طبس (تبس) را عروس کویر ایران می نامند. این شهر دارای باغهای بزرگ و پر طراوات نارنج، نخلستانهای پر شکوه و چشمه سارهای متعدد است. قدمت آن به زمان هخامنشیان باز می گردد. همچنین مجموعه جاهای دیدنی طبس شامل آثار تاریخی مانند برج هادرباش، سد تاخیر شاه عباسی، سد کریت، باغ گلشن، کاروانسرای خان، قلعه اسماعیلیان، و قلعه طبس، و آثار طبیعی مانند دره کال سردر، کال جنی، غار حلوان، کویر حلوان، جنگل سنو، … هستند.
جاهای دیدنی طبس؛ داخل شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های گردشگری طبس می پردازیم که اهمیت تاریخی دارند و در داخل این شهر واقع شده‌اند.
برج هادرباش
در زمان های دور، مردم شهر طبس برای حفظ و مراقبت از نخلستان های خود برج هایی را به نام هادرباش ساخته بودند که وظیفه آن ها حفاظت از این زمین های زراعی در برابر نفوذ سارقین و حیوانات وحشی بوده است. تاریخ ساخت این برج مشخص نیست.
سد تاخیر شاه عباسی
ساخت این سد به گونه ای است که هیچ رسوبی در پشت سد ذخیره نمی شود و می توان انتظار داشت برای هزاران سال، این سازه بی نظیر بدون نیاز به تعمیر و نگهداری و مدیریت، کارکرد اصلی خود را به انجام برساند. سد تاخیر شاه عباسی در میان مردم محلی به طاق عباسی معروف است و این طاق بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و از برجسته ترین جاهای دیدنی طبس به شمار می آید.
باغ گلشن
دیدن این باغ در میان کویر باعث آسایش و خوشحالی مردم است. این مجموعه یکی از باغ های نادر ایرانی است که آب جاری دائمی در آن جریان دارد. باغ گلشن توسط سومین حاکم طبس و به فرمان نادرشاه ساخته شده است. ساختمان سردر باغ گلشن در زلزله ویرانگر شهریور 1979 میلادی به کلی از بین رفت. امروزه در همان محل، ساختمانی با همان طرح و نقشه بنا شده است.
امام زاده حسین بن موسی بن کاظم (ع)
زمان بنای اولیه مزار متعلق به قرن یازدهم میلادی است. در سال 1979 میلادی این بنا در اثر زلزله به طور کلی ویران گردید، اما پس از مدتی بازسازی شد.
قلعه طبس مسینا
این بنا قبل از ورود اسلام به خراسان ساخته شده است. در مشرق و مغرب و شمال قلعه فقط کوه است و جز قلل کوه‌ها چیز دیگری به چشم نمی خورد، اما این قلعه در قسمت جنوب جلگه طبس واقع شده است.
جاهای دیدنی طبس؛ خارج از شهر
در اینجا به معرفی آن دسته از جاذبه های گردشگری طبس می پردازیم که اهمیت تاریخی دارند و در خارج از این شهر واقع شده اند.
سد کریت
این سد با مخزنی که حجم آن بیش از یک میلیون متر مکعب می باشد، از قرون گذشته وظیفه تأمین آب روستاهای پایین دست را بر عهده داشته است. از این رو، سد کریت در آبادانی و تأمین معیشت مردم منطقه سهم قابل توجهی داشته است. این سد در فاصله ۴۲ کیلومتری شهر طبس قرار گرفته و از تاریخ ساخت آن متاسفانه اطلاعاتی در دست نیست. با این حال، این بنا از شاخص ترین جاذبه های گردشگری طبس می باشد.
کاروانسرای خان
این بنا در مسیر جاده قدیم طبس به یزد قرار دارد. فاصله آن از طبس حدودا ۳۰ کیلومتر است. این بنا چهارگوش است و بادگیر و شاه‌نشین دارد.
قلعه اسماعیلیان
این قلعه در زمان سلجوقیان ساخته شده است. همچنین یکی از مستحکم ترین بناهای تاریخی ای می باشد که در میان کوه های این شهرستان و در مجاورت روستای خراوان پایین قرار دارد.
جاذبه های طبیعی شهر
در ادامه به معرفی جاهای دیدنی طبس می پردازیم که در طبیعت اطراف این شهر قرار گرفته‌اند.
دره کال سردار
قدمت این منطقه به صدها سال پیش باز می‌گردد. چشمه‌ای درون این دره وجود دارد که همزمان دو طیف آب سرد و گرم از آن جاری است.
