کاروانسرای فرامرزخان از جمله جاهای دیدنی سبزوار است که در ضلع غربی میدان کارگر یا زند واقع شده است. این بنای تاریخی که در کنار شاهراه خراسان قرار دارد، به دست «حاج فرامرزخان سبزواری» جهت استفاده‌ی زائرین حرم امام رضا (ع) ساخته شد.
کاروانسرای مزبور که به نام «رباط کانون» نیز شناخته می‌شود، از بناهای مربوط به دوره‌ی قاجار به شمار می‌رود. این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۷ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.
مختصری درباره‌ی دیرینگی کاروانسرای فرامزخان سبزوار
این کاروانسرا را شخصی به نام حاج فرامرزخان سبزواری، یکی از صاحب منصبان دوره‌ی قاجار، در قرن نوزدهم میلادی و زمان سلطنت ناصرالدین شاه در کنار شاهراه خراسان بنا نمود.
سپس او کاروانسرای مزبور را جهت استفاده‌ی عموم مردم وقف کرد. بدین ترتیب، زائران حرم امام رضا (ع) نیز می‌توانستند در مسیر حرکت خود به مشهد در آن به استراحت بپردازند.
این کاروانسرا در سال‌های بین ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ خورشیدی و زمان نخست وزیری دکتر مصدق، به «کانون مستمندان» تغییر کاربری داد. همین سبب شد که بنای مزبور به نام رباط کانون شهرت یابد.
با گذشت زمان و به دلیل عدم رسیدگی، این بنا مدتی به متکدیان و مستمندان اختصاص یافت. پس از انقلاب ۵۷ نیز برای مدتی کوتاه به عنوان انباری و جهت نگهداری اسباب و لوازم شهرداری استفاده شد.
در سال‌های اخیر، با همت «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» این بنا به طور کامل مرمت و بازسازی گردید. علاوه بر آن، بخشی از آن جهت نمایش زندگی مردم در دوران گذشته به «موزه‌ی مردم‌شناسی» تغییر کاربری داد.
ویژگی‌ها و سبک معماری
این بنا با استفاده از مصالحی همچون آجر، چوب، آهک، گچ و ماسه ساخته شده است و استحکام زیادی دارد. بنای مزبور به سبک «چهار ایوانی» ساخته شده است که صحنی روباز در مرکز آن مشاهده می‌شود. در اطراف این صحن، اتاق‌هایی تعبیه شده‌اند که در پشت آنها اصطبل و باراندازهایی جهت نگهداری چهارپایان وجود دارند.
ورودی این کاروانسرا در ضلع جنوبی آن قرار دارد که از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی راه می‌یابد. با ورود به کاروانسرا، نقاشی‌هایی را مشاهده خواهید کرد که زینت‌بخش دیوارهای آن است. این نقاشی‌ها دارای طرح‌های هندسی هستند که با رنگ اخرایی کشیده شده‌اند.
درباره‌ی موزه مردم شناسی کاروانسرای فرامرزخان
موزه‌ی مزبور در قسمت بارانداز و غرفه‌های کاروانسرای فرامرزخان در حاشیه «خیابان بیهق شرقی» دایر شده است. در این موزه حرکت کاروان، زنگ شتران و صدای پای اسب‌ها به گوش می‌رسند که نمایانگر سبک زندگی کاروانیان در زمان گذشته است.
علاوه بر آن، این موزه‌ی مردم‌شناسی دارای ۲۰ غرفه است که آیین‌های سنتی و مشاغل مردم سبزوار در آنها در معرض نمایش قرار دارند. از جمله این آیین‌ها و مشاغل می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
آیین اسب چوبی
در ابتدای ورودی موزه‌ی مردم‌شناسی، کاروانسرای فرامرزخان و در مرکز یکی از غرفه‌های آن، یک «اسب چوبی» تعبیه شده است. این اسب چوبی، نمایانگر یکی از آیین‌های مردم سبزوار است. این آیین نشان دهنده‌ی پیکار مردم سبزوار «بیهق سابق» با مغولان و مقاومت مردم این سرزمین است.
