ابرکوه (یا ابرقو)، شهری کویری واقع در استان یزد می باشد که در ارتفاع 1510 متری بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است. این شهر با بیش از یک میلیون نفر جمعیت جاذبه های گردشگری بسیاری دارد. زمانی که بین سه شهر یزد، شیراز و اصفهان سفر می‌کنید، ابرکوه را که از نظر جغرافیایی بین این سه شهر بزرگ قرار گرفته، می‌یابید.
در طول تاریخ، این شهر بخشی از شهر کرمان و در برهه‌ای دیگر، بخشی از استان فارس بوده است.
ابرکوه از نظر معماری ویژگی‌های یک شهر کویری را دارد. خانه‌های این شهر به صورت سنتی و نزدیک به یکدیگر ساخته شده‌اند و سقف‌هایشان یا گنبدی شکل هستند یا به صورت تاق های گهواره ای بنا شده اند. مصالح عمده‌ای که برای ساخت و ساز این خانه‌ها به کار می‌رود خشت خام است، زیرا در کل منطقه هیچ درخت یا منبع آب کافی وجود ندارد. اما، به دلیل قنات‌های زیرزمینی (سیستم کاریز) که مردم حفر کرده‌اند، این شهر پر از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های سرسبز شده است.
اگرچه اکثر افرادی که در ایران سفر می‌کنند در شهر ابرکوه اقامت نمی‌کنند، اما این به معنای آن نیست که این شهر جذابیتی ندارد. اکثر مواقع به دلیل نبود اقامتگاه مناسب و دیگر امکانات گردشگری، مسافران ابرکوه را مکانی مناسب برای اقامت نمی دانند.
جغرافیای ابرکوه
در ابرکوه سالانه به طور میانگین 75.3 میلی‌متر بارش وجود دارد و میانگین سالانه دمای این شهر نیز 16.7 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. برای سفر به این شهر زیبای ایران، راه‌های دسترسی مختلفی وجود دارد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد.
- راه زمینی
شهر زیبای ابرکوه در مسیر یزد به شیراز قرار گرفته و با شهر یزد 150 کیلومتر فاصله دارد. از آن جایی که این شهر کویری بین سه مقصد گردشگری شیراز، یزد و اصفهان قرار گرفته است، محلی بسیار مناسب برای اقامت کوتاه در سفرهای بین شهری می‌باشد. فاصله ابرکوه با تهران 740 کیلومتر است که از راه زمینی سفر به آن 8 ساعت طول می‌کشد. برای سفر به شهر ابرکوه از تهران، می‌توان با خودروی شخصی یا از طریق پایانه‌های مسافربری با اتوبوس سفر کرد.
- راه هوایی
ابرکوه فرودگاه مجزایی ندارد، اما اگر تمایل دارید که با هواپیما به این شهر سفر کنید، می‌توانید ابتدا با هواپیما به یزد بروید. سپس، با تاکسی‌های مستقر در فرودگاه یزد، به طرف ابرکوه سفر نمایید.
- راه ریلی
برای رفتن به ابرکوه با قطار، نمی‌توانید مستقیم سفر کنید زیرا ایستگاه راه آهن ندارد. در نتیجه، باید ابتدا با قطار به طرف یزد حرکت کنید. سپس، با تاکسی‌ها یا اتوبوس‌های مستقر در راه آن به سمت ابرکوه سفر کنید.
جمعیت و اقتصاد ابرکوه
جمعیت این شهر کمی بیش از 50,000نفر می‌باشد و به دلیل این که مردم با مهاجرت خود روستاها را به شهر تبدیل می‌کنند، این جمعیت رو به رشد نیز می‌باشد.
کشاورزی و دامداری دو رکن اصلی اقتصاد ابرکوه می‌باشند. البته خشکسالی چند سال اخیر، کشاورزی این شهر را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. مهمترین و اصلی‌ترین صنایع شهر ابرکوه نیز صنایع آهن و فولاد می‌باشند.
