در سال 2019 میلادی، یونسکو جنگل های هیرکانی را در فهرست میراث جهانی خود ثبت کرد. این جاذبه طبیعی در شمال رشته کوه البرز و در جنوب دریای خزر واقع شده است.
مردم محلی این جنگل ها را فسیل زنده، مرکز جهان، جنگل های خزر، موزه طبیعی و غیره می نامند. این جنگل ها، منطقه سبز بسیار ارزشمندی در شمال ایران هستند.
در دوران باستان، هیرکانیا منطقه اداری چندین استان ایران و همچنین بخشی از ترکمنستان بوده است. در اروپای دوران قدیم، یونانیان و ایرانیان، دریای خزر را اقیانوس هیرکانی می نامیدند.
جنگل های هیرکانی نواری به طول 800 کیلومتر هستند که از شمال غرب تا شمال شرق ایران گسترش یافته اند. هیرکان، از نام قدیمی گرگان گرفته شده است. امروزه این شهر مرکز استان گلستان در جنوب شرقی دریای کاسپین است. تنوع زیستی و اصالت این منطقه و گونه های گیاهی و جانوری کمیاب و منحصر به فرد آن، بازدید کنندگان را جذب می کند.
این جاذبه گردشگری با تنوع طبیعی‌ای که دارد، گوناگونی جالبی در شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ساکنان آن ایجاد کرده است. این امر باعث افزایش اهمیت جنگل های باستانی هیرکانی می شود.
تاریخ جنگل های هیرکانی
مطالعات حاکی از آن است که تاریخ شکل گیری جنگل های هیرکانی به دوره سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا عصر دایناسورها بر می گردد. اهمیت این پیشینه زمانی افزایش می یابد که متوجه شویم عصر یخبندان در دوره چهارم زمین شناسی رخ داده است. در این دوره، سرما، تمام جنگل ها، بجز جنگل های هیرکانی را نابود کرد. زیرا هیرکانی، بین رشته کوه های البرز و دریای خزر واقع شده است و آب و هوای آن منطقه معتدل است و این جنگل ها را از انجماد حفظ می کند.
جنگل های هیرکانی، مادر جنگل های اروپا و امریکای شمالی هستند. شباهت ریشه گیاهان این جنگل ها حاکی از آن است که تغییرات ناشی از عصر یخبندان، جنگل های اروپا را از جنگل های هیرکانی جدا کرده است. حتی پرنده های این جنگل ها، با هم قابل مقایسه هستند.
جغرافیای جنگل های هیرکانی
این جنگل ها از شرق تا غرب، بخش هایی از پنج استان ایران را پوشانده اند:
- استان خراسان شمالی
- استان گلستان
- استان مازندران
- استان گیلان
- استان اردبیل
در جنوب شرقی جمهوری آذربایجان نیز نمونه هایی از این پوشش سبز طبیعی را می توان یافت. این زیست بوم جلگه پست لنکران و کوه های تالش را در بر گرفته است.
جنگلهای هیرکانی در شمال ایران، منطقه‌ای به طول 800 کیلومتر و پهنای متغیر بین 20 تا 70 کیلومتر را در بر می‌گیرد. غربی‌ترین بخش این جنگل‌ها از آستارا در استان گیلان شروع می‌شود و تا دره‌ی گلی داغی استان گلستان در غربی‌ترین بخش خود امتداد می‌یابد.
مطالعات نشان می دهد که سه منطقه آب و هوایی در این جنگل ها وجود دارد:
- مرطوب جنب حاره ای ، در ارتفاعات میانه
- اقیانوسی
- قاره ای مرطوب، در کوه ها
تراکم جنگل، شیب، فاصله از دریای خزر، تعدادی از عواملی هستند که بر آب و هوای جنگل تاثیر می گذارند.
حداکثر مقدار بارش، در بهار، اواخر پاییز و زمستان رخ می دهد. متوسط دما در این جنگل ها بین 15 تا 18 درجه سانتیگراد است. خاک جنگل ها، حاصلخیز و غنی از مواد آلی و معدنی است.
پوشش گیاهی و جانوری
یکی از دلایلی که جنگل های مذکور را مبدل به یک جاذبه طبیعی بی نظیر در ایران کرده ایت، پوشش گیاهی و جانوری آن است. در اینجا به معرفی اجمالی گونه های گیاهی و جانوری این جنگل ها می پردازیم.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی جنگل های مزبور با توجه به ارتفاع آن از سطح دریا، متفاوت است. زمانی، بلند مازو، توسکای سیاه، توسکای ییلاقی، سفید پلت و لرگ، جلگه ساحلی دریای خزر را پوشانده بودند اما تقریبا همه آن ها از بین رفتند و آن منطقه به زمین های کشاورزی و شهری تبدیل شد.
