معبد مهر مراغه، بنایی بسیار زیباست که آن را به صورت زیرزمینی و در دل صخره ساخته‌اند. در مورد کاربری این بنا، نظریه‌های متعددی وجود دارند. به باور برخی از باستان‌شناسان، بنای مزبور، در گذشته، محل پرستش «میترا یا ایزدمهر» بوده است. این اثر تاریخی که از جاهای دیدنی مراغه به حساب می‌آید، در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
معبد مهر مراغه کجاست؟
این معبد، در فاصله‌ی ۶ کیلومتری شهرستان مراغه، از توابع استان آذربایجان شرقی و در روستایی موسوم به «ورجوی» قرار دارد. نام اصلی روستای مورد نظر «ورائوی» یا «خانه‌ی خورشید» است که به دلیل سخت بودن تلفظ، آن را ورجوی می‌خوانند.
در زبان ترکیِ آذربایجانی و زبان محلی مردم مراغه، «ور» به معنای آفتاب و «اِئو» به معنای خانه است. این نام، اشاره به برگزاری آئین مهرپرستی در معبد مهر مراغه دارد.
در محوطه‌ی این معبد، درخت نارون کهنسالی مشاهده می‌شود که در گذشته آبی روان در کنار آن جریان داشت. همچنین، در فاصله‌ی بسیار نزدیکی از بنای مزبور، صخره‌ای وجود دارد که در دل آن حفره‌هایی توسط انسان کنده شده است.
نام‌های دیگر معبد مهر مراغه
این بنا، به نام‌های دیگری از قبیل «امامزاده معصوم و نیایشگاه مهری» نیز شناخته می‌شود که در زیر دلایل آن را شرح می‌دهیم:
- در گذشته، در این معبد، غاری وجود داشته است که محل زایش «مهر»، یکی از ایزدان کهن ایرانی، به شمار می‌آمد. وجود دالان‌های تاریک در کنار تالارهای نورانی در بنای مزبور، بر این موضوع اشاره دارد. در واقع، نوچه مهر (شخص نوآئین در میترائیسم)، بایستی پس از گذر از تاریکی و کشیدن ریاضت، خود را برای رسیدن به نور و روشنایی آماده کند.
- علاوه بر آن، آرامگاه یکی از علمای معروف مراغه به نام «ملا معصوم مراغه‌ای» نیز در این معبد قرار دارد. این عالِم بزرگ، از علمای قرن چهاردهم میلادی به شمار می‌رود. در یکی از تفاسیر مشهور قرآنی به نام «تفسیر صافی»، ملا معصوم به عنوان یکی از فقهای بزرگ منطقه، معرفی شده است.
معماری صخره‌ای معبد ورجوی
این معبد، همانند بسیاری از معابد باستانی، از «معماری صخره‌ای یا دست‌کَند»، برخوردار است. در این سبکِ معماری، حفره‌هایی در دل سنگ‌ها یا در زیرِ زمین یا در دل کوه ایجاد می‌شود. اغلبِ چنین بناهایی به منظور پناهگاه بشری و یا به عنوان زیارتگاه ایجاد شده‌اند.
اهمیت معبد مهر مراغه
درباره‌ی اهمیت و کاربری بنای مزبور، نظریه‌های متعددی وجود دارند که عبارتند از:
- برخی آن را مسکن یا پناهگاه سلاطین و ثروتمندان در مواقع بروز طوفان و بلایای آسمانی قلمداد می‌کنند.
- برخی دیگر، بر این باورند که فرقه‌های مختلف صوفیان و عارفان، با الهام از عزلت‌گزینی پیامبر (ص) در غار، در این محل به عبادت می‌پرداختند.
- همچنین، این باور وجود دارد که مهرپرستان، به تقلید از داستان پیدایش ایزدِ مهر، صخره‌ها را می‌شکافتند و داخل آن عبادتگاه‌هایی بنا می‌کردند.
دیرینگی اکتشاف معبد مهر مراغه
اگرچه هنوز کاربری این معبد به طور دقیق مشخص نشده است. با این وجود، بر اساس تحقیقات مرحوم «پرویز ورجاوند»، بنای مزبور، به پیروان آئین مهرپرستی تعلق دارد. به نظر می‌رسد این بنا را در دوره پارت‌ها ساخته‌اند.
بعدها، در دوره ایلخانیانِ مسلمان، تغییراتی بر روی بنای مزبور انجام گرفت. به همین سبب، عده‌ای از باستان‌شناسان، آن را متعلق به دوره پس از اسلام می‌پندارند. برای مثال، کتیبه‌ای قرآنی در این بنا وجود دارد که نشان از تسلط حاکمان ایلخانی بر شهر مراغه دارد.