تاریخ ابرکوه
با مطالعه تاریخ ایران در می یابید که تا قرن دهم میلادی، ابرکوه یکی از شهرهای اصلی استان کرمان بود. سپس به استان فارس ملحق شد. در حدود همین قرن و بر اساس منابع تاریخی گوناگون، در زمان حکومت عباسیان یا آل بویه، این شهر در اوج خود قرار داشت و پرجمعیت بود. دلیل آن نیز قرار گرفتن این شهر در مسیر اصلی کاروان‌هایی بود که از سه شهر بزرگ یزد، اصفهان و شیراز به آن‌جا می‌آمدند.
بعد از آن تاریخ، دور تا دور شهر ابرکوه دیوارکشی شد و دژی محکم درون آن ساخته شد. حاکمان محلی از سلسله‌های مناطق گوناگون این شهر را چندین بار تسخیر کرده و تحت کنترل خود درآوردند. اما، این شهر در دوران سلجوقیان (قرن دوازده میلادی) رونق گرفت و در دوران ایلخانیان (قرن چهارده میلادی) و سایر حکومت‌ها به پیشرفت اقتصادی خود ادامه داد.
حکومت صفویان در قرن هفدهم میلادی توجه خاصی به شهر های ابرکوه، بیابانک، یزد و دیگر شهرهای مرکزی داشت. حمله افغان‌ها در اواخر قرن هجدهم آسیب‌های زیادی به این شهر وارد آورد. در دوران به حکومت رسیدن قاجار (قرن نوزده میلادی) و مبارزه آخرین پادشاه زند با قاجاریان، ابرکوه حملات نظامی و جنبش‌های گوناگونی را تجربه کرد. در اواخر دوران قاجار (قرن بیست میلادی)، این شهر شرایط بحرانی و متزلزلی داشت.
امروزه، از آن جایی که زیربنای این شهر پیشرفت نداشته و امکانات رفاهی آن به طور چشمگیری افزایش نداشته است، جایگاه گذشته خود را از دست داده و به شدت پسرفت کرده است. با این حال، این شهر دارای جاذبه های گردشگری بسیار جالبی است و داشتن اقامتی کوتاه در شهر ابرکوه برای آشنا شدن با نحوه زندگی مردم و دیدن بناها و جاذبه‌های گردشگری آن برای گردشگران داخلی و خارجی توصیه می‌شود.
جاذبه های تاریخی داخل شهر
در داخل این شهر مکان های دیدنی بسیاری وجود دارند که عبارتند از:
گنبد عالی
این آرامگاه یکی از قدیمی ترین بناهایی است که در حاشیه شهر ابرکوه قرار دارد. قدمت آن به دوره دیلمیان، قرن یازدهم میلادی، باز می گردد و از جمله قدیمی ترین بناهای آرامگاهی در کل ایران محسوب می شود. گنبد عالی در بالای تپه‌ای در خارج از شهر قرار گرفته است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: گنبد عالی ابرکوه را بیشتر بشناسیم
مسجد جامع ابرکوه
این مسجد در قرن چهاردهم میلادی و در دوران حکومت سلسله ایلخانیان ساخته شد، البته بخش‌هایی از این مسجد پیش‌تر، به طور مثال در دوران سلجوقیان، ساخته شده بود. بیرون مسجد جامع ابرکوه با کاهگِل بازسازی بسیاری شد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: با تاریخ و معماری مسجد جامع ابرکوه آشنا شوید
خانه آقازاده
این خانه در زمان حکومت قاجار و بر اساس شرایط اقلیمی ابرکوه ساخته شد. خانه آقازاده ویژه ترین بادگیرهای ایران را دارد. ارتفاع این بادگیر خاص 18 متر می اشد که به صورت دوطبقه طراحی شده است. خانه آقازاده یکی از برجسته ترین جاذبه های تاریخی ابرکوه می باشد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: در سفر به ابرکوه، حتما از خانه آقازاده دیدن کنید
بقعه سيدون علی نقيا ابرکوه
این بنای تاریخی که قدمت آن به سده دوازده تا چهارده میلادی، دوران سلجوقی تا ایلخانی، برمی‌گردد، یکی از آثار درخشان معماری آن دوره است. داخل بقعه سيدون علی نقيا نقوس اسلیمی و هندسی برای تزئین به کار رفته است.
