شهر باستانی شوش، شهری به قدمت تاریخ ایران

ویرانه کاخ آپادانا شهر باستانی شوش
ویرانه های کاخ آپادانای داریوش بزرگ در شهر باستانی شوش
ویرانه کاخ آپادانا شهر باستانی شوش
ویرانه‌های کاخ آپادانای داریوش بزرگ در شهر باستانی شوش

شوش یا «شهر باستانی سوسا» یکی از قدیمی‌‏ترین سکونتگاه‌‏های بشر در سراسر جهان است. این شهر بیش از ۶هزار سال قدمت دارد و در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. براساس اسناد و مدارک باستان، شوش یکی از شهرهای اصلی ایرانیان بوده است که شهرت آن از شکوه و عظمتش نشئت گرفته بود. در مجاورت این سکونتگاه، بقایای روستایی با قدمت ۷۰۰۰ سال، از دل خاک سر بر آورده است.

احتمالاً فقط «شهر سوخته» را می‏‌توان از نظر تاریخی با شهر باستانی شوش مقایسه کرد. شهر سوخته ۶هزار سال قدمت دارد و مهد آیین زروانیسم است. در عصر برنز، مبادلات تجاری بین شهر سوخته و شهر باستانی جیرفت انجام می‏‌شد. برخی منابع معتقدند تمدن جیرفت (با نام قدیمی اَراتا)، مبدأ مهاجرت عیلامی‌‏ها به شوش بوده است.

در شهر شوش چندین دوره‌ی تمدنی مختلف وجود دارد: تمدن عیلامی، هخامنشی، یونان، دوره‌ی پارت و ساسانی و بعد از اسلام.

کاوش‌های انجام‌شده در شهر باستانی شوش

هنر و معماری عیلام باستان

اولین بار در اوایل قرن ۱۲ میلادی، بنجامین بن جناح، خاخام یهودی، شهر شوش را شناسایی کرد. بعدها در سال ۱۸۵۰ میلادی، ویلیام کنت لوفوس انگلیسی برای اولین بار در این منطقه حفاری نمود. پروفسور فرانسوی، رومن گریشمن، بیش از باستان‏‌شناسان دیگر، در این منطقه به کاوش پرداخت و شوش را به ۱۵ لایه‏‌ی باستانی تقسیم کرد.

بین سال‏‌های 1884 تا 1886 میلادی، مارسل دیولافوا کاوش‏‌هایی در منطقه انجام داد و بقایایی از ساختمان‌های هخامنشی و ساسانی در آنجا یافت. بعد از آن نیز فصل‌‏هایی از کاوش در این منطقه انجام شد و اشیای یافت‌‏شده به فرانسه منتقل گردید.

در سال 1891 میلادی، ژان دمرگان به‌‏همراه هیئتی از باستان‌شناسان فرانسوی و با اجازه‏‌ی رسمی از دولت ایران، به کاوش و گمانه‌زنی در شهر باستانی شوش پرداخت. او محوطه‏‌ی باستانی شهر شوش را به چهار بخش تقسیم کرد:

  • تپه‌ی بزرگ آکروپل: شهر قدیمی و مرکزی
  • تپه‏‌ی آپادانا: قصرها و شهر سلطنتی
  • تپه‌ای از شهری در جنوب محوطه
  • تپه‌ای از شهری عمومی با خانه‌هایی معمولی

قلعه‌ی شوش قلعه‌ای است که ژاک دمورگان برای سکونت باستان‌شناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی شوش، روی تپه‏‌ی‌ تاریخی آکروپل بنا کرده ‌است. از مهم‌ترین آثار به‏‌دست‌‏آمده از این تپه‌ها، می‌توان به مجسمه‏‌ی معروف ملکه‏‌ی ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به‌رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد.

شهر باستانی شوش قلعه فرانسوی ها
قلعه فرانسوی‌ها در کنار شهر باستانی شوش

دمورگان قلعه را با نقشه‌ای قرون وسطایی زیر نظر مصطفی دزفولی ساخت. نیروهای کارِ ساخت قلعه ایرانیان بودند. آجرهای به‌‏کاررفته در ساخت بنا از ویرانه‌های کاخ آپادانا و زیگورات چغازنبیل به دست آمده بود. آجرهای تپه‌‏ی چغازنبیل نوشته‌هایی به خط میخی داشتند. بعدها دولت ایران خواستار اسناد و مدارک مربوط به ساخت این قلعه شد که در سال 1373 خورشیدی دولت فرانسه این اسناد را به ایران تحویل داد.

