موزه‌ی ملی ایران در تهران واقع شده است. این موزه یکی از ارزشمندترین مجموعهها و بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین موزه کشور است و بیشترین یافته‌های باستان‌شناسی ایران از هزاران سال پیش تا دوران معاصر را در خود جای داده است. اشیا موزه حاصل کاوش‌های علمی از دوران پارینه‌سنگی تا اسلامی هستند.
بازدید از موزه‌ی ملی ایران فرصت مناسبی برای آشنایی با تاریخ ایران‌زمین است. اگر به تاریخ علاقه دارید، موزه‌ی ملی ایران یکی از جاهای دیدنی تهران است و قاب عکسی بی‌نظیر از ایران تاریخی را به شما نشان می‌دهد. این موزه در خیابان سی‌تیر تهران قرار دارد.
موزه‌ی ملی ایران از دو موزه در دو ساختمان مجزا تشکیل شده است:
- موزه ایران باستان (دورهی پیش از اسلام)
- موزه‌ی باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران
موزه ایران باستان
در دورهی قاجار تلاشهایی برای جمع‌آوری اشیا عتیقه صورت گرفت که چندان کارساز نبود. در دورهی پهلوی اول، موزه‌ای در عمارت مسعودیه ایجاد شد. در این موزه، تعدادی از اشیا قدیمی نگهداری می‌شد. بالاخره در سال 1312 خورشیدی کار ساخت موزه آغاز گردید. بخش ایران باستان موزه را آندره گدار، معمار فرانسوی، با الهامگرفتن از تاق کسرای شهر تیسفون در دورهی ساسانیان طراحی کرد و دو معمار ایرانی، «عباسعلی معمار» و «استاد مراد تبریزی»، اجرای آن را به عهده گرفتند.
آثار تاریخی پیش از اسلام در طبقه‌ی اول و آثار پس از اسلام در طبقه‌ی دوم این ساختمان به نمایش گذاشته شده‌اند که بعدها و پس از انقلاب اسلامی، با گسترش کاوشها و اضافهشدن اشیا کشف‌شده، کل ساختمان به آثار پیش از اسلام و باستانی اختصاص داده شد.
موزه ایران باستان شامل دو موزه‌ی «پیش از تاریخ ایران» با آثاری از دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزارهی چهارم پ‌م (از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش) و موزه‌ی «دوران تاریخی» با آثاری از اواخر هزارهی چهارم پ‌م (آغاز به‌کارگیری نگارش) تا پایان دوران ساسانی است.
قدیمی‌ترین شی موزه متعلق به دورهی پارینه‌سنگی و جدیدترین آن متعلق به دورهی ساسانیان و ۱۵۰۰ سال پیش است.
لازم است بدانید که همهی اشیا به نمایش درآمده در بخش موزه ایران باستان از موزه‌ی ملی ایران، بهصورتی نظاممند کشف شده و به ترتیب زمانی، به نمایش درآمده‌اند. بنابراین، میدانیم هر شیء در چه سایتی کشف شده و چه کسی آن را حفاری کرده است و به کدامیک از دوران ما قبل تاریخ یا پس از آن تعلق دارد. افزون بر آن، هیچیک از این اشیا برای نمایش در این موزه، خریداری نشدهاند.
موزه ایران باستان دو طبقه دارد:
- طبقه‌ی اول: تالارهای پارینه‌سنگی، نوسنگی، مس و سنگ
- طبقه‌ی دوم: تالارهای مفرغ و آهن، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان
اشیا موجود در این موزه، در دو طبقه به نمایش گذاشته شده‌اند. سن اشیا قدیمیتر به دورهی ماقبل تاریخ برمیگردد. این اشیا در طبقه‌ی بالایی به نمایش درآمده‌اند. پیشنهاد میکنیم بازدید خود را از این طبقه آغاز کنید که ابتدا شما را با باستانیترین اشیا آشنا میکند.
تالار پارینه‌سنگی و نوسنگی
قدمت اشیا طبقه‌ی بالای موزه به دورهی پارینه‌سنگی قدیمی برمیگردد. حدود دو‌میلیون تا دوازده‌هزار سال پیش را دورهی پارینه‌سنگی می‌نامند. اشیا موجود در این موزه به دورانی از دورهی پارینه‌سنگی تا آخرین دورهی هزارهی چهارم پیش از میلاد تعلق دارند. بهبیان دیگر، اشیا این بخش از تاریخ ایران، ما را به زمانی میبرد که درست پیش از ایجاد مهارت نوشتن در فلات ایران بوده است.