مسجد بیرون ابرکوه
این مسجد از آن جهت «مسجد بیرون» لقب گرفته است که بیرون از حصار شهر قرار گرفته است. مسجد بیرون دارای دو ایوان، گنبدخانه و شبستان با حیاط مرکزی است. قدمت این بنا به دوران تیموری در قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد.
امامزاده احمد ابرکوه
در این بنای تاریخی که قدمت آن به چهار تا پنج قرن پیش بازمی‌گردد، یکی از عرفا و بزرگان مشهور به پیر احمد آرمیده است و این بنا آرامگاه وی است. امامزاده احمد در طول این سال‌ها چندین بار مرمت شده است.
یخچال آقازاده
در روزگار قدیم، این بنای مرتفع و مخروطی شکل در زمستان برای انبار کردن یخ به کار می رفته است تا مردم محل در تابستان های داغ کویری از آن استفاده کنند. این راهکار هوشمندانه برای مقابله با کم آبی، گرما و خشکسالی بسیار مفید بود. یخچال آقازاده امروز یکی از دیدنی های شهر ابرکوه است. ابرکوه علاوه بر یخچال آقازاده، ۳ یخچال دیگر به نام برزن، هك و مريم‌آباد نيز دارد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: یخچال آقازاده ابرکوه و ۴ قسمت حیاتی آن
یخچال برزن
این بنای مدور و مخروطی شکل در کنار جاده ارتباطی روستای مریم آباد واقع شده است. ارتفاع یخچال برزن حدود ۲۰ متر است و سطح کف داخل آن نسبت به سطح زمین بیرونی آن گودتر ساخته شده است.
خانه صولت (موزه مردم شناسی)
قدمت این عمارت تاریخی که از آثار ملی ثبت شده ایران است، به دوران قاجار برمی‌گردد. مساحت خانه صولت ۱۰۰۰ متر مربع است. معماری این بنا به سبک حیاط مرکزی ساخته شده است. در حال حاضر خانه صولت، موزه مردم‌شناسی شهر ابرکوه است.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: با خانه صولت ابرکوه (موزه مردم شناسی) آشنا شوید
خانه سيد علی آقا
این عمارت در کنار خانه آقازاده و در محله دروازه میدان واقع شده است. از نکات جالب معماری این مجموعه ارتباط کالبدی آن با خانه آقازاده از طریق ساباط است.
خانه موسوی
این بنا نیز در همسایگی خانه سيد علی آقا و خانه آقازاده و در محله دروازه میدان قرار گرفته است. خانه موسوی از نظر معماری یک حياط مركزی، گودال باغچه و حوض سنگي دارد و اطراف حیاط آن در 3 جهت فضاهای سر پوشیده و اتاق‌ها قرار گرفته‌اند.
مناره‌های مسجد نظامیه (سردر نظامیه)
در قرن چهاردهم میلادی یکی از بزرگان این مناره‌های بلند را در ابرکوه بنا نمود. سراسر بدنه مناره‌های مسجد نظامیه با استفاده از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزئین شده است.
جاذبه های تاریخی خارج از شهر
در خارج از ابرکوه مکان های دیدنی بسیاری وجود دارند که عبارتند از:
قلعه حاجی خان اسفند آباد
قلعه حاجی خان اسفند آباد همراه با چند قلعه دیگر در روستای اسفند آباد، در 36 کیلومتری شهر ابرکوه واقع شده است. بیشتر قلعه‌های معروف شهر ابرکوه از دوران ساسانی، زندیه، افشاريه و قاجاريه به جای مانده‌اند.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: با قلعه حاجی خان اسفند آباد آشنا شوید
قلعه رباط ابرکوه
این قلعه از دوران صفویه به جای مانده و در حاشیه غربی شهرستان ابرکوه قرار گرفته است. قلعه رباط ابرکوه زمانی بنایی مسکونی بوده است. دور تا دور این قلعه می توان نقش‌هایی صلیبی شکل، مربع و لوزی مشاهده کرد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: قلعه رباط ابرکوه، جاذبه ای که باید از نزدیک دید
قلعه فيروز آباد و قلعه نو
این قلعه که در نزدیکی ابرکوه قرار دارد، در گذشته برای ايجاد امنيت در شهر در برابر خطراتی مثل هجوم دزدان و اشرار ساخته شده بود. قلعه فیروزآباد يكی ازقلعه های مسكونی ابرکوه است. در یک ضلع این قلعه حصاری کشیده شده است و قلعه‌ای جدید را به وجود آورده است که آن را «قلعه نو» نامیده‌اند.