اولین تجمعات انسانی در منطقه شهر باستانی شوش

در اواسط هزاره‏‌ی پنجم پیش از میلاد، بیش از ۱۰۰ روستا در دشت خوزستان (جنوب غربی ایران امروزه) وجود داشت. یکی از نمونه‏‌های برجسته در بین این روستاها، «چغامیش» در میانه‏‌ی این دشت بود. این روستاها با یک‏‌جانشین‌‏شدن عشایر و پرداختن آن‏‌ها به کشاورزی و سفالگری شکل گرفته بودند.

شکل‏‌گیری شهر باستانی شوش، از روستایی در منطقه‌ای با مساحت تقریبی ده هکتار در نزدیکی شاوور آغاز شد. در ابتدا جمعیت آن بیش از ۲۰۰۰ نفر بود. این شهر در حاشیه‌‏ی دشت قرار داشت؛ اما خیلی زود به مرکز آیینی منطقه تبدیل گشت. معماری به‌‏کاررفته در این منطقه، با معماری سومری‌‏ها متفاوت بود؛ در حقیقت، ویژگی‏‌های معماری عیلامی را داشت.

ساکنان اولیه، سکوی بزرگی را به‏‌عنوان مرکز روستا در نظر گرفتند. در نزدیکی این سکو، قبرستانی با تقریباً ۲۰۰۰ قبر وجود دارد. در هریک از تابوت‏‌های این قبرستان، ظروف منقوش ساخته‏‌شده از گل یا قیر طبیعی و تعدادی تبر و یک آینه‏‌ی مسی وجود دارد.

شوش، شهر عیلامیان

شهر باستانی شوش، بیش از هر دوره‌‏ی دیگری، به دوره‌‏ی عیلامیان نسبت داده شده است. در زبان اهالی بین‏‌النهرین، کلمه‏‌ی عیلام به‌معنای «مردم کوه» است. گمان می‏‌رود دلیل این نام‏‌گذاری این است که ساکنان آن قبل از مهاجرت به این منطقه، در کوه‏‌ها زندگی می‌‏کرده‌اند. آن‏‌ها تقریباً به‏‌مدت ۲۰۰۰ سال، از این شهر به‌‏عنوان پایتخت خود استفاده کردند.

از ۳۵۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، تأثیر فرهنگ سومریان بر شهر باستانی شوش، از طریق سفال‏‌های چرخ‌‏ساز و تغییرات رخ‏داده در معماری این منطقه، مشاهده می‌شود. طی این دوره، جمعیت رشد کرده و مبادلات تجاری رونق یافته بود. این امر آغازگر حسابداری و نوشتن بود. ویژگی دیگر این دوره، استفاده از مهرهای صاف و استوانه‌‏ای به‌‏منظور مشخص‏‌کردن هویت صاحبان آن‏‌ها بود.

از میان آثار باستانی شهر شوشِ دوره‌ی عیلامی، «پیکره‌ی خدایان» جایگاه ویژه‌ای دارد. نمونه‌ای از این خدایان در موزه‌ی لوور پاریس نگهداری می‌شود؛ این نمونه از جنس طلاست. عیلامی‌ها از عناصر طبیعی مانند قیر و شیشه و فلزات در ساختمان‌سازی استفاده می‌کردند.

معبد چغازنبیل و اشیای یافت‏‌شده در آن اوج شکوفایی فرهنگ و تمدن عیلامی را نشان می‌دهند. اونتاش ناپیریشا، پادشاه عیلامی، این معبد را در طول قرن سیزدهم پیش از میلاد، به‌‏منظور پرستش خدایان ساخته است. معبد پنج‌طبقه‏‌ی زیگورات، در اصل به این دو خدای عیلامی متعلق بوده است: «ناپیریشا» و «این‌شوشیناک». آن‏‌ها عقیده داشتند که ایزد نگهبان پایتختشان، از آن نقطه به آسمان صعود می‌‏کند.

نمای هوایی معبد چغازنبیل در دوران شکوفایی شوش باستان
نمای هوایی معبد چغازنبیل

این سازه، در مرکز شهری به نام «اونتاش ناپیریشا» واقع شده که نام آن برگرفته از پادشاه فقید و بنیان‏‌گذار شهر است. از عجایب این شاهکار معماری، سیستم‏‌های تصفیه و انتقال آب است. آن‏‌ها آب را از رودخانه‏‌ی کرخه در ۴۵کیلومتری این بنا، به آن منتقل می‏‌کردند.

