آرامگاه اِستِر و مُردِخای یکی از جاهای دیدنی همدان و از زیارتگاه‌های یهودیان جهان است. این آرامگاه در نزدیکی میدان امام خمینی و در خیابان شریعتی، کوچه‌ی استر قرار دارد.
این مکان، محل دفن استر، همسر خشایارشا و همچنین، مردخای عموی اوست و قدمتش به عهد ساسانی برمی‌گردد.
یهودیان در همدان
بر طبق اطلاعاتی که در تارنمای انجمن کلیمیان ایران آمده است، یهودیان از سال ۵۳۹ قبل از میلاد، وارد ایران شده‌اند و بخشی از آنها در همدان سکونت گزیده‌اند.
همدان یکی از مراکز اصلی سکونت یهودیان ایران محسوب می‌شده است؛ به‌طوری که در دوره‌ی معاصر بخش‌هایی از بازار همدان به نام «بازار کلیمیان» مشهور بوده است. حضور یهودیان در همدان چنان پررنگ بوده که حتی برخی از محققان کلماتی از دوبیتی‌های باباطاهر را به گویش یهودیان ساکن همدان نزدیک دیده‌اند. یهودیان همدان به زبان فهلوی صحبت می‌کرده‌اند که ریشه در پهلوی پیش از اسلام دارد.
آمار دقیقی از جمعیت یهودیان همدان در دست نیست؛ اما در صد سال اخیر، نزدیک به ۱۰هزار کلیمی در همدان می‌زیسته‌اند که امروزه تعدادشان به کمتر از ۱۰۰ نفر رسیده است.
اهمیت آرامگاه استر و مردخای برای یهودیان
بنابر متن کتاب استر در عهد عتیق، استر زنی یهودی و ملکه‌ی محبوب خشایارشا بوده است. نام اصلی استر، هدسه بوده است که بعدها به‌دلیل زیبایی ظاهری به نام استر به‌معنی ستاره مشهور شده است. بنا به قولی دیگر، او به سفارش عمویش مردخای، برای پنهان‌کردن هویت یهودی‌اش، این نام ایرانی را برای خود برگزیده است؛ زیرا در دربار هخامنشی، کسانی بودند که چشم دیدن یهودیان را نداشتند. او به پشتیبانی عمویش مردخای توانست به جایگاه همسری پادشاه برسد.
گفته می‌شود هامان وزیر خشایارشا، در صدد بود تا با حیله و نیرنگ، شاه را وادار کند که فرمان به کشتار یهودیان بدهد، اما استر و عمویش، مردخای، جلوی این توطئه و قوم‌کشی را گرفتند. از همین روی، استر و مردخای در مقام نجات‌دهنده، برای یهودیان محترم هستند و یهودیان همه‌ساله در اواخر اسفند و اوایل فروردین به بزرگداشت این نجات از نسل‌کشی، جشنی به نام «عید پوریم» برگزار می‌کنند.
جشن پوریم ریشه‌ی مذهبی ندارد و می‌توان گفت یک جشن ملی برای یهودیان محسوب می‌شود. هر چند این عید از سده‌ی دوم میلادی در بین یهودیان رواج یافته، خاستگاه تاریخی آن خالی از ابهام نیست و شباهت‌هایی به اعیاد باستانی ایرانی دارد.
شایان ذکر است که این داستان به‌وسیله هیچ‌یک از منابع تاریخی نیز تصدیق نشده، اما تنها روایت مکتوب از آن دوران است.
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، آرامگاه استر و مردخای از زیارتگاه‌های مهم یهودیان است. وجود این آرامگاه و همچنین آرامگاه حبقوق نبی، از پیامبران قوم یهود که در تویسرکان و در نزدیکی همدان قرار دارد، به این شهر جایگاه ویژه‌ای در بین یهودیان بخشیده است.
