این زندان که با عناوین دیگری از قبیل «زندان خان» و «زندان هارون‌الرشید» نیز شناخته می‌شود، از جمله آثار تاریخی پس از اسلام به شمار می‌رود. بنای مزبور که اکنون یکی از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود، در سال ۱۳۳۴ خورشیدی در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مختصری درباره‌ی دیرینگی ساخت زندان هارون
به نظر می‌رسد که زندان هارون در قرن یازدهم میلادی و زمان حکومت آل‌بویه بنا شده باشد؛ اما نظریه‌های دیگری نیز دراینباره وجود دارند. برای نمونه، تعدادی از محققان از فعالیت این ساختمان بهعنوان آتشکده یاد می‌کنند و بر همین اساس، آن را بنایی ساسانی می‌دانند. افزون بر آن، باستان‌شناسی فرانسوی بهنام «آندره گدار» این ساختمان را ازجمله استحکامات نظامی دوره‌ی سلجوقیان تشخیص داده است.
گفتنی است که نسخه‌های تاریخی موجود از این ساختمان، مطلبی درباره‌ی کاربرد آن بهعنوان زندان ذکر نکرده‌اند. بنابراین، ممکن است نظریه‌ی محققان درباره‌ی استفاده از آن بهعنوان آتشکده یا طبق نظر آندره گدار، کاربرد نظامی بنا درست باشد.
تعدادی از نویسندگان کتاب‌های تاریخی برای اثبات نظامیبودن زندان هارون، به وجود برج دیده‌بانی در دو کیلومتری آن اشاره می‌کنند. بهتازگی افرادی ناشناس، این برج را حفاری و تخریب کرده‌اند.
برخلاف آنچه ذکر آن گذشت، شواهدی نیز وجود دارد که اثبات می‌کند این ساختمان در گذشته بهعنوان زندان کاربرد داشته است. برای نمونه، زندان هارون در گذشته همرنگ با محیط اطراف بنا شده بود و امکان تشخیص آن از فاصله‌های دور وجود نداشت. به همین دلیل، همان طور که در گذشته بسیاری از افراد از وجود بسیاری از زندان‌های سطح کشور باخبر نبودند، تاکنون نیز از وجود آن اطلاع نداشته‌اند.
این ساختمان در طول زمان، خسارات زیادی به خود دید؛ اما در سال ۱۳۹۰ خورشیدی تا حدودی بازسازی شد. بهدلیل همین بازسازی‌ها، قسمت‌های باقیماندهی آن با آنچه در گذشته وجود داشته است تفاوت زیادی دارند. برای نمونه، برای استحکام بیشتر، نمای ساختمان بهواسطهی مصالحی از قبیل آهک و ساروج بندکشی شده که رنگ آن را نسبت به رنگ قدیمی‌اش تیره‌تر کرده است.
بهدلیل نظارتنکردن دستگاه‌های دولتی و سازمان میراث فرهنگی، این بنا برای مدتی به محلی برای زندگی افراد بیخانمان تبدیل شده بود. پس از آن که رسانه‌ها وضعیت نامطلوب آن را به نمایش گذاشتند، برای مدتی تحتکنترل بود؛ اما دوباره به حال خود رها شد. به همین دلیل، برخی از افراد از آن بهعنوان انبار محصولات کشاورزی استفاده می‌کردند. همچنین ادعا می‌کردند که از گذشته این انبار متعلق به آنها بوده است.
امروزه، این زندان تحتنظارت اداره‌ی اوقاف قرار دارد و اداره‌ی اوقاف آن را به فردی اجاره داده است؛ ازاین‌رو، امکان بازدید از زندان هارون برای گردشگران فراهم نیست.
گذشته از آن، این بنا در محدوده‌ی پادگان سپاه قرار دارد و ورود به آن کاملاً ممنوع است. البته، گردشگران می‌توانند در صورت دریافت مجوز از اداره‌ی میراث فرهنگی شهر ری تهران به محوطه‌ی اطراف زندان وارد شوند.
