تالاب های گنبد کاووس که به نام‌های آلماگل، آجی‌گل و آلاگل شهرت دارند، در قسمت شمالی شهرستان گنبد کاووس از توابع استان گلستان قرار دارند. نام این تالاب‌ها به زبان ترکی است و معنای آنها به ترتیب عبارت است از: دریاچه (تالاب یا آبریز) سیب، دریاچه تلخ یا شور و دریاچه رنگارنگ.
مجموعه‌ی سه تالاب مزبور در سال ۱۹۷۵ میلادی به عنوان تالاب های بین المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. کنوانسیون مزبور که در شهر رامسر قرار دارد، مربوط به تالاب‌های مهم بین المللی و به ویژه آن تالاب‌هایی است که به زیستگاه پرندگان مربوط می‌شود.
هدف کنوانسیون، جلوگیری از تخریب تالاب‌ها، شناخت ظرفیت‌ها و قابلیت احیا و بازسازی آنهاست. بنابراین، تالاب‌های آلماگل، آجی‌گل و آلاگل پس از به ثبت رسیدن در کنوانسیون رامسر، جهت حفاظت بهتر تحت مدیریت سازمان محیط زیست قرار گرفته‌اند.
ویژگی‌های تالاب های گنبد کاووس
منطقه قرارگیری این تالاب‌ها دارای خاکی شور و قلیایی متشکل از سنگ آهک، ماسه و شیست است. این منطقه به دوره‌ی چهارم زمین‌شناسی مربوط می‌شود.
مساحت کلی سه تالاب قرار گرفته در این منطقه به طور تقریبی ۳۵۰۰ هکتار است. تمامی این تالاب‌ها در جنوب خاوری دریای کاسپین و زمین‌های هموار ترکمن صحرا قرار دارند. در زیر به شرح مختصری درباره هر کدام از آنها می‌پردازیم:
تالاب آلاگل: در ۶۰ کیلومتری گنبد کاووس و قسمت شرقی جاده «آق قلا به اینچه برون» قرار گرفته است. این تالاب به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه استان گلستان حدود ۲۵۰۰ هکتار مساحت و ۴.۵ متر عمق دارد.
منابع تامین آب این تالاب، «رودخانه‌ی مرزی اترک، رود سامان و شورجه رود» هستند که باعث شوری آب آن شده است. رودخانه اترک از کوه‌های «هزار مسجد» استان خراسان سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به خلیج حسین قلی و دریای کاسپین می‌ریزد.
شوری آب تالاب آلاگل بستر مناسبی برای زندگی پرندگان، ماهیان و گیاهان شوری‌زا به وجود آورده است. در کف این تالاب، جلبک‌های سبز رنگی وجود دارند که منبع تغذیه جانوران موجود در آن هستند.
تالاب آلماگل: این تالاب نیز همانند آلاگل، آبی شور دارد که از همان رودخانه‌ها تامین می‌گردد. با این وجود، شوری آب در آلماگل به دلیل نزدیکی به رودخانه اترک نسبت به آلاگل کمتر است.
تالاب مزبور در حدود ۲۰۰ هکتار مساحت دارد و از قسمت شمال به اراضی کشاورزی و از قسمت جنوب به روستای «تنگلی» می‌رسد. آب و هوا در پیرامون این تالاب مدیترانه‌ای و گرم است.
علاوه بر آن، در حاشیه تالاب آلماگل، پوشش نِی و تپه‌های ماسه‌ای کوتاه وجود دارند. در ضلع جنوبی آن و مسیر کانال ورودی آب به تالاب نیز جنگل‌های گز مشاهده می‌شوند. همچنین، در فاصله کوتاهی از این تالاب، روستاهایی مشاهده می‌شوند که اهالی آن اغلب از برداشت نی امرار معاش می‌کنند.
تالاب آجی‌گل: در قسمت جنوب غربی آلماگل قرار گرفته است و مساحتی در حدود ۳۶۰ هکتار را در بر می‌گیرد. عمق و حجم آب در این تالاب به ترتیب حدود یک تا پنج متر و ۷.۲ میلیون متر مکعب است.