در این دوره، هنرهای متعددی شکوفا شدند. مهارت‏‌های فلزکاران به خلق مجسمه‌‏های طلا و نقره‌‏ی اعجاب‏‌آوری انجامید. تزیینات انجام‌‏شده روی آجرهای این دوره، نشان‏‌دهنده‏‌ی جنبه‏‌های خاصی از هنر عیلام میانه است که از هنر بابل الهام گرفته شده بود. قبرهای این دوره با سقف‏‌های تاق‏دار ساخته شده‌اند.

در سال ۶۴۰ میلادی، «آشوربانی‌پال» فرمانروای آشوریان، به شوش حمله و آن را تصرف کرد. بدین‏‌ترتیب، حکومت عیلامی‌ها نابود شد و شوش تا زمان پیروزی هخامنشیان در سکوت فرو رفت.

در اواسط هزاره‏‌ی سوم پیش از میلاد، فرهنگ بین‏‌النهرین بر فرهنگ عیلامی غلبه کرد و شوش به شهر سومری تبدیل شد. در نتیجه، شاهزادگان انشان و نجیب‏‌زادگان دیگر با هم متحد شدند و سلسله‏‌ی جدیدی را به وجود آوردند.

سقوط شهر باستانی شوش

بدون شک، دوره‌‏ی سوم حکومت عیلام (عیلام میانه) باشکوه‌‏ترین دوران شوش باستانی است. شوتورک ناهونته (اولین پادشاه)، مرزهای قلمروی خود را تا حد زیادی گسترش داد. او چندین بنای تاریخی ساخت. طی این دوره، سنت‏‌های قدیمی احیا شدند و مردم به‌گرمی از آن‏‌ها استقبال کردند. پنج پادشاه به‌مدت ۷۰ سال به این روند ادامه دادند.

همراه با افول قدرت سلسله‏‌ی شوتورکی، صلح و آرامش از بین رفت و مردم مجبور شدند به سبک زندگی کوچ‌‏گرایانه‌‏ی خود بازگردند. بنابراین، تاریخ شوش تا قرن هشتم قبل از میلاد تاحدی نامعلوم است.

در سال ۶۴۵ پیش از میلاد، آشور بانیپال از عیلامی‌‏ها خواست بت خدایشان نانا را به آشور بفرستند؛ چراکه از نتیجه‏‌ی جنگ‌‏های پیشین رضایت نداشت و به‌‏دنبال بهانه‏‌ای برای جنگ بود. ازآنجاکه پادشاه وقت عیلام می‏دانست پاسخ مثبت، به‌‏منزله‌‏ی پایان زندگی‌اش خواهد بود، تصمیم گرفت در مقابل درخواست وی مقاومت کند. در نتیجه، آشوریان به شهر باستانی شوش حمله کردند و آن را با شدت هرچه تمام‌‏تر نابود کردند.

در قرن هشتم قبل از میلاد، مادها در فلات ایران به قدرت رسیدند و به احیای فرهنگ ایرانی کمک کردند و آن را با فرهنگ عیلامیان و دیگر جوامع محلی پیشین درآمیختند.

در پایان قرن، مادها به تجدید حیات قلمروی پادشاهی شوش و انشان کمک نمودند و از آن حمایت کردند تا دوره‌‏ی جدیدی به نام «عیلام نو» به وجود آید. آن‏‌ها چندین بار با پادشاهان بین‏‌النهرین جنگیدند و در مقابل آن‌‏ها پیروز شدند.

شوش در دوران هخامنشیان

ازآنجاکه پادشاهان هخامنشی از انشان می‏‌آمدند، رابطه‌‏ی خوبی با عیلامی‌‏ها داشتند. بنابراین، به بازسازی شهر باستانی شوش کمک کردند. در زمان داریوش بزرگ، شوش به‌‏دلیل آب‏‌وهوای معتدل و نزدیکی به بین‏‌النهرین، به‌‏عنوان پایتخت زمستانی و مرکز اداری و تجاری هخامنشیان اعلام شد. کاخ آپادانا و آکروپل و شهر سلطنتی، برخی از آثار تاریخی به‏‌جامانده از این دوره هستند. پادشاهان هخامنشی کاخ‏‌های باشکوهی در شوش بنا کردند و سفیران سیاسی کشورها را در آنجا به حضور می‌پذیرفتند.

کاخ آپادانای شوش، قصر زمستانی شاهان هخامنشی و کاخ اصلی داریوش بزرگ بوده ‌است. این کاخ به‌دستور داریوش بزرگ، در حدود سال‌های 521 تا 515 پیش از میلاد در شوش روی آثار و بقایای عیلامی بنا نهاده شد.

داریوش کبیر در کتیبه‌ای در شوش می‌گوید: «به یاری اهورامزدا کاخ باشکوه شوش را بنا کردم.»