ویژگی‌ها و سبک معماری
بنای زندان هارون‌الرشید با مصالحی از قبیل لاشهی سنگ و گچ بنا شده و از سنگ‌های آتش‌فشانی نیز در ساختار آن استفاده شده است. این مصالح بهواسطهی خمیری چسبنده به یکدیگر اتصال یافته‌اند که این خمیر باعث شده دیوارها از استحکام خوبی برخوردار باشند. همچنین برای اینکه مشکل تحملنکردن نیروی کششی مصالح رفع شود، در آنها قوس ایجاد کرده‌اند.
در زندان هارون تاق‌ها بهصورت قوس تیزه‌دار یا سهموی ایجاد شده‌اند تا نیروی وارد به مصالح فقط از نوع فشاری باشد. در این صورت، هیچگونه لنگر یا خمشی به مصالح وارد نمی‌شود.
بهطور کلی، بنای دو طبقه‌ی زندان، شکلی مشابه مکعبمستطیل دارد که ارتفاع آن به ۹ متر و طول و عرض آن در دو جهت یکسان، به ۳۰.۳ سانتی‌متر می‌رسد. در گذشته، ابتدای ورودی این بنا چهار تاق تعبیه شده بود که فضایی خالی مابین آنها مشاهده می‌شد. این فضای خالی در آن دوران بهعنوان حیاط‌خلوت زندان کاربرد داشت. حیاط‌خلوت، تنها محلی بود که از طریق آن نور و گرما به زندان هارون وارد می‌شد.
افزون بر آن، در ضلع غربیِ ورودی پلکانی وجود داشت که دسترسی به طبقه‌ی اول از طریق آن امکان‌پذیر بود. این پلکان از دو قسمت عمود بر هم تشکیل شده بود و در مجاورت آن دالانی به چشم می‌خورد.
طبقه‌ی همکف این بنا، بهدلیل نبود نور و روشنایی، فضای بسیار ترسناکی داشت که کاربرد آن بهعنوان زندان را مشخص می‌کرد. در این فضا دالانی وجود داشت که اتاقک‌های متعددی در اطراف آن قرار گرفته بودند. این اتاقک‌ها با یکدیگر هیچگونه ارتباطی نداشتند. افزون بر آن، در فضای مدنظر تالاری با درهای متعددی بود.
طبقه‌ی اول زندان هارون نیز از چند فضای بزرگ و مجزا تشکیل شده بود که در مجاورت یکدیگر قرار داشتند. به نظر می‌رسد که در گذشته، گروه ناظری در این مکان حضور داشتند که بر اعمال زندانیان نظارت می‌کردند.
در طبقه‌ی اول، چهار اتاق دایرهایشکل نیز در مرکز ساختمان وجود داشت که به نظر می‌رسد برای دیده‌بانی و مقابله با دشمن استفاده می‌شدند. این چهار اتاق توسط دیوارهایی بهطور کامل از یکدیگر جدا شده بودند و فقط یک ورودی کوچک برای هرکدام از آنها تعبیه شده بود. بدین ترتیب، در صورت نفوذ بیگانه به هرکدام از اتاق‌ها، نگهبان حاضر در آن، فقط با یک نفر روبهرو می‌شد و بهراحتی می‌توانست بر او تسلط داشته باشد.
جالب توجه است که بالای بام طبقه‌ی اول بنا، آبروهایی نیز وجود داشتند که برای هدایت باران استفاده می‌شدند. این آبروها سبب می‌شدند که آب باران در مرکز بام تجمع نیابند و بهراحتی از بام به زمین هدایت شوند. بااینوجود، عواملی از قبیل نشت آب به طبقه‌ی زیرین و یخزدن آن باعث شده است که دیوارهای این طبقه از ساختمان بهتدریج فرو بریزند. امروزه، طبقه‌ی اول زندان هارون بهطور کامل از میان رفته و اثری از آن باقی نمانده است.
