جزیره قشم و اهمیت حفظ یگانگی آن برای جهان

جزیره قشم یکی از جزایر استان هرمزگان و بزرگ‌ترین جزیره ایران است. این جزیره در خلیج‌فارس در تنگه هرمز قرارگرفته است و هم‌اکنون علاوه بر یک جزیره سوق ‌الجیشی و تجاری، یک مقصد گردشگری نیز به شمار می‌رود.

مساحت جزیره‌ی قشم ۱۴۹۱ کیلومترمربع است که 2.5 برابر دومین جزیره‌ی بزرگ خلیج فارس یعنی بحرین است. همچنین وسعت جزیره‌ قشم از ۲۲ کشور در جهان بزرگتر است.

با معرفی ظرفیت های قشم به سرمایه گذاران فرانسه، روسیه، نروژ، ایسلند، چین، تایلند و کره، این جزیره به مرکز توجه هفت کشور مطرح جهانی در حوزه شیلاتی و قطب مهم شیلاتی کشور برای سرمایه گذاری تبدیل شده است.

از سوی دیگر، تنگه هرمز در نزدیکی جزیره قشم دومین تنگه بین‌المللی شلوغ دنیا می باشد. این تنگه آبراهی است بین استان هرمزگان ایران و استان مُسَندَم عمان که دریای عمان را به خلیج فارس پیوند می دهد. اين کانال دريايی که با خط ساحلی ايران در ورودی خليج فارس مشترک است، به دليل ميزان عظيم صادرات روزانه نفت به مهمترين مسير آبی جهان مبدل شده است.

همچنین تنگه هرمز یکی از راهبردی ‌ترین مسیرهای بین‌المللی کشتیرانی در جهان به شمار می‌آید. طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض آن بین ۵۶ تا ۱۸۰ کیلومتر می‌باشد. ژرفای تنگه هرمز به دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است.

در تنگه هرمز هفت جزیره ایرانی هرمز، قشم، لارک، هنگام، تنب بزرگ، تنب کوچک و جزیره ابوموسی قرار دارند. تنگه هرمز در طول تاریخ شاهد منازعات بین‌المللی بسیار میان پادشاهان ایران با پرتغالی‌ها، اسپانیایی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها بوده ‌است.

بیش از یک سوم صادرات نفتی جهان از جمله صادرات نفتی عربستان، کویت، امارات و قطر از طریق تنگه هرمز صورت می‌گیرد. تنگه هرمز به تنهایی با انتقال روزانه ۱۷ تا ۱۹ میلیون بشکه نفت، طلایی ترین آبراه نفتی جهان است.

پوشش گیاهی جزیره قشم

اولین و مهم‌ترین جامعه گیاهی جزیره در جنگل‌های حرا مشاهده می‌شود که گونه‌ای از مانگروها به نام Avicennia marina به نام ابوعلی سینا، دانشمند پرآوازه ایران است و گستره‌ای بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت جزیره را به خود اختصاص داده‌اند.

گیاهان قشم خشکی پسند و حرارت‌ خواه هستند و نیاز به رطوبت زیاد در تابستان دارند و بیشتر به شکل درختچه‌های نیم ‌بیابانی کوتاه قد قابل مشاهده هستند.

نخل‌ها در این جزیره تنها در باغ‌های نخل می‌توان یافت که به دلیل کمبود آب و کمبود بارندگی کم رونق تر شده‌اند.

تنوع زیست دریایی این جزیره

خلیج فارس زیستگاه 32 گونه کوسه ماهی و بیش از 20 گونه سپر ماهی است. این ماهیان منحصر به فرد فواید بی شماری که برای حفظ تعادل زیستگاه های دریایی خلیج فارس دارند.

همچنین خلیج فارس با 800 سکوی نفت و گاز و بیش از 25 ترمینال حمل فرآورده های نفتی به عنوان بزرگترین میدان نفتی جهان و دومین ذخیرگاه گاز طبیعی دنیا است. سود حاصل از معاملات نفتی این ذخایر ثروت هنگفتی را نصیب کشورهای حاشیه خلیج فارس کرده است.

با رمزگشایی از راز ماندگاری موجودات ساکن خلیج فارس از صدها سال گذشته تا کنون با شوری و گرمای شدید آب، می توان به حفظ تنوع زیستی کره زمین امیدوار شد.

حیات جانوری جزیره قشم

در آب‌ها و خشکی‌های جهان، از نقطه نظر تنوع زیستی، سه سیستم حیاتی دارای بیشترین تنوع جانوری و گیاهی می باشند. این سه اکوسیستم عبارتند از جزایر مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی. در جزیره قشم و آب‌های پیرامونی آن دو اکوسیستم‌های اول و دوم حضور دارند.

گونه‌های شناسایی شده پستانداران و خزندگان قشم بسیار متنوع هستند. با توجه به موقعیت جغرافیایی جزیره قشم در خلیج‌فارس و به دلیل تنوع نواحی اکولوژیک آن، حیات جانوری این جزیره اهمیت بالایی دارد.