از آنچه داریوش کبیر ساخته است بقایایی نمانده و آنچه امروزه به‌‏عنوان یادگارهای کاخ آپادانا می‌شناسیم، متعلق به دوره‌‏ی اردشیر دوم است. ستون‏‌ها و سرستون‏‌ها شبیه به تخت‌جمشید هستند. سرستون‏‌ها مجسمه‌هایی از ترکیب انسان و حیوانند. کف تالارها با سنگ‏‌های بزرگی فرش شده است.

کاخ آپادانا نیز مانند سایر کاخ‌‏های هخامنشی با حمله‌ی اسکندر نابود شد.

شوش در دوره‌ی سلوکیان و اشکانیان

در زمان سلوکیان و اشکانیان، شهر باستانی شوش اهمیت خود را از دست داد؛ اما همچنان مرکز تجاری مستقلی بود. در این زمان ارتباط تجاری با هند و عربستان و فروش ادویه و کالاهای آن در بازارهای شوش رایج بود. این رونق در دوره‌ی اشکانی نیز ادامه یافت. سکه‌هایی از زمان سلوکیان و اشکانیان در شوش یافت شده است.

در اواخر قرن چهارم پیش از میلاد، شوش به شهری کاملاً یونانی تبدیل شد و نام آن تغییر یافت. در این دوره، بخشی از شهر هخامنشی بازسازی گردید و بخشی از کاخ‏‌های هخامنشیان بار دیگر مسکونی شدند.

هنر هلنیستی تأثیر بسیاری بر این دوره بر جای گذاشت. برخی از این تأثیرات در سازمان‏‌های اجتماعی و مراکز ورزشی و حتی عبادت‏‌کردن خدایان یونان در این شهر به چشم می خوردند. در زمان اشکانیان، تولیدات محلی بازهم از سر گرفته شدند و خانه‏‌های بزرگ، شکل ایرانی به خود گرفتند. در اواخر دوره‌‏ی اشکانیان، کارگاه‏‌های سفالگری بزرگی در شهر ساخته شدند.

شوش در دوره‌ی ساسانی

در این دوره، شوش به‏‌همراه جندی‌شاپور و شوشتر، مرکز اصلی بازرگانی به حساب می‌آمد، به‌‏خصوص در تولید و صادرات ابریشم. در زمان فرمانروایی شاپور دوم، در قرن چهارم پس از میلاد، شورشی در شهر شوش بر پا شد که شاه آن را فرونشاند. بر اثر درگیری پیش‌‏آمده، شهر ویران شد. شاپور دستور داد شهر بازسازی شود و شهر جدید را «ایران خره شاپور» به‌‏معنی «شکوه ایران به‌دست شاپور» نام نهاد.

در آن زمان، مسیحیان زیادی در شوش زندگی می‏‌کردند. ازآنجایی‌‏که مسیحیت به‏‌عنوان دین دشمن (رومی‏‌ها) شناخته می‏‌شد، حدود سال ۳۵۰ پیش از میلاد، شاپور دوم در شمال غربی شوش، شهر دیگری به نام «ایوان کرخه» ساخت.

او به‌‏منظور جایگزین‏‌کردن این شهر با شهر شورشی شوش، چندین کارگاه نساجی در آن ساخت. بااین‏‌حال، شهر باستانی شوش به‏‌دلیل قرارگیری در مسیر ابریشم، در قرن ۶ و ۷ میلادی احیا گردید و به‌‏زودی به‌‏عنوان یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی ابریشم شناخته شد.

شوش در دوران پس از اسلام

مطابق با کتاب‏‌های «فتح‌‏الفتوح» و «تاریخ طبری»، هفده سال پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه، مهاجمان عرب بیش از ۳۰هزار نفر را در شهر باستانی شوش قتل‏‌عام کردند. در قرون وسطی، این شهر پایتخت خوزستان بود. قلعه‌ای در برابر هرگونه تهدید خارجی از شوش محافظت می‌‏کرد. این شهر بازارهای بزرگ و مسجدی با دو ستون استوانه‌‏ای داشت.

تا زمان حمله‏‌ی مغول‏‌ها و ظهور اهواز به‌‏عنوان پایتخت جدید استان خوزستان، این شهر جمعیت زیادی داشت. شوش همچنان به‏‌دلیل داشتن پارچه‏‌های ابریشم خام، نیشکر، انار و مرکبات مشهور بود. پس از آن حمله، شوش به‏‌دلیل وجود آرامگاه دانیال نبی در آن، به شهر زیارتی برای یهودیان و مسلمانان تبدیل شد.