تعداد اشیا به نمایش درآمده در این طبقه از موزه ایران باستان، بیش از ۶۰۰ شیء است که از برخی مناطق ماقبل تاریخی کشف شده‌اند. برخی از این مناطق عبارتاند از:
- تپه‌ی سراب استان کرمانشاه، تپه‌ی علی‌کش استان خوزستان، سنگ چخماق شهر شاهرود، تل باکون استان فارس، شوش استان خوزستان، تپه‌ی سیلک استان کاشان، تپه‌ی حصار شهر دامغان، تپه‌ی چغامیش و بوهلان استان خوزستان.
این موزه بهمنظور کمک به درک بهتر آن دوره، مدلی از خانهای روستایی و سه کوره‌ی سفال و گور بازسازیشدهای از هزارهی چهارم پیش از میلاد را در این طبقه به نمایش گذاشته است.
تالار عصر مفرغ و آهن
این تالار در طبقه‌ی دوم موزه ایران باستان قرار دارد و آثار مربوط به عصر مفرغ و آهن ایران در آن نمایش داده می‌شود. به 3000 تا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، عصر مفرغ می‌گویند. در این دوره، مردم با آلیاژ مفرغ آشنا شدند؛ همچنین نخستین گامها در تشکیل حکومت برداشته شد. دورهی بعد از مفرغ، عصر آهن نامیده می‌شود. عصر آهن حدفاصل عصر مفرغ و تشکیل امپراتوری هخامنشیان در ایران است. در عصر آهن، مردم ایران به نحوه‌ی ذوب و به‌کارگیری آهن آشنا شدند.
در این بخش از موزه ایران باستان، ظروف سفالی در سه رنگ متفاوت قرمز و نخودی و سیاه هستند. انواع مختلفی از مهر و موم، لوحهای گلی، مجسمههای کوچک و زیورآلات و همچنین اشیا ساختهشده از استخوان و مرمر نیز در معرض نمایش قرار گرفتهاند. همچنین تکوکهایی (ریتون) با اشکال مختلف و ساخته شده از مواد متفاوت در کنار هم، به نمایش درآمده‌اند.
مجموعه بعدی از اشیا، آثار برنزی شمال و شمال غرب کشور و استان لرستان هستند. در بخش آثار برنزی لرستان می‌توان نمونههایی از انواع مختلف اشیا را مشاهده کرد. بعضی از آنها در زندگی روزمره و برخی دیگر در مراسم خاص استفاده میشدند.
برخی از آثار موجود از این عصر در موزه عبارتاند از:
- سنگ صابون از جیرفت کرمان
- سرتبر مفرغی از سقز کردستان
- لگام مفرغی اسب از نورآباد لرستان
- پیکرک سفالی از مارلیک گیلان
تالار هخامنشیان
بعد از تالار عصر مفرغ و آهن، بزرگ‌ترین تالار طبقه‌ی دوم به دورهی هخامنشیان تعلق دارد. در بخش هخامنشیان موزه ایران باستان، اشیا مختلفی در معرض نمایش هستند. برخی از اشیا این بخش، از تخت‌جمشید آورده شده‌اند، برخی از آنها بخشهایی از دیوارهای کاخ و راهپلهها و برخی دیگر اشیایی هستند که امپراتورهای ایرانی در کاخهای هخامنشی از آنها استفاده میکردند.
دیگر آثار دورهی هخامنشیان شامل سنگنگارهها، آجرهای لعابی، سفالینههای بسیار سخت، آثار برنزی، تندیسها، ستونها، کتیبهها و مجسمههای کوچک‌اند.
چند نمونه از آثار بخش هخامنشیان:
- ستون سنگی کاخ آپادانای تخت‌جمشید
- تکوک (ریتون) زرین همدان
- نقش برجسته‌ی بار عام، تالار آپادانای تخت‌جمشید
سلوکیان
در بخش سلوکیان، یعنی درست بعد از بخش هخامنشیان، بهراحتی متوجه تأثیر سبک هلنیستی در هنر ایران میشوید. سنگ لاجورد، ظروف سفالی، اشیا ساختهشده از سنگ و استخوان در بخش مربوط به دورهی سلوکیان وجود دارند و این تأثیر را منعکس میکنند.
تأثیر بیشتر را می‌توان در بخش بعدی، یعنی دورهی اشکانیان مشاهده کرد، جایی که خدایان یونانی بهشکل مجسمههایی کوچک به نمایش درآمده‌اند. افزون بر آن، در این بخش از موزه ایران باستان، ظروف شیشهای، ظروف سفالی، تزیینات گچ‌بری و برجستهکاری و سرامیک به نمایش گذاشته شده است.
