیر است. دسترسی به این موزه از مترو میدان حسن‌آباد یا ایستگاه امام‌خمینی امکان‌پذیر است. موزه مذکور داخل مجموعه موزه ملی ایران واقع شده که موقعیت مکانی آن را در نقشه زیر می‌بینید:
پرسش‌های متداول
اگر درباره متن حاضر پرسشی داشتید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در کوتاه‌ترین زمان به شما پاسخ خواهیم داد.
آثار کدام دوره‌ها در موزه دوران اسلامی در معرض نمایش‌اند؟
چندین تالار در دو طبقه‌ی این موزه به تفکیک زمانی به نمایش آثار تاریخی می‌پردازند؛ شامل تالارهای صدر اسلام، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفویه، افشار، زند، قاجار و تالار قرآن.
ویژگی معماری موزه دوران اسلامی چیست؟
موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران پلانی مشابه کاخ ساسانی بیشاپور دارد و به‌صورت چلیپایی هشت‌ضلعی در سه طبقه و با مساحتی حدود ۴هزار متر مربع ساخته شده است.
مکان‌های گردشگری نزدیک به موزه دوران اسلامی کدام‌اند؟
- پارک شهر
- موزه ایران باستان
- سردر باغ ملی
- موزه پست
- موزه عبرت
- کتابخانه و موزه ملی ملک
- موزه استاد علی‌اکبر صنعتی