معماری آرامگاه استر و مردخای
در زمان ساسانیان، یهودیان با استفاده از آزادی عملی که داشتند، بقعه‌ای برای استر و مردخای بنا کردند. بدین ترتیب، این محل از عهد باستان زیارتگاه بوده است. البته از وضع بنای کنونی معلوم است که دیرینگی آن به قرن ۱۳ میلادی می‌رسد. ساختمان آرامگاه به سبک بناهای مسلمانان، روی بنای قدیمی‌تر ساخته شده است. ساختمان، آجری و بسیار ساده و بی‌پیرایه است و مانند آرامگاه‌های دوره‌ی پس از اسلام، گنبد دارد.
در بازدید از آرامگاه استر و مردخای، بعد از گذشتن از دری آهنی، به یک ورودی می‌رسیم که در قسمت شرقی عمارت است. ورودی درِ سنگی بزرگ و سنگین و تک‌لنگه‌ای دارد که بر آن کلون و بست نصب شده و ارتفاع آن کم است. زیارت‌کنندگان برای داخل‌شدن باید سر خم کنند و به حالت نیمه‌نشسته وارد دهلیز شوند که به‌نوعی ادای احترام به قبور محسوب می‌شود.
در شاه‌نشین شمالی داخل مقبره، نسخه‌هایی از تورات وجود دارد. این تورات‌ها از پوست آهو هستند و به صورت لوله‌شده داخل مخازن استوانه‌ای نگهداری می‌شوند. بنا به گفته‌ی برخی، این تورات‌ها جزو قدیمی‌ترین تورات‌های جهان هستند.
محوطه‌ی اصلی مقبره مربع‌شکل است و کتیبه‌ای با نوشته‌هایی برجسته به خطوط عبری روی دیوار دیده می‌شود. این نوشته حاوی ده فرمان تورات است.
در این محوطه، دو صندوق مجلل منبت‌کاری هم دیده می‌شوند که روی سقف سردابه قرار دارند و مزار استر و مردخای هستند.
در پشت آرامگاه، محوطه‌ای هست که به کنیسه راه دارد. در این محوطه و در نزدیکی گنبد آرامگاه، یک صندلی سنگی قدیمی وجود دارد. کنیسه محل برگزاری مراسم یهودیان است و امکان بازدید از آن برای عموم وجود ندارد.
صندوق‌های قدیمی، مزار استر و مردخای
همان‌طور که اشاره شد، بر مزار استر و مردخای دو صندوق قدیمی وجود دارد. صندوق قبر استر قدیمی‌تر است. صندوق جدیدتر به تقلید از صندوق اول ساخته شده و روی قبر مردخای قرار گرفته است. صندوق مزار مردخای را استاد محمدجواد بیات تویسرکانی که از منبت‌کاران پرآوازه‌ی زمان خود بوده، در سال ۱۳۰۰ خورشیدی ساخته است.
بر روی صندوق مزار بانو استر، نوشته‌هایی به‌صورت منبت‌کاری وجود دارد که شامل نام بانی ساخت صندوق است: «امر کرد به ساختن این صندوق، بانوی عفیفه‌ی صادقه جمال ستام و برادران دانشمند او که به طبابت موکل‌اند، جمال‌الدوله یوحزقیا، جمال‌الدوله یشوعا و یشعل.»
از این نوشته و نوشته‌های گچی روی دیوار برمی‌آید که صندوق متعلق به قرن ۱۴ میلادی باشد. ابعاد صندوق مزار استر بدین شرح است: طول ۷۳/۱ متر. عرض ۹/۰ متر و ارتفاع ۰۹/۱ متر.
نحوه‌ی بازدید از زیارتگاه استر و مردخای
موتورسیکلت‌های پارک‌شده در کنار ورودی این مقبره، نبود تابلوی راهنما و درِ بسته‌ی ساختمان در بیشتر اوقات، بازدیدکنندگان را در یافتن این محل با دشواری مواجه می‌کند.
برای بازدید از آرامگاه استر و مردخای، ساعت‌ها و روزهایی تعیین شده است و از ورود زن یا مردِ تنها جلوگیری می‌شود. بهتر است به‌صورت خانوادگی به این زیارتگاه بروید.
