«مسجد جامع سبزوار» از جمله قدیمی‌ترین مسجدهای این شهر و تنها مسجد باقی مانده از زمان «سربداران» در سده‌ی هشتم خورشیدی (قرن چهاردهم میلادی) است. به همین دلیل، ارزش تاریخی بسیار زیادی دارد و محافظت از آن باید مورد توجه قرار بگیرد.
مسجد جامع سبزوار که از جمله جاهای دیدنی سبزوار به شمار می‌رود در قسمت مرکزی سبزوار قرار دارد که در گذشته به خیابان «بیهق» شهرت داشت. در مجاورت این مسجد، بنای زیبای «امامزاده یحیی» قابل رویت است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۵۵ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.
مختصری درباره دیرینگی ساخت مسجد جامع سبزوار
«خواجه علی موید»، یکی از امیران سربداران دستور ساخت این مسجد را صادر کرد. او به بانیان دستور داد که مسجد را در مکانی بسازند که از «دروازه عراق» و «دروازه مشهد» قابل مشاهده باشد.
بر اساس روایاتی که وجود دارد، مسجد جامع سبزوار در سال ۱۳۱۵ خورشیدی و اوایل حکومت پهلوی در بدنه‌ی «بازار سرپوشیده و قدیمی سبزوار» قرار داشت. بدین ترتیب، به دلیل قرار گرفتن در مرکز خیابان‌های اصلی، همواره توجه گردشگران را به خود جلب می‌کرد.
در همین دوران بود که سر درِ این بنا به دلیل تغییراتی در ساختار شهر و خیابان بیهق تخریب شد. سپس، یکی از معماران، بنای آن را مرمت کرد.
هم اکنون، به دلیل تغییرات شهری ایجاد شده، این مسجد به حاشیه‌ی خیابان اصلی سبزوار (بیهق) انتقال یافته است.
ویژگی‌ها و سبک معماری
این ساختمان دارای مساحتی در حدود چهار هزار متر مربع و شامل قسمت‌های مختلفی است که عبارتند از:
- ایوان های شمالی و جنوبی
- رواق
- صحن مرکزی
- شبستان شرقی و غربی
بنای مزبور، همانند بسیاری از مساجد استان خراسان رضوی از «سبک خراسانی» پیروی می‌کند و جزو مساجد دو ایوانی است. در دوره‌ی پهلوی اول، ایوان جنوبی این بنا به وسیله‌ی دو مناره زینت داده شد تا به خوبی از فاصله‌ی دور قابل مشاهده باشد.
ارتفاع ایوان مزبور در حدود ۱۷ متر و عرض دهانه‌ی آن، ۹.۵ متر است و راه ورودی به «گنبدخانه» به‌شمار می‌رود. در ضلع جنوبیِ این ایوان، محراب مسجد قرار دارد که در بالای آن تاریخ ۱۲۹۲ هجری قمری حک شده است.
علاوه بر آن، در قسمت پشتی ایوان جنوبی، گنبدی وجود دارد که شکلی شبیه «عرقچین» دارد و تنها دارای یک پوسته است. ارتفاع این گنبد به ۱۲.۸۰ متر می رسد. گنبد مزبور، مشابه گنبدهای ساخته شده در دوره تیموری، «گوشه‌سازی» با سه کنج کشیده دارد که مزین به «مقرنس‌کاری» است.
عرقچین میانیِ این گنبد، روی چهار نیم‌طاق قرار دارد و دارای تزیینات «کاربندی» می باشد. این عرقچین در سال‌های اخیر به طور ناشیانه با خطوط آبی تزیین شده است.
لازم به ذکر است که ایوان شمالی این مسجد نیز به دلیل نمای آجری خود اهمیت زیادی دارد. ایوان مزبور در قسمت شرقی یک دالان دارد و کتیبه‌هایی به صورت سنگ‌نوشته در بدنه‌ی آن مشاهده می‌شود. روی این کتیبه، تاریخ ۹۷۹ و۱۱۳۶ هجری قمری نوشته شده است که تعلق آن را به دوره صفویان نشان می‌دهد.
سازندگان این بنا سعی داشتند تا حد امکان از به کار بردن تزیینات در بدنه‌ی آن دوری کنند. به همین دلیل، بیشتر قسمت‌های آن، نمای آجری دارد و از کاشی، کمتر استفاده شده است.