آیین مزبور، به عنوان یکی از آثار ناملموس کشور در دهه فجر سال ۱۳۸۸ خورشیدی، در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت. مردم سبزوار به طور معمول در مجالس عروسی این آیین را برپا می‌کنند. برای این کار، آنها اسب چوبی عروس را با پارچه‌های رنگی و اسب چوبی داماد را با پارچه سیاه تزیین می‌کنند.
آیین شال‌اندازی
غرفه‌ی دیگری از موزه‌ی مردم‌شناسی، به «آیین شال‌اندازی» اختصاص دارد که در شب یلدا اجرا می‌شود. در این آیین، مردم در شب یلدا شال‌های خود را از پشت بام خانه‌ها به پایین می‌اندازند. چنانچه، این شال برای صاحب خانه آشنا باشد، داخل شال را با آجیل پر می‌کند. در غیر این صورت آن را به پایین می‌کشد.
مشاغل سبزوار
سایر غرفه‌های این موزه به معرفی مشاغل مردم سبزوار در زمان گذشته می‌پردازد. به عنوان مثال، یکی از مشاغل مردم این شهر، «خراطی» است که در گذشته رونق بسیاری داشته است.
از جمله تولیدات آنها می‌توان به: گهواره، در و پنجره، نیمکت، گاوآهن و… اشاره کرد. برای به نمایش درآوردن این شغل از ابزارهایی نظیر: پرما، رنده، مغار، تیشه، سمبه، گونیا و خط‌کش استفاده شده است.
در این موزه، غرفه‌هایی نیز وجود دارند که به معرفی مشاغلی همچون: رنگرزی، عطاری، گلیم و پلاس‌بافی و … اختصاص دارند. تمامی این مشاغل در زمان گذشته در شهر سبزوار رواج داشته‌اند.
بازدید از کاروانسرای فرامرزخان را در برنامه‌ی سفر خود بگنجانید
کاروانسرای فرامرزخان از جمله بناهای تاریخی است که با وجود قدمت زیادی که دارد، هنوز پابرجاست. این کاروانسرا به دلیل تغییر کاربری به موزه، توجه گردشگران را به خود جلب کرده است.
غرفه‌های این موزه به معرفی مشاغل و آیین‌های سبزوار اختصاص دارند که جزو آثار ناملموس کشور به شمار می‌روند. “دستی بر ایران” ضمن معرفی جاذبه‌های گردشگری سبزوار شما را به بازدید از کاروانسرای فرامرزخان دعوت می‌کند.
کاروانسرای فرامرزخان کجاست؟
این کاروانسرا در ضلع غربی میدان کارگر (زند) شهرستان سبزوار از استان خراسان رضوی قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این کاروانسرا را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره کاروانسرای فرامرزخان
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
کاروانسرای فرامرزخان متعلق به چه دوره‌ای است؟
کاروانسرای مزبور در قرن نوزدهم میلادی، زمان ناصرالدین شاه قاجار، کنار شاهراه خراسان بنا شده است.
نام دیگر کاروانسرای فرامرزخان چیست و چرا به این نام شناخته می‌شود؟
این کاروانسرا را به نام «رباط کانون» نیز می‌شناسند؛ چراکه در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ به کانون مستمندان تغییر کاربری داده بود.
سبک معماری کاروانسرای فرامرزخان چه ویژگی‌هایی دارد؟
بنای این کاروانسرا به‌سبک چهار‌ایوانی ساخته شده است. مصالح به‌کاررفته در این رباط شامل آجر، گچ، ماسه، آهک و چوب می‌باشد و عمده‌تزیینات معماری کاروانسرا منحصر به کاربرد طرح‌های هندسی با استفاده از نقاشی اخرائی بر آجر است. صحن رباط روباز است و افزون بر چهار ایوان اصلی، غرفه‌هایی نیز مشرف بر صحن ساخته شده‌اند.
کاربری کنونی کاروانسرای فرامرزخان چیست؟
امروزه در قسمت بارانداز و غرفه‌های کاروانسرا که در حاشیه‌ی خیابان بیهق شرقی واقع‌اند، موزه‌ی مردم‌شناسی دایر است.
