در آغاز، پادشاهان سلجوقی، خوارزمیان را به عنوان حکومتی دست نشانده، به حکمرانی منطقه خوارزم منصوب کردند. این رابطه، به مدت سی سال ادامه یافت تا اینکه، جانشینان سلطان سنجر، ضعف قدرتی خود را نمایان ساختند. سپس، به تدریج، با به دست آوردن کنترل دیگر سرزمین های سلجوقیان توسط خوارزمیان و بنا کردن سلسله حکومتی خود بر ویرانه های حکومت آن ها، تاریخ خوارزمشاهیان آغاز شد. آن ها پس از مدتی، حتی موفق شدند که سرزمین های سلجوقیان عراق را هم تصرف کنند. خوارزمشاهیان، به سرعت قدرت زیادی به دست آوردند و به تهدیدی جدی برای خلفای عباسی بغداد تبدیل شدند.
آغاز تاریخ خوارزمشاهیان
انوشتکین غرچه، سلسله خوارزمشاهیان را تاسیس کرد و پسرش قطب الدین محمد اول، جانشین وی شد.
تکش اولین پادشاه خوارزم بود که به منظور به دست آوردن قلمرو و قدرت، لشگرکشی های گسترده ای را آغاز کرد. تکش موفق شد روابط نزدیکی با قبایل اغوز و قپچاق برقرار کند. چنین پیوندی، منجر به ورود این قبایل، به ارتش وی شد. او از این رابطه توانمند نظامی برای اهداف توسعه طلبانه خود که پس از آن ایران را هدف می گرفت، استفاده کرد. جانشینان وی، سیاست های او را دنبال کردند. اینگونه سیاست های خوفناک شاهان خوارزم، چنان هراسی در دل های مردم انداخت که باعث شد ارتش خوارزمشاهیان محبوبیت خود را از دست بدهد و همه جا منفور باشد.
خوارزمشاهیان مرزهای خود در مناطق ماوراءالنهر را چنان گسترش دادند که با قبایل تاتار (مغول ها) همسایه شدند. این همسایگی عواقب خوفناکی برایشان در پی داشت، به گونه ای که ایرانیان مجبور شدند بهای بسیار سنگینی برای آن بپردازند. ارتش خوارزمشاهیان با تعداد زیادی نیروی نظامی، عازم بغداد شد. خلیفه عباسی تسلیم نشد و در نتیجه این مقاومت، ارتش خوارزمشاهیان دستخوش ضررهای اساسی شد و به خراسان عقب نشینی کرد.
خوارزمشاهیان، قدرت خود را از دست می دهند
تقریبا همزمان با این شکست، چنگیزخان تعدادی از بازرگانان مسلمان مغول را با پیام های دوستانه ای، به سوی خوارزمشاهیان فرستاد. در همه جای ایران شایعاتی مبنی بر جاسوس بودن آن ها پخش شد. بنابراین، مقامات حکومتی دستور قتل رساندن تمام آن 400 نفر را صادر کردند و هدایای آن ها را مصادره کردند. این کار سرآغاز زوال تاریخ خوارزمشاهیان شد.
بعدا، چنگیز نماینده ای با پیغامی اعتراضی به ایران فرستاد، آن ها او را نیز به قتل رساندند. این حوادث، چنگیز را به شدت عصبانی کرد و باعث شد وی، تهاجمی خوفناک و مرگبار به سرزمین های خوارزمشاهیان را آغاز کند. ارتش مغول تمام شهرهای سر راه خود را از بین برد. تنها در آن زمان بود که خوارزمشاهیان فهمیدند که در مورد توانایی های کمی و کیفی مغول ها، اطلاعات غلطی داشته اند. این حمله یکی از بزرگترین فجایع در تاریخ ایران را رقم زد – حمله مغول!
پیامدهای حکومت خوارزمشاهیان برای ایرانیان
ترس دائمی از حضور ارتش خوارزمشاه، از پیامدهای این دوره برای مردم ایران بود. نتیجه این سیاست های پادشاهان، حمله ویرانگر چنگیز به مردم بیگناه ایران بود، به گونه ای که به مدت 40 سال، به تمام کشور، خسارات عظیم جانی و مالی تحمیل شد.
این تنها اولین حمله بود که 4 سال به طول انجامید. پس از 40 سال، جنگ دومی، با حمله مغول به ایران، آغاز شد. این انتقام نامتناسب چنگیزخان، به بهانه سو رفتار خوارزمشاهیان با سفیران وی، بود.
خوارزمشاهیان، در شمال عراق، به عنوان مزدور، به زندگی خود ادامه دادند. بعدها، آن ها در جنوب منطقه خود، به مصر حمله کردند و آنجا را تصرف کردند. از زمان این اشغال، شهر تحت کنترل مسلمانان قرار گرفت تا سال 1917 میلادی که عثمانی ها به کمک نیروهای بریتانیایی کنترل این شهر را به دست گرفتند.
بنابراین، با پایان یافتن فرمانروایی و تاریخ خوارزمشاهیان، ایرانیان مجبور بودند هزینه تاریخی ای بابت این دوره بپردازد که بهبود آن قرن ها به طول انجامید. بسیاری از شهرنشینان مجبور شدند که متعلقات خود را بردارند و به کوه ها پناه ببرند. آن ها اشیا و حیوانات ارزشمندشان را نیز با خود بردند که بتوانند زنده بمانند. بنابراین، از این به بعد موج جدیدی از زندگی عشایری پس از یکجانشینی آغاز شد که در تاریخ تمدن ها یک پدیده نادر است.
برای آشنایی بیشتر با سرگذشت کشورمان، توصیه می کنیم خلاصه تاریخ ایران را بخوانید!