چشمه آبگرم مرتضی علی
این چشمه آبگرم طبیعی بسیار شگفت انگیز و از جاذبه های گردشگری طبس است، زیرا هم دارای آب گرم است و هم آب سرد! چشمه مرتضی علی در 27 کیلومتری طبس و در مسیر روستای خرو قرار دارد.
کال جنی
در نزدیکی این شهر، دره ای بسیار قدیمی قرار دارد که به آن دره ی جن ها هم گفته می شود. نشانه هایی در آن وجود دارند که قدمت آن را به دوران ساسانی بر می گردانند. این دره، در شمال طبس و در نزدیکی روستای ازمیغان قرار دارد و یک سرزمین رازآلود است. بومیان قدیمی این محل، آن را محل زندگی جن ها می دانند و بر این باورند که نباید تنهایی به آن سفر کرد.
غار حلوان
این منطقه در روستای حلوان در ۷۵ کیلومتری شامل غرب شهرستان طبس قرار دارد. با توجه به بررسی های باستان شناسان، قدمت این غار به ۱۶۰ میلیون سال پیش باز می گردد که متعلق به دوران ژوراسیک میانی می شود.
کویر حلوان
در فراسوی روستای حلوان، کویری از ریگزار وجود دارد. این کویر تعدادی باتلاقهای نمکی و رسی و پوشش های گیاهی متنوع نیز دارد.
جنگل سنو
این منطقه به طور دقیق در ۲۴ کیلومتری شهر طبس قرار گرفته و دارای ارتفاعاتی صعب‌العبور است. پژوهشگران توانسته‌اند ۸۰۰ گونه گیاهی مختلف را در این منطقه شناسایی کنند.
جغرافیای طبس
شهر طبس در شمال شرقی استان یزد قرار دارد و اطراف آن را شهرستان‌های بردسکن و شاهرود از شمال، فردوس و بیرجند از شرق، استان کرمان از جنوب، و شهرستان‌های نایین، اردکان و بافق از غرب و جنوب غربی احاطه کرده‌اند.
آب و هوای طبس بیابانی است؛ هرچند که ارتفاع این شهر از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است. این شهر در منطقه‌ای واقع شده است که تابستان های آن بسیار گرم و دارای زمستانهای نسبتاً سرد می‌باشد.
میانگین سالانه درجه حرارت برای این شهر +3 درجه سانتیگراد ثبت گردیده است. با مقایسه ارقام مربوط به درجه حرارتهای ماه‌های گرم و سرد سال اختلاف دمای این ماه‌ها به بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. ریزش نزولات جوی در این شهر بسیار کم و بیشتر ماه‌های سال خشک و بدون باران است. متوسط بارندگی سالیانه طبس حدود ۸۰ میلیمتر است.
راه های سفر به طبس متفاوت و متنوع است:
- زمینی با خودروی شخصی
مسیر اول و کوتاهترین مسیر: از تهران به سمت دامغان، سپس جندق و خور با طی مسافت 854 کیلومتر و در نهایت طبس است.
مسیر دوم: تهران را سمت نائین ترک کنید، بعد از گذر از انارک و چوپانان، و عبور از خور با طی مسیری 923 کیلومتر به طبس خواهید رسید.
فاصله این شهرستان با مشهد ۵۴۰ کیلومتر و با بیرجند ۲۷۰ کیلومتر است. نزدیکترین شهرستان به طبس از طرف شمال شرق، شهرستان فردوس با ۲۱۰ کیلومتر فاصله و از طرف جنوب غرب شهرستان یزد ۳۶۵ کیلومتر فاصله است.
- زمینی با اتوبوس
از شهرهای مشهد، تهران، بیرجند، فردوس، یزد، تهران و نایین اتوبوس هایی به صورت روزانه به سمت طبس وجود دارد.
- هوایی
این شهر فرودگاه دارد. این فرودگاه یک الی دو بار در هفته به شهرهای تهران و مشهد پرواز دارد.
- قطار
از راه آهن طبس به شهرهای تهران، مشهد، یزد، کرمان و بندرعباس امکان سفر وجود دارد.
با تهیه بلیط قطار تهران به طبس و با طی مسیر نزدیک به 16 ساعت و عبور از ایستگاه های تربت حیدریه، کاشمر، نیشابور، سبزوار، جاجرم، شاهرود، دامغان، سمنان و گرمسار به مقصد خواهید رسید.
با تهیه بلیط قطار مشهد به طبس و عبور از ایستگاه های کاشمر و تربت حیدریه مسافران می توانند در مدت زمان نزدیک به 7 ساعت به مقصد خود برسند.
با تهیه بلیط قطار یزد به طبس و با طی زمان نزدیک به 8 ساعت و عبور از ایستگاه های بافق و چادرملو به مقصد خود خواهید رسید.