البته، در برخی از قسمت‌های بنا، از قبیل: دیوارهای شبستان و محدوده‌ی آن، کاشی‌های هفت رنگ مشاهده می‌شوند. به همین دلیل، این بنا به «مسجد هفت رنگ» نیز شهرت دارد. تمامی ویژگی‌های این بنای تاریخی، مطابق ویژگی‌های معماری سده‌ی هشتم خورشیدی است.
شبستان‌های این مسجد با «طاق ضربی بلند» در طرفین ایوان جنوبی آن قرار دارند. دو شبستانِ قسمت شرقی، در سال ۱۳۴۴ خورشیدی و قبل از انقلاب ۵۷ با تلاش «میرزاحسین فقیه سبزواری»، مرجع تقلید وقت سبزوار، بازسازی شده است. بالای در ورودی این شبستان کتیبه‌ای به خط نستعلیق وجود دارد که تاریخ این بازسازی را نشان می‌دهد.
علاوه بر آن، در قسمت مرکزی شبستان، در دیگری وجود دارد که به طور کامل با کاشی تزیین شده است. روی این درِ کاشی‌کاری شده نیز کتیبه‌ای مشاهده می‌شود که نام بانی و نام میرزا حسین فقیه در آن ذکر شده‌اند.
دو شبستان ضلع غربی این بنا نسبت به شبستان‌های شرقی وسعت بیشتری دارند. بر روی سر در کوچکی که در راهروی شبستان غربی وجود دارد، آیه‌ای از قرآن به خط ثُلث نوشته شده است. اطراف این سر در را با کاشی هفت رنگ و خشتی تزئین کرده‌اند.
نمونه‌ای از معماری ایرانی دوران سربداران را در مسجد جامع سبزوار ببینید
مسجد جامع سبزوار به دلیل خصوصیات ویژه‌ی معماری خود و تزئینات زیبایی که دارد، همواره اشتیاق گردشگران را برای بازدید بیشتر می‌کند. این مسجد در واقع نمایانگر معماری ایرانی در زمان گذشته و دوره‌ی سربداران است. بنابراین، بازدید از آن می‌تواند شما را با معماری گذشته‌ی ایران آشنا کند.
چنانچه با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی، عازم سبزوار هستید، بازدید از این مسجد زیبا را در برنامه سفر داشته باشید. مسجد مزبور یکی از آثار ملموس کشور است که می توانید به هنگام گردشگری میراث فرهنگی از آن دیدن کنید. “دستی بر ایران” ضمن معرفی جاذبه های گردشگری سبزوار شما را به بازدید از مسجد جامع سبزوار دعوت می‌کند.
موقعیت مکانی مسجد جامع سبزوار کجاست؟
مسجد جامع سبزوار در محله‌ی سیلو و در خیابان بیهق شهر سبزوار در استان خراسان رضوی واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق این مسجد را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مسجد جامع سبزوار
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوالتان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
قدمت مسجد جامع سبزوار به چه زمانی برمی‌گردد؟
به دوره‌ی حکومت سربداران در قرن هشتم خورشیدی یا چهاردهم میلادی.
مسجد جامع سبزوار با چه نام‌های دیگری شناخته می‌شود؟
مسجد تاریخی سبزوار به مسجد هفت‌رنگ هم مشهور است؛ زیرا کاشی‌های به‌کاررفته در تزیینات محدود آن از نوع کاشی‌های هفت‌رنگ هستند.
ویژگی مهم معماری مسجد جامع سبزوار چیست؟
دو نکته‌ی جالب در ساخت مسجد جامع سبزوار به چشم می‌آید.
۱. یکی سادگی و بی‌پیرایگی بناست که بیشتر تزیینات آن آجرکاری زیبایی است که در ساخت و پوشش سقف‌ها و دیوارها به کار گرفته شده است و فقط در برخی قسمت‌های شبستان‌ها و ایوان‌ها، کاشی‌کاری چشم‌نواز اما محدودی وجود دارد.
۲. نکته‌ی دوم معماری بنا تطابق کاملش با اقلیم کویری شهر سبزوار است؛ به‌طوری که ایوان‌های مسجد با دهانه‌های بلند و وسیع، باد را از سمت شمالی بنا وارد می‌کنند تا پس از گذر از روی حوض مرکزی مسجد، نسیمی خنک به محل نمازگزاران بوزد.