برای بازدید نیاز به تهیه‌ی بلیت نیست؛ اما بازدیدکنندگان می‌توانند مبلغی را به خواست خود برای تأمین هزینه‌های کنیسه اهدا کنند.
اماکن دیدنی نزدیک به زیارتگاه استر و مردخای
این زیارتگاه در مرکز شهر همدان قرار دارد. در کنار بازدید از آن، می‌توانید از سایت موزه‌ی میدان امام خمینی، بازار سنتی همدان، مسجد جامع، موزه و سایت تپه‌ی هگمتانه و کلیسای سن استپانوس نیز دیدن بفرمایید.
آرامگاه استر و مردخای، یادواره‌ای از تاریخ هخامنشیان
آرامگاه استر و مردخای، داستانی شگفت‌انگیز از تاریخ سرزمینمان در دل دارد؛ روایت تلاش ملکه‌ای برای نجات قومش و پادشاهی شکوهمند هخامنشی. داستانی که هرچند کم‌و‌بیش رنگ و بوی افسانه به خود گرفته است، شنیدنش خالی از لطف نیست. بنایی با معماری ساده اما کهن که نشان از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز مردم کشورمان با هر دین و آئینی در کنار یکدیگر دارد.
اگر به دیدن جاذبه‌های گردشگری همدان می‌روید، توصیه می‌کنیم حتماً به دیدار این بنای کهن نیز بروید و در بازدید از آن، رعایت نکات گردشگری مسئولانه را به خاطر داشته باشید.
آرامگاه اِستِر و مُردِخای همدان کجاست؟
این آرامگاه از مکان‌های دیدنی همدان و از زیارتگاه‌های یهودیان جهان است. این مقبره‌ی تاریخی در میدان امام‌خمینی همدان، خیابان شریعتی و کوچه‌ی استر قرار گرفته است. موقعیت مکانی آرامگاه اِستِر و مُردِخای را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره آرامگاه اِستِر و مُردِخای همدان
برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سؤال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
قدمت آرامگاه اِستِر و مُردِخای همدان به چه دورانی برمی‌گردد و چه کسانی در آنجا دفن شده‌اند؟
قدمت این آرامگاه به عهد ساسانی بازمی‌گردد و در آن استر، همسر خشایار شاه و نیز، مردخای عموی همسر خشایار شاه آرمیده‌اند.
چرا آرامگاه استر و مردخای برای یهودیان اهمیت دارد؟
از دیرباز، همدان یکی از مراکز اصلی سکونت یهودیان ایران محسوب می‌شد. در زمان خشایارشا، هامان وزیر او، درصدد بود تا با نیرنگ، شاه را وادار کند به صدور فرمان کشتار یهودیان؛ اما استر همسر خشیارشا که خود یهودی بود، با کمک عمویش، مردخای، مانع این توطئه شدند. به همین دلیل، یهودیان برای استر و مردخای احترام خاصی قائل‌اند و آرامگاه آنان نیز برایشان بسیار گرامی است.
بازدید از آرامگاه استر و مردخای همدان چه شرایطی دارد؟
برای بازدید از آرامگاه باید در زمان‌های تعیین‌شده به این محل رفت. ضمن اینکه برای بازدید نیاز است خانوادگی مراجعه شود؛ چراکه از ورود اشخاص به‌تنهایی جلوگیری می‌شود. تهیه‌ی بلیط لازم نیست، البته مراجعه‌کنندگان اغلب برای تأمین هزینه‌های آرامگاه، به خواست خود مبلغی هدیه می‌کنند.
مکان‌های دیدنی نزدیک آرامگاه استر و مردخای همدان کدام‌اند؟
جاذبه‌های گردشگری اطراف آرامگاه استر و مردخای در همدان عبارت‌اند از: سایت موزه‌ی میدان امام خمینی، بازار سنتی همدان، مسجد جامع، موزه و سایت تپه‌ی هگمتانه و کلیسای سن استپانوس و… .