قسمت های پایینی کوهپایه های کوه های تالش و البرز با ارتفاع کمتر از 700 متر با جنگل های مرطوب متنوع، شامل بلند مازو، ممز اروپایی، انجیلی ایرانی، آزاد قفقازی، شب خسب و خرمندی هستند.
در ارتفاعات میانی بین 700 تا 1500 متر که منطقه ابری است، درختان غالب سخت چوب هایی مانند راش شرقی، بلند مازو، ممز اروپایی، لِوَر و شاه بلوط هستند. بلند مازو، لور، بوته زارها و استپ ها در مناطق نیمه آلپی و ارتفاعات کوه ها، وجود دارند.
پوشش جانوری
برخی گونه های حیوانات مانند ببر مازندران زمانی در این جنگل ها زندگی می کرده اند اما امروزه منقرض شده اند. با این وجود، این جنگل ها هنوز زیستگاه پستانداران دیگری مانند پلنگ قفقاز، سیاه گوش، خرس قهوه ای، گراز وحشی، گرگ، شغال زرد، گربه وحشی، گورکن و سمور و همچنین نوع خاصی از زیستگاه پرندگان هستند.
پتانسیل گردشگری در جنگل های هیرکانی
برای بسیاری از مردم در شمال ایران، بازدید از جایی که این منطقه سبز در آن قرار دارد، نهایت لذت را فراهم می کند. از تهران به تنهایی، چهار جاده اصلی وجود دارد که به جنگل های هیرکانی منتهی می شوند. تقریبا در تمام تعطیلات ملی، میلیون ها نفر به آنجا سفر می کنند. استراحتگاه ها، هتل ها و ویلاهای محلی ای وجود دارند که می توان از بین آنها انتخاب کرد.
رفتن به این مناطق برای کسانی که در آب و هوای خشک تهران و شهرهایی مانند آن، زندگی می کنند، تغییر بسیار خوبی است. خط ساحلی دریای کاسپین مکان پرطرفداری است که جمع کثیری از مردم هر ساله برای شنا، گردش دسته جمعی در جنگل ها، لذت بردن از تنوع بسیار زیاد غذاهای محلی و غیره، از آنجا بازدید می کنند.
بنابراین، از آنجا که فرهنگ آن مناطق بسیار غنی است، حتی یک مسافر ایرانی هم در آنجا چیزهای زیادی برای سیاحت پیدا خواهد کرد. طبیعت گردی در جنگل های هیرکانی را با رعایت گردشگری مسئولانه به شدت به همه توصیه می کنیم.
موقعیت مکانی جنگلهای هیرکانی کجاست؟
جنگلهای هیرکانی از شمال غرب تا شمال شرق ایران گسترش یافته‌اند. برای بازدید از این جنگل‌ها در ابتدا مقصد خود را تعیین کنید. از لوکیشن زیر نیز می‌توانید استفاده نمایید:
پرسش‌های متداول درباره جنگلهای هیرکانی
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
هیرکان به چه معناست؟
واژه «هیرکان» تلفظ یونانی «گرگان» است که به این جنگل‌ها گفته می‌شود.
جنگلهای هیرکانی چند ساله‌اند؟
جنگلهای هیرکانی عمری 40 میلیون ساله دارند. آن بخشی از این جنگل‌ها که در ایران قرار دارد، در عصر یخبندان که همه جنگلهای دنیا از بین رفت، بدون آسیب باقی ماند.
اهمیت جنگلهای هیرکانی برای خطه شمال در چیست؟
1) جنگلهای هیرکانی دلیل اصلی هوای پاک و تمیز شمال ایران هستند.
2) این جنگل‌ها پوشش‌های گیاهی و جانوری منحصر به فردی را در خود جای داده اند.
3) جلوگیری از سیل، یکی از مهم‌ترین کارایی‌های جنگلهای هیرکانی است.
مالک جنگلهای هیرکانی کیست؟
این جنگل‌ها منابع طبیعی ایران هستند. از سویی دیگر، این منابع طبیعی کشورمان در فهرست آثار طبیعی جهان ثبت شده‌اند. به عبارت دیگر، میراث طبیعی جهان هستند و به هیچ وجه نباید در تملک هیچ شخصی قرار بگیرند. این به آن معناست که هیچ بخشی از آن نباید تخریب شود یا در تملک شخص یا سازمان خاصی قرار بگیرد.