در عین حال، قشم به دلیل وجود زیستگاه‌های متنوع نظیر محیط تالابی جنگل حرا، پهنه‌های گلی، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، شنزارها، سواحل شنی، مناطق صخره‌ای، مزارع و باغ‌های کشاورزی و چمنزارهای فصلی، مطالعه اکولوژیکی این جزیره اهمیت بالایی دارد.

بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیون ‌ها سال پیش به این سو حدود چهار میلیون پرنده مهاجر به ‌طور منظم در فصل‌های مختلف سال، به خلیج‌فارس همانند یک زیستگاه ویژه، پناه می‌آورند.

خط ساحلی

جزیره قشم با وسعتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومترمربع، بیشترین سواحل و کرانه‌ها را در بین جزایر خلیج‌فارس به خود اختصاص می‌دهد. از ویژگی‌های ساحل ‌شناختی این جزیره، تنوع سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و گلی آن است که چنین خصوصیتی به‌ طور یک جا در کمتر جزیره‌ای یافت می‌شود.

سواحل شنی و ماسه‌ای نقره‌فام و سیمین براق نیز از دیگر انواع سواحل در جزیره قشم محسوب می‌شوند. ساحل صخره‌ای زیتون، ساحل شنی سیمین و سواحل گلی لافت و جنگل‌های حرا تنوع سواحل قشم را نشان می‌دهند.

ساحل صخره‌ای ریگو معروف به ساحل لاک‌ پشت‌ها نیز از دیگر سواحل زیبای جزیره قشم است که لاک ‌پشت‌ها در آنجا برای نفس ‌گیری و تغذیه به روی آب می‌آیند. سواحل زیبای جزیره هنگام در دو کیلومتری خط ساحلی جنوب جزیره قشم زیستگاه دلفین‌ها است.

فرهنگ مردم بومی جزیره

در سال‌های اخیر با تأسیس اقامتگاه‌های محلی، بسیاری از مردم این منطقه به صنعت گردشگری روی آورده‌اند. قشم فرهنگی غنی از آداب و رسوم دارد و نوع پوشش مردم و غذاهای بومیان جزیره بسیار متنوع است.

دامپروری و کشاورزی نزد ساکنان جزیره

در بعضی بخش های قشم به ویژه دشت توريان وجود آب كافی و نيز خاك مساعد امكان زندگی كشاورزی را برای افراد فراهم آورده به گونه ای كه به تشكيل چند روستا در كنار هم انجاميده است.

جزیره قشم تا حدودی توان بالقوه برای دامپروری را دارد و هم‌اکنون دامپروری به روش سنتی در جزیره انجام می‌گیرد. نزدیک به ۲۰۰۰ راس بز از نژادهای مخصوص تالی، جزیرتی، پاکستانی و هم چنین حدود ۳۰۰۰ راس گوسفند و گاو گوساله و چند هزار ماکیان در جزیره وجود دارند.

شتر یا سفینه صحرا در گذشته از اهمیت خاصی برخوردار بوده که انطباق بیشتری با محیط جزیره داشته ‌است و برای حمل و نقل وهم چنین شیر و گوشت نگهداری می‌شده ‌است. تعداد شترها در این جزیره افزون بر ۳۰۰۰ نفر است.

معماری جزیره قشم

برای بررسی معماری در این جزیره، آن را از دو منظر مورد نظر قرار می دهیم:

1. روستاهای قشم

اکثر روستاهای قشم به صورت خطی و موازی با خط ساحلی دور تا دور جزيره استقرار يافته اند. به دليل ارتباطات و مراودات مردم جزيره با ساحل جنوبی ايران، بيشتر اين روستاها در ساحل شمالی جزيره شكل گرفته اند.

بافت عمومی سكونتگاه های روستايی بيانگر شكل، فرم و الگوی حاصل از تاثيرگذاری عوامل گوناگون در عرصه روستا و چگونگی ارتباط و كنش متقابل اين عناصر با يكديگر است.

جالب ترين نكته در بافت روستاهاي قشم دو بخشي بودن آنها است به گونه ای كه هر روستا شامل دو بخش، بافت پراكنده (نخلستان، مُغ) و بافت متراكم روستايی، (شهر) است. اين دو بخش آنقدر با هم متفاوت اند كه ما مي توانيم به لحاظ بافت دو نوع روستا را در يك روستا مشاهده كنيم. علت اين امر كشاورزی و تاثير بارش های رگباری بر آن است.

2. معماری تاریخی قشم

معماری قشم را می توان از از نظر تاریخی به چهار دوره متمایز دسته بندی کرد:

• دوره نخست، معماری آیینی

در این دوره غارهایی دیده می شود که به عنوان معبد پیروان آیین میترا (خدای ایران باستان) استفاده می شده اند. تاریخ معماری قشم با معماری آیینی آغاز گشته و با فراز و نشیب هایی تا به امروز ادامه یافته است.

• دوره دوم، معماری باستانی

نمونه شناخته شده معماری باستانی، سدها و برکه های مربوط به دوره ی ساسانی است.

• دوره سوم، معماری پس از ورود اسلام به ایران

همانگونه که از نامش پیداست، این نوع از معماری در اوایل دوران پس از اسلام در ایران شکل گرفته است.