پوشش گیاهی و جانوری منطقه قرارگیری تالاب‌ها
همانطور که اشاره شد، تالاب‌های گنبد کاووس در زمین‌های هموار ترکمن صحرا قرار دارند. در این منطقه گونه‌های گیاهی و جانوری مختلفی وجود دارند که به شرح آنها می‌پردازیم:
پوشش گیاهی: گونه‌های گیاهی مختلفی از تالاب های گنبد کاووس کشف شده اند که برخی از آنها عبارتند از:
- چنگال آبی، بومادران آبی، نی، هشت بند، آلاله آبی و لویی.
این گیاهان از جمله گیاهان آبزی این تالاب‌ها به شمار می‌روند.
در حاشیه تالاب‌های آلماگل، آجی‌گل و آلاگل گیاهانی وجود دارند که جزو گیاهان خشکی‌زی به شمار می‌روند. در زیر به ذکر برخی از این گیاهان می‌پردازیم:
- علف شور، جاروی ترکمنی، گز ساحلی، خارشتر، یونان وحشی، چمن و مرغ.
تمامی گیاهان مزبور غير بومی هستند و سازمان جهاد کشاورزی اقدام به کاشتن آنها در این منطقه کرده است.
گونه‌های جانوری: در تالاب های گنبد کاووس گونه‌های جانوری به ۵ دسته‌ی جانوران آبزی، دوزیستان، خرندگان، پرندگان و پستانداران تقسیم بندی می‌شوند. در زیر نمونه‌هایی از این جانوران را نام می‌بریم:
آبزیان: زردک، سیاه ماهی، کپورچه، آمور، کپور معمولی، پاروا، کامبوزیا و گاو ماهی. از بین جانداران مزبور کپورچه، آمور، کپور معمولی، پاروا و کامبوزیا غیر بومی هستند و از آب‌های شیرین به این منطقه وارد شده‌اند.
دوزیستان: قورباغه مردابی و وزغ سبز به تعداد زیاد.
خزندگان: لاک پشت برکه‌ای اروپایی، لاک پشت برکه‌ای خزری، لاسرتای سبز خزری، آگامای خورشید پرست، بزمجه، مار آبی، کنچه مار و افعی.
پرندگان: ۳۶ گونه پرنده در این تالاب‌ها وجود دارند که تعدادی از آنها جزو پرندگان مهاجر آبزی و تعدادی کنار آبزی هستند. از جمله این پرندگان می‌توان موارد زیر را نام برد:
- کشیم، گردن سیاه، باکلان، حواصیل خاکستری، قار، اردک سرسیاه، اردک سیاه کاکل، اردک تاجدار، اردک سر سفید، خوتکا، چنگر، چوب پا، خروس کدال، تلیله کوچک، آب چلیک، کاکایی، قوی گنگ، غاز پیشانی سفید و عقاب دریایی دم سفید.
- از میان این پرندگان اردک سیاه کاکل، اردک تاج دار، اردک سر سفید، قوی گنگ، غاز پیشانی سفید و عقاب دریایی دم سفید در معرض خطر قرار دارند.
پستانداران: تشی، جرد بزرگ، خرگوش، گربه دشتی، روباه معمولی، روباه سر دم سیاه، شغال و گراز.
بازدید از تالاب های گنبد کاووس را در برنامه سفر خود بگنجانید
تالاب های گنبد کاووس جزو تالاب‌های آب شور هستند و بستر مناسبی جهت زندگی جانوران مختلف فراهم آورده‌اند. گردشگران برای بازدید از این تالاب‌ها از راهنماهای محلی استفاده می‌کنند. چنانچه برای سفر به شهرستان گنبد کاووس تورهای ایرانگردی را برگزیده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم که از تالاب‌های مزبور نیز دیدن کنید.
«دستی بر ایران»ضمن معرفی جاذبه های گردشگری گنبد کاووس شما را به بازدید از تالاب های گنبد کاووس دعوت می‌کند. همچنین توصیه می‌کند هنگام سفر حتما به اصول گردشگری مسئولانه پایبند باشید و از شکار حیوانات در حال انقراض خودداری کنید.