سرداب فيروزآباد
این بنا با گنبد كشيده مخروطی شکل و با معماری چلیپا شکل (صلیبی) می باشد و ساخت آن به دوران قاجار بازمی‌گردد. این بنا در محل در محل تلاقی دو روستا قرار گرفته است. در 4 طرف سرداب فیروزآباد، 4 ایوان قرار دارد.
خندق های سنگی
کل بافت تاريخی شهر ابرکوه بر روی يك لايه سنگی از جنس كنگلومرا (سنگ جوش) قرار گرفته است که اين لايه سنگی از 1 متر، و در قسمت هايی، تا 6 متر ارتفاع دارد. همین امر سبب شده تا خندقی طبيعی در اطراف شهر شکل بگیرد. در واقع، خندق نوعی حفره است که انسان به صورت دست ساز برای ایجاد امنیت شهر در برابر دشمنان حفر می‌کند. خندق‌ها دور تا دور یک شهر ساخته می‌شوند تا از ورود دشمنان و متجاوزان به شهر جلوگیری شود.
جاذبه های طبیعی ابرکوه
بیرون از این شهر، دیدنی های طبیعی چشمگیری وجود دارند که به برخی از آنها می پردازیم:
درخت سرو قدیمی
تاریخ نویسان بسیاری از این درخت در نوشته‌های خود نام برده‌اند. این درخت سرو موجود زنده‌ای است که شهر ابرکوه از آن محافظت کرده است. به گفته یکی از پروفسورهای روسی، قدمت سرو ابرکوه به 4500 سال پیش بازمی‌گردد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: از درخت سرو ابرکوه چه می‌دانید؟
روستای فراغه ابرکوه
بیش از ۶۰ درصد محصول پسته ابرکوه را روستای فراغه این شهر تولید می‌کند. این روستا با آب و هوای معتدل خود، روستایی ییلاقی به حساب می‌آید.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آشنایی با زندگی مردم در روستای فراغه ابرکوه
روستای شهرسب (روستای شهر آذر)
در گذشته این آبادی مرکز حکومت خوانین و یکی از مراکز پرورش اسب در ایران به حساب می‌آمده است. آثار معماری زیادی از جمله قلعه شهرسب، که از دوره صفویه به جای مانده، در این روستا به چشم می‌خورد.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: قلعه روستای شهرسب و سرگذشت یکجانشینی در آن
منطقه کوه عیش اعلی و کفه طاقستان
وسعت دو منطقه کوه عیش اعلی و کفه طاقستان با اقلیم کویری و بیابانی ۱۵۲۰۰۰ هکتار است. آب و هوای این دو منطقه شهر ابرکوه خشک می‌باشد و گونه های متنوعی از جانوران و پرندگان در این منطقه زندگی می‌کنند.
برای مطالعه بیشتر، این مطلب را بخوانید: آشنایی با میراث طبیعی منطقه کوه عیش اعلی و کفه طاقستان
منطقه حفاظت شده اعلاء
این منطقه ناهمواری‌هایی مانند کوه، دشت، جلگه و کفه دارد. علاوه بر این، گونه‌های متنوعی از گیاهان زینتی و دارویی منطقه حفاظت شده اعلاء می روید. این منطقه یکی از برجسته ترین جاذبه های طبیعی ابرکوه است.