شوش امروزی

نمای هوایی آرامگاه دانیال نبی

شوش فرازونشیب‌‏های بسیاری به خود دیده است؛ اما مردم این منطقه از استان خوزستان، در نزدیکی بقایای این سکونتگاه باستانی بشر به زندگی خود ادامه می‏‌دهند. امروزه شوش به‏‌دلیل وجود راه‌‏آهن، سد دز، سیستم آبیاری مدرن، شرکت‏‌های بزرگ کشاورزی و صنعتی، جمعیت زیادی را به خود جذب کرده است. البته بیشتر ساکنان در صنعت خدماتی و تجارت مشغول هستند.

شهر جدید شوش، به‌‏دلیل وجود شهر باستانی شوش، معبد چغازنبیل، آرامگاه دانیال و همچنین واقع‌‏شدن در مسیر اهواز (مرکز کنونی استان خوزستان)، هزاران بازدیدکننده را از داخل و خارج از ایران به خود جذب می‏‌کند. این علاقه‌‏ی فزاینده باعث شده است سرمایه‏‌گذاران گردشگری، اقداماتی عملی‌ انجام دهند. بنابراین باید به‏‌زودی شاهد رشد امکانات اقامتی شوش باشیم.

شهر شوش کجاست و در کدام استان قرار دارد؟

این شهر در جاده‌‏ی اندیمشک به اهواز و در استان خوزستان قرار دارد. فاصله‏‌ی شوش تا اندیمشک حدود ۴۰ کیلومتر و تا اهواز حدود ۱۱۰ کیلومتر است. برای بازدید از شهر باستانی شوش کافی است از موقعیت مکانی زیر استفاده کنید:

پرسش‌های متداول درباره‌ی شهر شوش

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های انتهای این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.

قدمت شهر باستانی شوش چند سال است؟

مورخان شهر شوش را یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر می‌دانند. قدمت این منطقه به ۴۲۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد.

چه محصولاتی در شوش تجارت می‌شدند؟

اسناد به‌‏دست‏‌آمده نشان می‌دهند شوش در اوج آبادانی خود محلی برای تجارت بوده است. مهم‌ترین محصولات این منطقه، منسوجات ابریشمی خام، ترنج، انار و نیشکر بوده است.

چرا بسیاری از آثار شوش در موزه‌ی لوور فرانسه قرار دارند؟

فرانسوی‌ها برای اولین بار به اهمیت این منطقه پی‌بردند. آن‏‌ها طی قراردادی با دولت وقت ایران، کار حفاری در این منطقه را آغاز کردند. در طی این حفاری‌ها، آثار بسیاری به‏‌صورت غیرقانونی به فرانسه منتقل شدند که اکنون در موزه‏‌ی لوور فرانسه به نمایش گذاشته شده‌‏اند.

دلیل شهرت جهانی شهر باستانی شوش چیست؟

یکی از مهم‌ترین آثاری که باعث شهرت جهانی شوش شده «معبد چُغازَنبیل» است. زیگورات چغازنبیل نیایشگاه باستانی است که در جهان شهرت خاصی دارد؛ به‏‌طوری که گردشگران بسیاری فقط برای دیدن آن به شوش سفر می‌کنند.

آیا «قلعه‌ی شوش» اثر باستانی است؟

قلعه‏‌ی شوش را ژاک دمورگان، با هدف سکونت باستان‏شناسان فرانسوی در دوره‌‏ی قاجار ساخت. این قلعه در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی قرار دارد. متأسفانه در ساخت این قلعه از آجرهای باقی‏‌مانده از کاخ داریوش و آجرهای منقش به خط میخی استفاده شده است. قلعه معماری قرون وسطایی دارد.

اشتراک گذاری
دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

قبلی
چارچوب تاریخی-فرهنگی کرمان و اهمیت موقعیت جغرافیای آن
نمایی از چارچوب تاریخی-فرهنگی کرمان

چارچوب تاریخی-فرهنگی کرمان و اهمیت موقعیت جغرافیای آن

به منظور شناخت چارچوب تاریخی-فرهنگی کرمان و اهمیت موقعیت جغرافیایی آن، باید به

بعدی
معرفی ذخیره گاه زیست کره دریاچه ارومیه در فهرست یونسکو
نمای ذخیره گاه زیست کره دریاچه ارومیه

معرفی ذخیره گاه زیست کره دریاچه ارومیه در فهرست یونسکو

نام ذخیره گاه زیست کره ارومیه از نام دریاچه‌ای گرفته شده است که در شمال غربی

نوشته‌های مشابه
مسابقه ایران شناسی ماهانه دستی بر ایران