• دوره چهارم، معماری معاصر

این نوع معماری از اوایل دوره پهلوی شروع شده و تا به امروز ادامه یافته است.

منابع گاز جزیره قشم

جزیره قشم دارای دو میدان گازی گَوَرزین و سرخون است. تولیدات گاز شیرین میدان گورزین، به عنوان خوراک پالایشگاه بندرعباس و گاز تولیدی سرخون نیز، برای مصارف شهری، صنعتی و نیروگاه‌های گازی، ارسال می‌شود.

بر این اساس، ظرفیت تولید این واحد ۲٫۱ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز است، که از طریق خط لوله ۱۲ اینچی زیر دریا، به بندرعباس منتقل می‌شود.

از سوی دیگر تنگه هرمز در کنار تنگه‌های مالاگا، کانال سوئز، باب المندب، داردانل(در ترکیه) و بوسفور، پاناما و دانمارک از مهمترین شاهراه‌های انتقال و ترانزیت نفت خام محسوب می‌شود. در شرایط صلح، کلیه کشتی‌های نظامی و بازرگانی از «حق عبور ترانزیت» Transit passage برخوردار هستند اما چنانچه یکی از دو کشور ایران یا عمان درگیر جنگ باشند، از حق بازرسی کشتی‌های عبوری برخوردار می‌شوند.

حق عبور ترانزیت از تنگه‌های بین المللی از جمله تنگه هرمز، یکی از دستاوردهای کنوانسیون ۱۹۸۲ یا حقوق دریاها در سازمان ملل است. قبل از سال ۱۹۸۲ عبور از تنگه‌های بین‌المللی، بر اساسِ اصل «عبور بی‌ضرر» Innocent passage صورت می‌گرفت. به عبارت دیگر، کشتی‌ها می‌توانستند با رعایت اصول عرفی و بدون وارد کردن هر نوع ضرر یا تهدیدی، از آب‌های ساحلی عبور کنند.

معادن موجود

در جزیره قشم معادن گوناگونی از قبیل نمک، خاک سرخ، گاز سنگ آهن و … وجود دارند که به‌ ویژه در گذشته سبب رونق تجاری این جزیره بوده و قسمتی از مشاغل جزیره نشینان را تأمین می‌کرده‌ اند.

معدن سنگ لاشه تلمبر واقع در ۱۰ کیلومتری باختر بندر قشم با تولید سالانه ۳۵ هزار تن و معدن سنگ لاشه قشم واقع در ۱۴ کیلومتری جنوب غربی شهر قشم با تولید سالانه ۲۷۰۰ تن از مهم‌ترین معدن‌های قشم به ‌شمار می‌روند.

از جمله معادن عمده جزیره قشم، نمکدان است که دارای نمکی با کیفیت بالا است. ذخائر آن ۴۲۰ هزار تن برآورد شده ‌است.

مقایسه با سایر آثار مشابه

جزایر زیر از نظر نوع بافت خاک، نوع شیلات، پتانسیل های گردشگری و سوابق تاریخی مشابه جزیره قشم هستند.

1- جزیره آیتوتاکی کوک:
در قلب اقیانوس آرام یک دریاچه ی مرجانی در میان جزایر کوک وجود دارد. جزیره زیبای آیتوتاکی طبیعت بکر و زیبایی دارد. به جز قسمت هایی که آب ها آبی رنگ است ایتوتاکی قسمتی دارد که شن آن سفید و آب آن شفاف وتمیز است.

2- جزیره بلاک :
جزیره بلاک قسمتی از مجمع الجزار روید است. معمولاً گردشگران در فصل تابستان به این جزیره می روند چرا که آب و هوای بلاک در این فصل بسیار عالی است. این جزیره یکی از جزایر فصلی جهان است. در این جزیره هزینه اقامت زیاد نیست و به راحتی می توانید به پیاده روی، دوچرخه سواری و صخره نوردی بپردازید.

3- جزیره پرتو سانتو :
این جزیره در نزدیکی شهر مدیرا در پرتغال قرار دارد. تنوع پوشش گیاهی آن به بیش از 120 نوع می رسد و از این نظر بسیار شبیه جزیره قشم است.

4- جزیره آندامان
این جزیره در خلیج بنگال قرار گرفته است. جزیره آندامان بافت سنتی خاصی دارد که دیدن زندگی بومیان را برای گردشگران لذت بخش نموده است.

5- جزیره دانک
این جزیره درست در کنار صخره های مرجانی قرار دارد و یکی از زیباترین و مناسب ترین مکان های دنیا برای غواصی است. این جزیره به عنوان یکی از مناسب ترین مقاصد گردشگری برای سپری کردن ماه عسل شناخته می شود.

جزیره قشم کجاست؟

جزیره قشم بزرگ‌ترین جزیره ایران در خلیج فارس است که در استان هرمزگان واقع شده است. این جزیره از شمال با بندرعباس، از شرق با جزیره لارک، از جنوب با جزیره هنگام و از جنوب غربی با جزایر تنب بزرگ و کوچک و بوموسی محدود می‌شود. موقعیت مکانی این جزیره را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره جزیره قشم

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.