مسجد ملک کرمان؛ بنایی کم نظیر از معماری ایرانی در دوران سلجوقیان

مسجد ملک کرمان که به نام های مسجد جامع ملک و مسجد امام تورانشاهی نیز شهرت دارد، بزرگترین و قدیمی ترین مسجد کرمان به شمار می رود. این مسجد که در قسمت جنوبی بازار کرمان واقع شده است و از جاهای دیدنی کرمان به حساب می‌آید، از جمله مساجد چهار ایوانی دوره سلجوقی می باشد. این نوع مساجد در ساخت خود از “شیوه رازی” پیروی می کنند.

شیوه رازی نوعی معماری است که از قرن دهم میلادی آغاز و تا حمله مغول (قرن سیزدهم میلادی) ادامه داشته است. بنابراین، این شیوه در دوره های سامانی، غزنوی و سلجوقی رواج یافته است.

این مسجد بسیار زیبا که در خیابان امام خمینی (ششم بهمن سابق) قرار گرفته است، به دلیل ویژگی های منحصر به فردی که دارد، در سال ۱۳۴۶ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.

مختصری درباره تاریخچه مسجد ملک کرمان

این بنا توسط شخصی به نام ملک توران شاه یکم یا محیی الدین توران شاه یکم در قرن دهم میلادی ساخته شد. ایشان چهارمین سلطان قاوردیان و پسر قاورد محسوب می شدند. در واقع، آل قاورد یا سلجوقیان کرمان، حاکمانی بودند که از قرن دهم میلادی تا اواخر قرن یازدهم در بخش هایی از کرمان و مکران حکومت می کردند.

در سال ۱۳۶۱ خورشیدی، کتیبه هایی آجری از بدنه شمالی و جنوبی ایوان این مسجد کشف شدند. هرچند این کتیبه ها صدماتی دیده اند، اما نام ملک تورانشاه بر روی آنها مشاهده می شود.

ویژگی ها و سبک معماری

مسجد ملک کرمان دارای ابعادی در حدود ۱۰۱ × ۹۱ مترمربع می باشد و با مصالحی از قبیل خشت خام، ملات و گچ ساخته شده است. وجود شبستان های متعدد، یک حیاط بزرگ، چهار محراب گچ بری شده، چهار ایوان، سردرهایی با تاق مقرنس کاری و آب نما از شاخصه های مسجد مزبور به شمار می روند.

ورودی این بنا دارای یک سردر با تاق های مقرنس کاری شده و زیباست. علاوه بر آن، در اطراف تاق مزبور گچ بری هایی با طرح گره وجود دارند که جلوه بسیار زیبایی به وجود آورده اند. همچنین، در پایین این تاق، ترنجی به شکل برجسته وجود دارد که به زیبایی ترسیم شده است.

علاوه بر ورودی مذکور، ورودی دیگری در ضلع شمالی این بنا وجود دارد که ورودی اصلی آن است. این ورودی دارای درب چوبی قدیمی و کم ارتفاع می باشد. در گذشته، به طور معمول درهای مساجد را کم ارتفاع درست می کردند تا افراد هنگام ورود به آن، سر خود را به نشانه تعظیم فرود آورند. بنای مزبور دارای ورودی دیگری نیز هست که در قسمت جنوب غربی آن واقع شده است.

با عبور از درب اصلی این مسجد، راهرویی با سقف بلند پیش رویمان قرار می گیرد که دارای نمای آجرکاری معقل و زیبایی نیز هست. با گذر از این راهرو به حیاط بزرگ مسجد با آب نمایی در مرکز آن روبرو می شویم.

در گذشته و در نزدیکی این مسجد، قناتی وجود داشت که آب آن از میانه حیاط مسجد مزبور عبور می کرد. این قنات به نام مستوره (دختر ملک توران شاه یکم) شهرت یافته بود. قنات مزبور، برای پر کردن آب نمای این مسجد به کار می رفت.

آب نمای این بنا که در قسمت غربی آن قرار داشت، به صورت آب نمایی روباز با عمق ۴ متر ساخته شده بود. در دو طرف این آب نما پله هایی تعبیه شده بودند که جهت تسهیل در وضو گرفتن مورد استفاده قرار می گرفتند. با خشک شدن قنات مستوره، آب نمای مزبور نیز خشک شد. بنابراین، تصمیم گرفتند که این آب نما را با خاک پر کنند و روی آن را با سنگ فرش بپوشانند.

ویژگی ایوان ها، شبستان ها و محراب های مسجد ملک کرمان

همانطور که در بالا نیز اشاره شد، این بنا از جمله مساجد چهار ایوانی دوره سلجوقی می باشد. بزرگترین ایوان بنای مزبور که به نام ″ایوان بزرگ قبله″ شهرت دارد، در ضلع غربی آن واقع شده است. این ایوان با شیوه معماری سلجوقی ساخته شده و با تزییناتی از آجرکاری مزین گشته است.

علاوه بر آن، این مسجد دارای چندین شبستان با ویژگی های منحصر به فرد است که در حد فاصل ایوان ها قرار گرفته اند. بزرگترین شبستان های مسجد ملک کرمان در اضلاع شمالی و غربی قرار داشتند. در زیر به شرح هر کدام از این شبستان ها می پردازیم:

• شبستان امام حسن (ع): این شبستان بزرگ ترین، زیباترین و مشهورترین شبستان این مسجد می باشد.
• شبستان آقا شیخ حسن فقیه: این شبستان ۲۲ ستون دارد که از ویژگی های شاخص آن به شمار می روند.
• شبستان آقا علی: دارای ۶ ستون می باشد و در شمال غربی این مسجد قرار گرفته است.
• شبستان امام موسی بن جعفر (ع): متصل به شبستان آقا علی قرار دارد.

این بنا علاوه بر شبستان های نامبرده، دارای یک شبستان در ضلع جنوبی با ۲۷ ستون و شبستان دیگری در ضلع شرقی است. شبستان ضلع شرقی نسبت به بقیه ابعاد کوچکتری دارد.

در قسمت داخلی این مسجد، محرابی وجود دارد که باستان شناسان آن را به دوره آل بویه نسبت می دهند. این محراب به وسیله گچ بری به زیبایی تزیین شده است.

علاوه بر آن، در پشت بام این مسجد و در شبستان امام حسن (ع)، سه محراب گچ بری شده و زیبا به چشم می خورند. این محراب ها، مربوط به قرن دهم میلادی و دوره سلجوقی هستند.

در شمال شرقی این مسجد یک برج مخروبه به نام برج سلجوقی قرار دارد. بخش بالایی این برج آجری تخریب شده و فقط ۶ متر از آن سالم باقی مانده است.

بازدید از قدیمی ترین مسجد کرمان را در برنامه سفر خود بگنجانید

مسجد ملک کرمان از جمله مساجد زیبایی است که به سبک معماری سلجوقی بنا شده است. بازدید از این بنا می تواند شما را به گذشته ببرد و با شیوه معماری این دوره آشنا کند.

اگر با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی قصد سفر به کرمان را دارید، بازدید از این مسجد را فراموش نکنید. ″دستی بر ایران″ با معرفی جاذبه های گردشگری کرمان، شما را به بازدید از مسجد ملک کرمان دعوت می کند.

مسجد ملک کرمان کجاست؟

مسجد ملک، در خیابان امام خمینی (ششم بهمن سابق) شهر کرمان قرار گرفته است. موقعیت مکانی دقیق این مسجد را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره مسجد ملک کرمان

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.