آرامگاه باباطاهر و معماری ممتاز آن

آرامگاه باباطاهر بنایی باشکوه است که بالای تپه‌ای در شمال باختری همدان قرار دارد. این بنای تاریخی از آثار ثبت ملی دوره‌ی معاصر محسوب می‌شود و هم‌اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری همدان است. در ادامه با این آرامگاه که از جاهای دیدنی همدان به حساب می‌آید، بیشتر آشنا خواهید شد.

تاریخ ساخت آرامگاه باباطاهر همدان

دیرینگی ساخت آرامگاه باباطاهر همدان به قرن دوازدهم میلادی و دوره‏‌ی سلجوقیان برمی‌گردد. این بنا برجی آجری و هشت‌‏ضلعی بوده که به‌‏مرور زمان بر اثر عوامل طبیعی ویران شده است.

در دوره‌ی پهلوی و زمان پادشاهی رضاشاه بود که شهرداری همدان، بنای دیگری روی مقبره‌‏ی باباطاهر ساخت و آن را نیمه‏‌کاره رها کرد. طی اجرای آن پروژه، لوحی فیروزه‌ای‌‏رنگ از جنس کاشی با کتیبه‌ای به خط کوفی برجسته و آیاتی از قرآن به دست آمد که متعلق به قرن سیزدهم میلادی بود. این لوح هم‌‏اکنون در موزه‏‌ی‌ ایران باستان نگهداری می‌شود.

در سال ۱۳۲۹ خورشیدی، عملیاتی برای بازسازی بنای نیمه‌کاره‌ی آرامگاه شروع شد. باوجود‌این در ۱۳۴۵ خورشیدی، انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان با همکاری مهندس فروغی، طرح جدیدی را برای ساخت آرامگاه، پایه‌ریزی کرد. اجرای این طرح نیز در سال ۱۳۴۶ خورشیدی آغاز شد و سه سال بعد به پایان رسید.

بنای آرامگاه باباطاهر پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، در تاریخ ۱۳۷۶ خورشیدی در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت تا بدین ترتیب، محافظت بیشتری از آن به عمل آید. بر همین اساس، دیگر بار این بنا را در تاریخ ۱۳۸۳ خورشیدی مرمت کردند.

زندگی‏‌نامه و آثار باباطاهر

در اواخر قرن دهم و اواسط قرن یازدهم میلادی شاعری به‌‏نام «باباطاهر» زندگی می‌کرد که از شعرا و عرفای بزرگ قرن محسوب می‌شد. معروف‌ترین اشعار این شاعر و عارف بزرگ، دوبیتی‌هایی بود که آن‏ها را به زبان پهلوی یا لری امروزی می‌سرود. این دوبیتی‌ها با عنوان «فهلویات باباطاهر» شناخته می‌شوند.

او آثار ادبی دیگری نیز داشت که ازجمله‏‌ی آن‏ها می‌توان به دو قطعه، چند غزل، مجموعه‌ی کلمات قصار عربی و کتابی با عنوان «سرانجام» اشاره کرد. از میان همه‏‌ی آثار باباطاهر، مجموعه‌ی کلمات قصار او شامل عقاید عرفانی در زمینه‏‌ی علم و معرفت، ذکر و عبادت و وجد و محبت است. این اثر، ۴۲۰ ذکر عارفانه را در پنجاه باب به‌‏همراه خاتمه‌ای در رابطه با موضوعات متفرقه ارائه می‌دهد.

این شاعرِ نامی با عنوان «باباطاهر عریان» شناخته می‌شود. انتخاب واژه‌‏ی «عریان» به‌‏جهت بریدن شاعر از تعلقات دنیوی است. لقب «بابا» را نیز به‌‏دلیل وارسته‌‏بودن به او نسبت داده‌اند. البته، در استان لرستان لقب بابا متعلق به پیران و مریدان حق است.

از باباطاهر اطلاعاتی در دست نیست؛ چراکه سراسر زندگی‌‏اش انسانی عارف و درویش‌‏مسلک و فروتن بوده و در گمنامی زندگی کرده است. باوجود‌این، او در یکی از اشعارش به تاریخ تولد خود اشاره می‏‌کند؛ متن شعر به این صورت است:

مو آن بحرم که در ظرف آمدستم
چو نقطه بر سر حرف آمدستم
بهر الفی الف قدی برآید
الف قدم که در الف آمدستم

یکی از مورخان دوره‌‏ی افشاریه با محاسبه‌ی حروف ابجد این شعر به تاریخ ۹۳۸ میلادی رسیده است. گرچه مورخ دیگری با استناد به دوبیتی او و اشاره به اهمیت عدد هزار در میان ملل مختلف، مقصود باباطاهر از کلمه‌ی «الف» در این دوبیتی را عدد هزار می‌داند. او مطابق با استدلالش، تاریخ تولد این شاعر بزرگ را مقارن با سال ۱۰۰۰ میلادی عنوان می‌کند. باباطاهر پس از ۸۵ سال زندگی دار فانی را وداع گفته است.

ویژگی‌ها و سبک معماری آرامگاه باباطاهر

آرامگاه باباطاهر برجی هشت‌‏ضلعی با گنبدی منشوری‏‌شکل به‌رنگ فیروزه است که بالای تپه‌ای کم‌‏ارتفاع در مرکز میدان باباطاهر همدان قرار دارد. این آرامگاه، ستون‌های هشت‏‌گانه‌ی محکمی دارد که آن را از تخریب حفظ کرده‌اند. ارتفاع این ستون‌ها از سطح فوقانی تپه در حدود ۲۰.۳۵ متر و از کف زمین در حدود ۲۵.۳۰ متر است.