همچنین با خرید بلیط قطار کرمان به طبس و گذر از ایستگاه های زرند، بافق و چادرملو می توانید در زمانی حدود 10 ساعت به طبس برسید.
با خرید بلیط قطار بندرعباس طبس می توانید در زمانی نزدیک به 3 ساعت و نیم به مقصد برسید. ایستگاه های گل گهر، سیرجان، بافق و چادرملو در مسیر بندرعباس به طبس قرار دارند.
جمعیت و اقتصاد طبس
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 2016 میلادی جمعیت این شهر ۳۹٬۶۷۶ نفر بوده است.
معادن غنی زغال‌سنگ این شهرستان در ردیف یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی است. این معادن محل کار عده زیادی از مردم شهر طبس است و نقش مهمی در اقتصاد این شهر دارد.
قرار گرفتن این شهرستان بر سر راه استان‌های کرمان، اصفهان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و وجود سدهای نهرین، کریت، دره بید و امکانات ترابری، ریلی، هوایی و جاده ای بخش دیگری از اقتصاد این است.
وسعت زیاد و وجود مناطق مختلف آب و هوایی (تنوع اقلیم) باعث شده تا ۳۴ نوع محصول زراعی و ۲۳ نوع محصول باغی که شامل محصولات سردسیری، معتدله و گرمسیری و همچنین پر آبخواه (برنج) می‌باشد، در این شهرستان به عمل آید.
تاریخ طبس
تاریخ این شهر را در دوره های مختلف مرور می کنیم:
این شهر در دوره هخامنشیان تابع ایالت شاه‌نشین پارت (خراسان بزرگ) بوده است. بر اساس مستنداتی که هرودوت تاریخ نویس، ارائه نموده است یکی از معروف ترین موبدان زرتشتی در طبس زندگی می کرده و به عنوان ناپدری کورش کبیر وی را در همین منطقه تا سن شانزده سالگی تربیت و بزرگ نمود.
در زمان سلوکیان، طبس از نفوذ فرهنگی و یورش نظامی آنها بدور ماند و در عین حال به پادگان بزرگ نظامی ایزد خواست (یزد) باج (مالیات) می‌داد.
در دوره اشکانیان، این شهر پادگان نظامی مهم مرزهای غربی آنان محسوب می‌شد و گاهی دست بدست می‌شده است.
در دوره ساسانیان، طبس همانند دوره هخامنشیان بود. یزدگرد سوم آخرین امپراتور ساسانی در گریز به سمت مرو چند ماه در طبس اردو زد.
در تمام طول این مدت، طبس به عنوان پل ارتباطی شرق ـ شمال شرق با غرب بوده، یعنی راه مهم و سوق الجیشی پارت و هگمتانه و شوش و بین‌النهرین به پاسارگاد از طبس می‌گذشته و راهدارها در رباط‌ها و چاپارخانه‌های بسیاری در مسیر آن احداث شده بود که بقایای برخی موجود است.
در سال‌های 650 میلادی سپاه اعراب مسلمان وارد این شهر شدند و این شهر را فتح نمودند. در زمان حکومت امویان و مروانیان، مالیات‌های سختی از مردم گرفته می‌شده است. زیرا کویر سوزان و صعب العبور مرکزی یک مانع طبیعی و سخت برای عبور دادن لشکر و تجهیزات محسوب می‌شد.
طبس در دوره اسماعیلیان یکی از مراکز مهم اسماعیلیان خراسان بود. اسماعیلیان بر این شهر استیلا یافته و قلاع محکمی در کوه‌های اطراف آن ساختند.
طبس از حمله مغول آسیبی ندید و پذیرای هموطنان مهاجر بسیاری بوده است.
خیابان گلشن در پایان دوره زندیان و هنگامی که لطفعلی خان زند به این شهر می‌آمد و به پیشنهاد او تأسیس شد.
در دوره قاجاریان، شهر شاهد عمران و آبادی بسیاری بود. عمارات باشکوه و باغ‌ها و کوشکهای باصفا، احداث آب انبارها، احداث حمامهای بزرگ و تمیز و مساجد و تکایا و… از اقدامات این دوره است.
در دوران پهلوی، شکوه و عظمت طبس به فراموشی سپرده شد. زلزله ویرانگری در شهریور 1979 میلادی این شهر را لرزاند و بخش عمده ای از این شهر را تخریب کرد.
تمامی این فراز و نشیب‌ها در طول تاریخ موجب باقی ماندن برخی از جاهای دیدنی طبس در روزگار ما شده است. باید این شهر تاریخی را دید و از طبیعت آن لذت برد.
