مسجد پامنار سبزوار؛ تاریخچه و علت نامگذاری

مسجد پامنار سبزوار جزو قدیمی ترین مساجد موجود در استان خراسان رضوی به شمار می رود که در زمان سلسله طاهریان بنا شده است. سلسله طاهریان که اولین سلسله فارس تبار و ایرانی پس از اسلام بودند، جزو تبار دهقانان خراسان محسوب می شدند.

مسجد مزبور در زمان آخرین پادشاه طاهریان و دوره پادشاهی محمد بن طاهر بنا شد. بنابراین، دیرینگی ساخت آن به قرن نهم میلادی بر می گردد.

این اثر تاریخی جزو بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی استان خراسان رضوی است که تاریخ این ثبت مربوط به سال ۱۳۴۶ خورشیدی می باشد. در گذشته، این بنا به دلیل برگزاری نمازهای جمعه و اعیاد با نام های مسجد جامع و مسجد آدینه شناخته می شد.

دیرینگی ساخت و مرمت مسجد پامنار سبزوار

این مسجد، با تلاش «پیرزنی نیکوکار» در دوره‌ی خلیفه‌ی عباسی (المعتمد بالله) و زمان آخرین پادشاه طاهریان ساخته و در دوره‌های مختلف بازسازی شد. برای مثال، یکی از اهالی شهر سبزوار، سر درِ مسجد پامنار سبزوار را در دوره پهلوی دوم، مرمت و کاشی‌کاری کرد.

به استناد کتیبه‌ها، در سده دهم میلادی «امیر ابوالفضل زیاری» آن را بازسازی و در سده یازدهم میلادی «خواجه امیرک دبیر» برای آن، مناره‌ای طراحی کرده است.

بر اساس مرمت‌های انجام گرفته در دوره های مختلف، دیرینگی این بنا بین «قرون اولیه‌ی اسلامی تا صفویه و دوره‌ی معاصر» تخمین زده می‌شود. امروزه، شبستان زیبایی به بنای مزبور الحاق شده است تا زیبایی آن را دو چندان کند.

ویژگی ها و سبک معماری

این بنا سیزده پایه دارد و آن را با مصالح «خشت و آجر» ساخته‌اند . در واقع، «خشت خام» را به عنوان مصالح اولیه‌ مورد استفاده‌ قرار داده‌اند و بعدها، نمایی آجری به قسمت داخلی و خارجی آن اضافه کرده‌اند . پس از آن، قسمت داخلی را با گچ پوشانده‌اند.

در مجاورت ایوان بنای مزبور، «مناره‌ای ۱۵ متری» قرار دارد که مشابه «منار جُنبان اصفهان» تکان می‌خورد. در ساقه‌ی این مناره، «کتیبه‌ای با خط کوفی» مشاهده می‌شود که در پایین، برجسته است. این بنا به سبب وجود همین مناره، به نام مسجد پامنار سبزوار شناخته می‌شود.

مسجد پامنار در زمینی به مساحت ۳۵۰ متر مربع قرار دارد. امروزه، بخش‌های «صحن جنوبی و شبستان ستون‌دار» نیز به آن اضافه شده است.

صحن مسجد، حدود ۲۱۳ متر مساحت دارد و در قسمت جنوب شرقی آن «سردابه‌ای» مشاهده می‌شود. این سردابه، در گذشته به عنوان وضوخانه‌ی نمازگزاران مورد استفاده قرار می‌گرفت و آب قنات آن را پر می‌کرد.

صحن بنای مزبور، در قسمت شمالی و شرقی، دو در ورودی دارد. «درِ اصلی»، در قسمت شمالی است و رفت و آمد از آن صورت می‌گیرد. «در قسمت شرقی» نیز که کوچکتر از در اصلی است، برای رفت و آمد بانوان طراحی شده است.

سبک معماری این بنا مشابه معماری مساجد «فهرج و جامع اصفهان» به «سبک رازی» است. در این سبک، یک فضای «شبستان‌گونه و ستون‌دار در قبله»، «در شمال‌شرقی، یک صحن» و «در شرق و غربِ آن، رواق‌هایی» قرار می‌گیرند.

داستان های روایت شده در مورد مسجد

با توجه به قدمت مسجد پامنار سبزوار، داستان‌های مختلفی در مورد آن روایت شده است. در زیر، به ذکر یکی از این داستان‌ها می‌پردازیم:

روزی یکی از پادشاهان ایرانی به نام «بلغار»، در رویایی می‌بیند که باید مالی را برای مرمت «مسجد پامنار و مسجد خسروگرد» صرف کند. بنابراین، تصمیم می‌گیرد بخشی از اموال خود را برای تعمیر این دو بنا وقف کند. او هدایای ارزشمندی را هم نزد حاکم خراسان می‌فرستد.

بدین ترتیب، این بنا با استفاده از اموال اهدایی این پادشاه، مرمت می‌شود. البته، بنای مزبور در دوره‌های بعد نیز به دلیل «زلزله» آسیب می‌بیند و مجددا توسط اشخاص دیگری تعمیر و بازسازی می‌شود.

بازدید از مسجد پامنار سبزوار را در برنامه سفر بگنجانید

امیدواریم ضمن آشنایی با سایر جاذبه های گردشگری سبزوار، از مسجد پامنار بازدید کنید و شاهد جلوه‌ای از معماری ایرانی باشید. شیوه طراحی و ساخت بناهای قدیمی ایرانی، با تاثیرپذیری از شرایط اقلیمی، اعتقادی، سنتی، … شکل گرفته اند. بنابراین، این تنها معماری نیست که می آموزیم، بلکه سیر تغییر و تحول و چاره اندیشی نیاکان مان در شرایط مختلف تاریخی را نیز فرامی گیریم.

“دستی بر ایران” در ضمن اطلاع رسانی درباره میراث فرهنگی و طبیعی ایران، تلاش دارد شما را به شکل موثرتری با گردشگری میراث فرهنگی آشنا کند.