چند نمونه از آثار بخش سلوکیان:
- پیکرک مفرغی، نهاوند همدان
- صورتک مفرغی، ایذه‌ی خوزستان
اشکانیان
در بخش مربوط به دورهی اشکانیان، یک ویترین کامل به مرد نمکی اختصاص داده شده است. این مرد احتمالاً پیش از اینکه در معدن گیر بیفتد و جان خود را از دست بدهد، معدنچیای در جستوجوی نمک بوده است. بهموجب ماهیت نمک که برای مدت طولانی موجودات زنده را حفظ میکند، بخشهایی از صورت و متعلقات وی باقی مانده، کشف شده و به این موزه منتقل شده‌اند. این اثر تاریخی، ما را با زندگی و نوع پوشش و متعلقات مردمان آن سالها آشنا میکند.
چند نمونه از آثار بخش اشکانیان:
- سردیس مرمری ملکهی موزا، شوشِ خوزستان
- مجسمه‌ی مفرغی، ایذه‌ی خوزستان
- سر مرد نمکی، معدن نمک چهرآبادِ زنجان
ساسانیان
آخرین بخش طبقه‌ی پایین موزه ایران باستان، به دورهی ساسانیان یعنی قرنهای ۳ تا ۷ میلادی اختصاص داده شده است، جایی که می‌توان هنرهای پیش از اسلام را در بهترین حالتش مشاهده کرد. در این بخش، ظروف شیشهای، آثار برنزی، گچبریها، نقش برجستهها، تزیینات موزاییکی، ظروف سفالی، سرامیک، زیورآلات و مجسمهها به نمایش درآمده‌اند.
چند نمونه از آثار بخش ساسانیان:
- موزاییک کف ایوان، کاخ بیشابور فارس
- گچ‌بری با نقش نیمتنهی مرد، حاجی‌آباد فارس
موزه‌ی باستان‌شناسی و هنر اسلامی
همکار و هم‌وطن آندره گدار، اوژن آفتاندیلیان، در سال 1322 خورشیدی موزه‌ای طراحی کرد که امروز آن را بهعنوان «موزه‌ی پس از اسلام» می‌شناسیم. این موزه، ابتدا با هدف برپایی موزه‌ی مردم‌شناسی ساخته شد؛ اما در سال 1332 خورشیدی بهعنوان بخش اداری و نمایشگاهی به کار رفت. پس از آن، با افزایش تعداد اشیا موزه و لزوم گسترش فضای موزه‌ای، این بنا به تاریخ پس از اسلام اختصاص داده شد و با عنوان موزه‌ی دوران اسلامی در سال 137۵ افتتاح گردید.
موزه‌ی باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران براساس پلانی الهام‌گرفته از کاخ ساسانی بیشابور، بهصورت چلیپایی هشت‌ضلعی، با مساحتی حدود ۴هزار مترمربع و در سه طبقه ساخته شده است.
این موزه دو طبقه دارد:
- طبقه‌ی اول: تالارهای قرآن، تیموری، صفوی، قاجار، افشاریه و زندیه
- طبقه‌ی دوم: تالارهای صدر اسلام، سلجوقی و ایلخانی
تالار صدر اسلام
هنر دورهی صدر اسلام، بسیار متأثر از هنر ساسانی بود و جداسازی آثار این دو دوره گاهی دشوار است. تزیینات گچ‌بری، شیشه‌هایی از سیراف و ری و گرگان، سکه‌های طلا و عرب ساسانی از یادگارهای این دوره هستند.
چند نمونه از آثار صدر اسلام در موزه ایران باستان:
- پارچه‌ی ابریشم از ریِ تهران
- خمره‌ی سفالی زرین‌فام از گرگانِ گلستان
تالار سلجوقی
سلجوقیان از تجربیات هنری پیشینیان خود بهویژه آلبویه بهره برده‌اند. ری پایتخت هنر سلجوقیان محسوب می‌شد و در این دوره، سفالگری و شیشه‌گری رواج یافت.
چند نمونه از آثار سلجوقیان در موزه:
- محراب گچ‌بری از ریِ تهران
- پیکرک سفالی فیل از ریِ تهران
تالار ایلخانیان
ایلخانیان مغول تحتتأثیر فرهنگ و هنر ایران، فضایی فراهم کردند تا هنر ایرانی رشد کند. در این دوره بناهایی بلندمرتبه و زیبا در سلطانیه و تبریز ساخته شد و فلزکاری و نقره‌کوبی و طلاکوبی رشد کرد.
خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر ایرانی دربار ایلخانیان، برای گسترش هنر کتابسازی تلاش کرد. در این دوره، کتابهای تصویری نفیسی خلق شد. محراب کاشی زرین‌فام قم و کاشی سفالی لعابدار ریِ تهران از آثار این دوره در موزه است.