آیین مهرپرستی جزو آئین‌های ایرانی به شمار می‌رود که «خورشید و نور» نماد آن محسوب می‌شوند. شایان ذکر است که آئین مهرپرستی پس از دوره ساسانیان، تحت عنوان «میترائیسم» به تدریج از ایران به روم رفت و در اروپای غربی گسترش یافت.
در واقع، این اتفاق در زمان رواج مهرپرستی، در فواصل بین دوره حکومت اشکانیان تا سلطه رومی‌ها بر سرزمین‌های اروپایی، به وقوع پیوست.
محل نیایش مهرپرستان، “مهرابه” نامیده می‌شد و پیروان این آئین در زمان‌های مشخصی در این محل به عبادت می‌پرداختند. در این زمان‌ها نور خورشید بر روی مهرابه‌ی موجود در مرکز معابد می‌افتاد که به عقیده مهرپرستان، این امر به منزله‌ی ظهور میترا بوده است.
معمولاً این اتفاق، به هنگام طلوع خورشید، ظهر و هنگام غروب خورشید به وقوع می‌پیوست. پس از اسلام نیز محل برگزاری نماز را «محراب» نامیدند که برگرفته از مهرابه‌های آن دوران بود.
در شهرستان مراغه، مهرابه‌های متعددی وجود داشتند که از میان آنها فقط مهرابه‌ی موجود در معبد مهر و غارهای اطرافِ رصدخانه، بر جا مانده‌اند.
شایان توجه است که این معبد در طی دوره‌های بعد، جهت اجتماع صوفیان کاربرد داشت و پیروان شیخ «صفی الدین اردبیلی» در آن‌جا تجمع می‌کردند. وجود کتیبه‌هایی متعلق به قرن ۱۴ میلادی، نشان از تجمع صوفیان در این مکان دارد.
بازدید از معبد مهر مراغه را از دست ندهید
در گردشگری میراث فرهنگی که به بررسی آثار ملموس و ناملموس فرهنگی می‌پردازد، معبد مهر مراغه از جایگاه خاصی برخوردار است. گردشگران می‌توانند ضمن سفر به مراغه با رعایت موازین گردشگری مسئولانه از این بنا دیدن کنند. دستی بر ایران، ضمن معرفی بنای مزبور، شما را به بازدید از سایر جاذبه‌های گردشگری مراغه نیز دعوت می‌کند.
معبد مهر مراغه کجاست؟
این معبد در ۶کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مراغه استان آذربایجان شرقی و نزدیک روستای ورجوی قرار دارد. موقعیت دقیق آن را می‌توانید در نقشه‌ی زیر بیابید:
پرسش‌های متداول درباره معبد مهر مراغه
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
معبد مهر مراغه را به چه نام‌هایی می‌شناسند؟
این معبد به نام نیایشگاه مهری ثبت ملی شده است. افزون بر این نام، این محوطه به نام‌های «امامزاده معصوم مراغه‌ای»، «خانقاه»، «اجاق» و «اولیا» نیز شناخته می‌شود.
دیرینگی معبد مهر مراغه به چه دورانی باز می‌گردد؟
پیشینه‌ی این معبد را به دوران اشکانیان نسبت می‌دهند و حدود ۷هزار سال قدمت دارد.
دلیل ساخت و کاربری معبد مهر مراغه در گذر زمان چه بوده است؟
گویا این محل در ابتدا نیایشگاه زیرزمینی و محل برگزاری آیین‌های مهرپرستی بوده است. در دوران پس از ورود اسلام به ایران، کاربری محل تغییر کرده که وجود کتیبه‌ی قرآنی دلیل آن است. این معبد طی دوره‌هایی محل اجتماع صوفیان بوده است و پیروان شیخ «صفی الدین اردبیلی» در آن تجمع می‌کرده‌اند.
معماری معبد مهر مراغه چگونه است؟
این معبد را در دل سنگ ساخته‌اند و معماری آن از نوع دستکند است. مجموعه‌ی معبد شامل قبرستان، معبد و یک محوطه‌ی تاریخی می‌شود. فضاهای مختلف معبد، ازجمله تالار اصلی آن دارای عناصر خمیده است. عنصر سازمان‌دهنده‌ی مجموعه، تالار مستطيل‌شكل مركزى آن است كه با سه راه دسترسى، به بخش‌هاى گنبدى‌شكل سه‌گانه‌ی اطراف خود مرتبط می‌شود. اتاق مدور كه يكى از جالب‌ترين قسمت‌هاى نيايشگاه است؛ علاوه بر نشانه‌هاى سلسله‌مراتب ميترايی، آثارى از تزيينات اسلامى دارد.
آرامگاه چه کسی در معبد مهر مراغه قرار دارد؟
ملا معصوم مراغه‌ای را در این مجموعه به خاک سپرده‌اند. وی یکی از عالمان بزرگ قرن چهاردهم میلادی بوده است.