قسمت‌های مختلف بنای آرامگاه باباطاهر، از قبیل ستون‌های هشت‌گانه‏‌ی برج، قطعه‌ی سنگ مزار، کف و پله‌های آرامگاه، با استفاده از سنگ گرانیت حجاری‏‌شده ساخته شده‌اند. سپس، بنای اصلی آن که ابعادی در حدود ۱۰ × ۱۰ مترمربع دارد، با مجموعه‌ای از منشورها پوشیده شده و برای آن مدخل‌های ورودی و منفذهای نور تعبیه گردیده است.

انتخاب کلاف‌های بتنی برای قسمت داخلی آرامگاه، استحکام آن را تأمین کرده است. افزون بر آن و برای استحکام بیشتر، بنا با سنگ و آهک و به‏‌صورت عایق‏‌کاری پی‌سازی شده و استخوان‏‌بندی آن با آجر صورت گرفته است.

در ساختار نمای آرامگاه باباطاهر نیز از سنگ سفید استفاده شده است که زیبایی آن را دوچندان می‌کند. البته، کتیبه‌هایی که روی نما نصب شده‌اند، از جنس کاشی هستند.

شما می‌توانید پس از دل‏‌کندن از تماشای نمای خارجی آرامگاه باباطاهر، برای بازدید از مقبره وارد محوطه‌ی داخلی آن شوید. بدین ترتیب، در ابتدا سقف آرامگاه توجه شما را جلب می‌کند؛ چراکه با استفاده از کاشی‌های معرق‌‏کاری ساخته شده است. پس از آن، در محوطه، ۲۴ دوبیتی از سروده‌های این شاعر نامی را روی ۲۴ قطعه سنگ مرمرین مشاهده خواهید کرد که روی دیوار نصب شده‌اند. دو لوح بزرگ از جنس برنج نیز در مجاورت این دوبیتی‌ها روی دیوار مشاهده می‌شوند. لوح اول شامل اسامی هئیت مؤسس انجمن آثار ملی است که کار ساخت بنا را انجام داده‌اند. لوح دوم دربرگیرنده‌‏ی نام تعدادی از شخصیت‌های ‏دفن‏‌شده در کنار مقبره‌ی باباطاهر است.

مطابق با لوح دوم متوجه می‌شویم مقبره‌ی افرادی که در مجاورت آرامگاه باباطاهر قرار دارند عبارت‌‏اند از:

• محمدبن عبدالعزیز، از ادیبان سده‌ی سوم هجری قمری
• ابوالفتح اسعد، از فقهای سده‌ی ششم هجری قمری
• میرزا علی نقی کوثر، از دانشمندان سده‌‏ی سیزدهم هجری قمری
• مفتون همدانی، از شاعران سده‏‌ی چهاردهم هجری قمری

بنای آرامگاه باباطاهر داخل باغی بزرگ قرار دارد که مساحت این دو باهم (باغ و آرامگاه) به ۸۹۶۵ مترمربع می‌رسد. در مجاورت این باغ‌آرامگاه غرفه‌ای وجود دارد؛ در این غرفه کتاب‌های تاریخی و مجسمه‌های سفالی فروخته می‏‌شود.

به‏‌طور کلی، این آرامگاه از نمونه‌های ممتاز و بدیع معماری عصر حاضر به شمار می‌رود؛ همچنین تلفیقی از معماری قرون سیزدهم و چهاردهم میلادی در آن مشاهده می‌شود. به همین سبب آرامگاه باباطاهر از شهرت و اعتبار بسیاری برخوردار است.

مسیر دسترسی و جاذبه‌های اطراف آرامگاه

با توجه به قرارگرفتن آرامگاه باباطاهر در یکی از میدان‌های اصلی شهر یعنی میدان باباطاهر، دسترسی به آن بسیار آسان است. برای این کار ابتدا باید خود را به بلوار فلسطین برسانید؛ پس از آن با عبور از بلوارهای نیروی انتظامی و ستار ابراهیمی به میدان باباطاهر می‌رسید. بدین منظور می‌توانید از خودروهای شخصی و تاکسی و اتوبوس استفاده کنید. در هر نقطه از شهر همدان که قرار داشته باشید، می‌توانید با تاکسی به این میدان مراجعه کنید. باوجود‌این، اگر قصد دارید با اتوبوس به آرامگاه باباطاهر برسید، باید سوار اتوبوس‌های شهرک الوند بشوید.

در نزدیکی این آرامگاه، بناهای تاریخی دیگری نیز در همدان هستند که می‌توانید از آن‏ها هم بازدید کنید. تعدادی از این بناها عبارت‏‌اند از:

• گنبد علویان، امامزاده عبدالله، موزه‏‌ی هگمتانه و آرامگاه ابوعلی سینا.

آشنایی بیشتر با آرامگاه باباطاهر همدان

این آرامگاه از معماری زیبا و چشم‏نوازی برخودار است؛ ازاین‏رو، در مرکز توجه گردشگرانی قرار دارد که با تورهای داخلی به همدان سفر می‌‏کنند. «دستی بر ایران» ضمن معرفی آرامگاه باباطاهر و سایر جاذبه های گردشگری همدان، شما را به رعایت اصول مندرج در منشور گردشگری مسئولانه فرامی‌خواند.

آرامگاه باباطاهر کجاست؟

این آرامگاه در میدان باباطاهر شهر همدان قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این آرامگاه را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش های متداول درباره آرامگاه باباطاهر

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.