البته، با توجه به قرارگرفتن زندان هارون در شهر ری تهران و زلزله‌های عظیمی که تاکنون در این شهر رخ داده است، احتمال تخریب بنا توسط زلزله نیز وجود دارد. در واقع، این زندان درست در مرکز زمین‌لرزه قرار دارد و سالمماندن کلیات آن نیز از عجایب است.
هارون الرشید که بود؟
هارون‌الرشید پنجمین خلیفه‌ی عباسی بود که در سال ۷۸۷ میلادی پس از مرگ برادرش هادی، حکومت را به دست گرفت. او در ابتدای حکومت خود به‌کمک خاندانی بهنام «خاندان برمکی» و مادرش خیزران، به امور کشور رسیدگی می‌کرد و با کمک آنها به قدرت رسید. پس از مدتی او بنا به دلایلی اعتماد خود را به خاندان برمکی از دست داد و آنها را سرکوب کرد.
با توجه به اینکه هارون در دوران حکومت خود مخالفان زیادی داشت، زندان‌های متعددی در قسمت‌های مختلف کشور بنا کرد. امروزه، بقایای این زندان‌ها در شهرهای بغداد و نیشابور و شهر ری تهران مشاهده می‌شوند.
آدرس زندان هارون الرشید شهر ری
این زندان بنایی تاریخی است که در ۱۰کیلومتری جاده‌ی تهران به خراسان و در دامنه‌ی کوه‌های مسگرآباد واقع شده است. بهطور دقیق، این بنا در میانه‌ی درهای واقع در روستایی بدون خانوار قرار دارد. تنها مشخصه‌ی این روستا، درختان چنار کهنسالی هستند که در مجاورت استخری رشد کرده‌اند. افزون بر آن، در این روستا چندین درخت انار و انجیر و چند مزرعه نیز مشاهده می‌شود.
زندان هارون؛ قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر ری
این بنا ازجمله بناهای تاریخی شهر ری تهران است که امروزه بهدلیل اعمال برخی تغییرات، ساختار آن عوض شده است؛ باوجوداین، بهدلیل قدمتی که دارد توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب می‌کند.
«دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که ضمن سفر به تهران با تورهای داخلی، بازدید از زندان هارون و سایر جاذبه‌های گردشگری تهران را از دست ندهید. این وب‌سایت گردشگری، همچنین از گردشگران درخواست می‌کند که با رعایت اصول گردشگری مسئولانه، وظیفه‌ی خود را بهعنوان گردشگری مسئول انجام دهند.
زندان هارون الرشید ری کجاست؟
این زندان در ۱۳کیلومتری شرق تهران و ۱۰کیلومتری جاده‌ی تهران به خراسان، در دامنه‌ی کوه‌هایی موسوم به مسگرآباد واقع شده است. موقعیت مکانی این اثر تاریخی را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره زندان هارون الرشید شهر ری
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
کدام امام در زندان هارون الرشید بوده است؟
در گذشته، امام هفتم شیعیان یعنی امام موسی کاظم(ع)، مدتی طولانی در زندان هارون‌الرشید شکنجه شده است. زندان ذکرشده در شهر سامرا قرار دارد و زندان هارون شهر ری محل زندانی امام هفتم نبوده است.
آیا زندان هارون از ابتدا کاربری نظامی داشته است؟
برخی محققان معتقدند که این بنا در ابتدا و در دوره‌ی ساسانی یک آتشکده بوده است. برخی دیگر بر این باورند که زندان هارون، کاربرد نظامی داشته اما زندان نبوده است.
دلیل حفاری و تخریب زندان هارون‌الرشید توسط افراد ناشناس چیست؟
متأسفانه برخی عوام بر این باورند که در تمامی بناهای تاریخی گنجی نهفته است و به دنبال این گنج خیالی، تیشه بر آثار تاریخی و باستانی کشورمان زده‌اند و باعث خسارت‌های غیرقابل جبران شده‌اند.