تالار تیموریان
در عصر تیموریان، ثبات نسبی کشور باعث شد اربابان هنر با آرامش خاطر به خلق آثار هنری بپردازند. شاهکارهای هنری چون منظومهی لیلی و مجنون متعلق به این دوره هستند. مکتب نقاشی کاملاً ایرانی در این دوره ایجاد گردید و نقاشانی چون کمال‌الدین بهزاد و آقا میرک به خلق اثر پرداختند. قالی‌بافی هم رشد کرد و از مینیاتور در نقش فرشها استفاده می‌شد.
نسخه‌ی خطی از خمسهی نظامی و سکهی سیمین علاءالدوله جابر از آثار دورهی تیموریان در موزه ایران باستان است.
تالار صفویان
دورهی صفویان اوج هنر ایران پس از اسلام است. در این دوره هنرهای بسیاری با شتاب رشد کردند و به بلوغ خود رسیدند و تا امروز به یادگار مانده‌اند، ازجمله:
- هنر چاپ و خوشنویسی روی پارچه، مشهور به قلمکاری
- نقاشی رنگ‌و‌روغن بهشیوهی اصفهانی
- انواع قالی با نقشه‌های گلدانی، کتیبه‌ای، محرابی و لچک‌ترنج
- کاشی‌کاری با کاشی لعابدار و هفت‌رنگ
- نشر قرآن‌های نفیس به خط ثلث و نسخ
نسخه‌ی خطی از خمسهی نظامی، نقاشی زیر لعاب روی کاشی از بقعه‌ی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و محراب مرمرین مسجد ابرقوی یزد ازجمله آثار دورهی صفوی موزه ایران باستان هستند.
تالار قاجاریان
در دورهی قاجاریان به‌اندازه‌ی عهد صفویان پیشرفت هنری رخ نداد. البته هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای شکوفا شد و آثار زیبایی در آن خلق شد و نقاشی روی قاب آینه و دیوارها رایج شد که تقلیدی از هنر نقاشی کلاسیک اروپا بود.
خاتم‌کاری، آینه‌کاری، میناکاری روی نقره و طلاکوبی از هنرهای رایج این دوران است. آثار موجود در نمایشگاه از عهد قاجار، شناسنامه‌ی دقیق‌تری نسبت‌به آثار سایر دوره‌ها دارند و اغلب نام هنرمند خالق اثر مشخص است. ازجمله آثار قاجاری موجود در موزه‌ی دوران اسلام می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد:
- نقاشی رنگ‌روغن بهنام «جنگ گنجه»
- انواع قلمدانهای لاکی
- اسطرلاب برنجی
تالار قرآن
فضای زیر گنبد، در بخش مرکزی طبقه‌ی اول موزه به قرآن اختصاص دارد. در مرکز این تالار یک برگ از قرآنی بزرگ به‌قلم «میرزا بایسنقر» وجود دارد که نادرشاه افشار در جنگها برای کمک به پیروزی می‌برده است.
در تالار قرآن موزه ایران باستان، قرآن‌هایی نفیس نگهداری می‌شوند که برخی از آنها متعلق به قرنهای اولیه‌ی ورود اسلام به ایران هستند. بعضی از این نسخه‌های خطی روی پوست آهو نوشته شده‌اند.
چرا هر ایرانی باید موزه ایران باستان را ببیند؟
قدمت و اهمیت برخی از اشیا این موزه هر بینندهای را بهسوی خود جلب میکند. بخشی از هویت ایرانی ما در این موزه نهفته است. در این موزه، تلاش نیاکان ما برای خلق موقعیت زندگی بهتر، استقرار در روستاها و شهرها، تولید آثار هنری و ساختن سرزمینی را میبینید که آن را وطن مینامیم. وطن، گذشتهی ما و خانهی ماست. بهواسطهی وجود وطن است که میتوانیم خودمان را معرفی کنیم و بدانیم چه کسی هستیم.
در موزه ایران باستان با هویت ملی خود آشنا میشنویم، آن را از نو می‌شناسیم و درمییابیم که چرا میتوانیم به خود ببالیم؛ قدر سرزمین و خاکمان را بهتر می‌شناسیم و اهمیت آن را دوباره کشف میکنیم.
موزه‌ی ملی ایران کجاست؟
موزه‌ی ملی ایران در خیابان سی‌تیر تهران قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این موزه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره موزه ایران باستان
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
علت نام‌گذاری موزه ایران باستان چیست؟
چون در این موزه آثار کهن متعلق به پیش از اسلام نمایش داده می‌شود، به آن موزه ایران باستان گفته می‌شود.
آیا موزه‌ی ملی ایران همان موزه ایران باستان است؟
خیر. موزه ایران باستان، زیرمجموعهی موزه‌ی ملی ایران است.
