ملیله کاری در ایران جزو زیرشاخه‌های فلزکاری از صنایع دستی ایران است که در آن به وسیله‌ی مفتول‌های نازک نقره به ساخت ظروف تزئینی می‌پردازند. البته، فلز مورد استفاده در این روش فقط نقره نیست و از فلزات دیگری نظیر مس و طلا نیز در آن استفاده می‌شود.
شهرهای زنجان، اردبیل و اصفهان از جمله شهرهایی هستند که به طور معمول با استفاده از این روش به ساخت ظروف تزئینی مشغول هستند. این هنر دستی با ملیله دوزی که دوخت نوعی تزئینات بر روی لباس است، تفاوت بسیاری دارد.
ملیله کاری چیست؟
هنر ملیله کاری در ایران جزو ظریف‌ترین رشته‌های فلزکاری محسوب می‌شود که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است. این هنر دستی از مفتول‌های باریک طلا، نقره و مس حاصل می‌شود. امروزه، استفاده از این هنر در ظروف، رونق خود را از دست داده و جای خود را به ملیله کاری در جواهرات داده است.
موارد، ابزار لازم و کاربردها
در این صنایع دستی، ابزارآلاتی از قبیل نوار ملیله (از جنس طلا، مس یا نقره)، شمش یا مفتول نقره و دستگاه نورد حدیده و… استفاده می‌شود. این ابزارآلات به ابزارهای مورد استفاده در زرگری شباهت بسیار دارند.
با استفاده از ابزار آلات مزبور و برای ساخت ظروف تزیینی توسط ملیله کاری در ایران، مراحل زیر طی می‌شود:
- انتخاب جنس نوار ملیله (طلا، مس یا نقره).
- عبور دادن شمش یا مفتول فلز مورد نظر از دستگاه نَورد حدیده و تهیه‌ی مفتول مورد نظر.
- تهیه‌ی یک صفحه‌ی مستطیل شکل با جنس و ابعاد مناسب و آغشته کردن یک سطح آن با موم به ضخامت ۳ تا ۴ میلی‌متر.
- تهیه‌ی یک قالب متناسب با محصول و قرار دادن آن روی صفحه.
- قرار دادن نواری با پهنای بیشتر از نوار ملیله در اطراف قالب و داخل موم جهت گرفتن شکل قالب.
- پر کردن قسمت‌های بعدی کار از قبیل قسمت میانی با نقوش ملیله که قبلاً به صورت دست‌ساز یا ابزاری ظریف با نوار ملیله ساخته شده است.
- بستن نقوش ملیله با مفتول‌های فولادی جهت جلوگیری از برخورد آنها به یکدیگر.
- جدا کردن اسکلت ملیله از صفحه‌ی زیرین خود و قرار دادن آن روی سطح صاف و هموار جهت ذوب شدن موم.
- ریختن مخلوط براکس و براده‌ی نقره روی کار و عبور شعله از روی آن (لحیم کاری) جهت اتصال نقش‌های کوچک به همدیگر و به دیواره‌ی ظرف.
- انجام عمل آتش‌کاری جهت اتصال کلیه‌ی قطعات توسط گرده‌ی لحیم به یکدیگر.
- جدا کردن سیم‌های فولادی و قرار دادن آن داخل محلول رقیق اسید سولفوریک یا محلول حاوی زاغاب (ترکیب زاج سفید و آبی) جهت از بین بردن لکه‌های اضافی نقره.
- پاک کردن محلول‌ها با برس‌های سیمی ظریف.
- کشیدن سمباده بر روی کار جهت از بین بردن ناهمواری‌های ایجاد شده از روی آن.
تمامی مراحل بالا طی می‌شوند تا ظروفی از قبیل سینی، قندان، گل سینه و… ساخته شوند. در این ظروف از نقوش معمول این هنر استفاده می‌شود که شامل نقش بته جقه، ریزه جقه، برگ فرنگ، غنچه، پیچ، جفت پیچ، پیچک، سه چشمه و… هستند.
ملیله کاری با نقره
به طور معمول، ماده‌ی اولیه مورد استفاده توسط بیشتر ملیله کاران فلز نقره است. این فلز به وسیله‌ی ذوب سکه‌های نقره یا قراضه‌های ظروف نقره‌ای حاصل می‌شود.
نقره‌ی مصرفی باید دارای عیار ۱۰۰ باشد. با این وجود، برای ساخت دسته یا پایه‌ی ظروف که باید استحکام بیشتری داشته باشند، از فلز نقره با عیار پایین‌تر استفاده می‌شود.
ملیله کاری با مس
ظروفی که با فلز مس و توسط این هنر دستی ساخته می‌شوند کاربرد بسیاری دارند. با توجه به این‌که این فلز نسبت به نقره و طلا ارزان‌تر است، بسیاری از افراد علاقه زیادی به استفاده از آن دارند.
ملیله کاری در زیورآلات
از هنر ملیله کاری در ایران امروزه جهت ساخت طلا و جواهرات مختلفی استفاده می‌شود که جذابیت زیادی دارند. از جمله این جواهرات می‌توان انگشتر، سنجاق، زنجیر و پلاک را نام برد.
شهرهای اصلی تولید ملیله در ایران
هنر مزبور از جمله صنایع دستی اصلی شهرهایی نظیر اصفهان، زنجان و تبریز است. در زیر به شرح ویژگی‌های این صنایع دستی در شهرهای مزبور می‌پردازیم و تفاوت ملیله کاری اصفهان و زنجان را شرح می‌دهیم:
ملیله کاری زنجان
شهر زنجان که از جمله شهرهای فعال در زمینه‌ی صنایع دستی است، به عنوان «پایتخت ملیله کاری» در ایران شناخته می‌شود. این شهر علاوه بر پرورش هنرمندان موفق، توانسته است ملیله کاری را به شهرهای دیگری از قبیل اصفهان و تبریز نیز صادر کند.
عمده محصولات ساخته شده به این روش در زنجان با فلز نقره انجام می‌شود که در آن، طرح‌های اسلیمی و منظم به کار می‌رود. از جمله این محصولات می‌توان به سرویس‌های چای‌خوری، شکلات‌خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس، انواع زیورآلات و… اشاره کرد.
ملیله کاری اصفهان
کارگاه‌های ملیله سازی مختلفی در اصفهان وجود دارند و ظروف ساخته شده در آن از کیفیت خوبی برخوردار هستند. این بدان جهت است که در این کارگاه‌ها نقره‌ی مورد استفاده، آب‌کاری می‌شود. همچنین، بر روی این ظروف، نوعی پلی‌استر کشیده می‌شود که ظاهر محصولات را بهتر می‌کند.
ملیله کاری اردبیل
شهر اردبیل با تاریخی کهن، در طول دوره‌های مختلف صنایع دستی زیادی را به تکامل رسانده و آنها را به جوامع مختلف معرفی کرده است. در این میان، هنر ملیله کاری جزو صنایع دستی شاخص این شهر محسوب می‌گردد که در بازار زرگران و موزه‌ی صنایع دستی اردبیل آثاری از آن وجود دارد. هم اکنون، این هنر دستی بیشتر از ظروف مصرفی، در جواهرات استفاده می‌شود.
تفاوت ملیله کاری اصفهان و زنجان
در هنر ملیله کاری در ایران، عیار نقره‌ی مصرفی و ریزنقش‌های به کار رفته در ظروف، اهمیت بسیاری دارند. در این مورد، عیار نقره‌ی مورد استفاده در اصفهان در حدود ۹۰ تا ۹۵ و در زنجان ۹۹.۹ است که آن را عیار ۱۰۰ می‌نامند.
از لحاظ ریزنقش‌ها نیز ملیله‌ی اصفهان نقوش بزرگتری نسبت به زنجان دارد. در واقع، ظروف ملیله‌ی زنجان زیبایی و ظرافت بهتری دارند و از کیفیت بالاتری برخوردار هستند.
ملیله کاری در منزل (اشتغال)
این رشته از صنایع دستی از جمله مشاغلی است که یادگیری آن به صورت مجازی و حضوری امکان پذیر است. افراد علاقه‌مند پس از یادگیری این حرفه می‌توانند در منزل به ساخت ظروف مختلف بپردازند و از طریق فروش آنها درآمدزایی کنند.
ملیله کاری در ایران جزو زیرشاخه‌های صنایع دستی فلزکاری است
صنایع دستی ایران همواره به دلیل ارائه‌ی محصولات زیبا و متنوع، توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند که در سفر به اصفهان و زنجان با بهترین نمونه‌های این هنر دستی نیز آشنا شوید.
