خلاصه تاریخ ایران از روزگار باستان تا امروز

تاریخ ایران داستانی طولانی و پیچیده است که شامل حملات، مقاومت‌ ها، احیا، بقا و … می‌شود. زمانی که دوران‌های شکوه و عظمت تاریخ ایران به پایان رسید و مهاجمان خارجی به آن حمله کردند، فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرد. بزرگان کشور تلاش کردند تا گام‌های بزرگی را در موقعیت‌های بسیار خطرناک برای مردم خود بردارند.

تاریخ ایران به ما نشان می‌دهد که چگونه یک ملت دوران‌های بسیار باشکوه تاریخ انسانی را گذرانده است و چطور متحمل روزهای فروپاشی خود می‌شود. تاریخ ایران داستانی رازآلود از راه و روش ملتی است که تلاش کرده هویت خود را با تاکید بر غنای فرهنگی خود حفظ کند.

برای آن که به خاطر سپردن تاریخ ایران آسان‌تر شود و بتوانید تاریخ ایران را خیلی سریع بخوانید، وبسایت “دستی بر ایران” تاریخ ایران را به صورت ترتیب زمانی ارائه کرده است.

ترتیب زمانی تاریخ ایران

دوران ماقبل تاریخ در ایران شامل موارد زیر است:

• قبل از 100000 پیش: دوران پارینه سنگی زیرین
  فقط آثار ساخته شده از سنگ در سه استان یافت شده است: خراسان، آذربایجان و سیستان و بلوچستان (فرهنگ آشولی)
• از 100000 / 80000 تا 40000 پیش: دوران پارینه سنگی میانی
  آثار این دوران در استان‌های مقابل یافت شده است: لرستان، ایلام، کرمانشاهان، گلستان و تهران.
• از 40000 تا 11000 سال پیش: دوران پارینه سنگی زبرین
  آثار این دوران در استان‌های مقابل یافت شده است: لرستان، کرمانشاهان و ایلام.
• از 20000 / 13000 تا 7000 سال پیش: دوران فرا پارینه سنگی
  آثار این دوره در استان مازندران یافت شده است.
• از 8000 سال پیش از میلاد دوران نوسنگی: شامل جمع‌آوری آذوقه، ذخیره آذوقه، تولید غذا و دوران یکجانشینی.
  آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها، تپه‌ها و غارهای تاریخی یافت شده است.
• از 5000 سال پیش از میلاد
  آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها، تپه‌ها، غارها و پناهگاه‌های سنگی تاریخی یافت شده است.
• از 5000 / 4000 سال پیش از میلاد
  دوران رونق فناوری در زمینه‌هایی مانند سفال و آهنگری، اختراع چرخ سفالگری و ابزارهای مسی. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه های تاریخی یافت شده است.
• از 3000 سال پیش از میلاد
  لوح‌های گلی در اوایل و اواخر نظام‌های خط عیلامی؛ فرهنگ گرگان. فرهنگ‌های گیان چهارم و سوم در استان لرستان. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه های تاریخی یافت شده است.
• از 2000 پیش از میلاد
  قلعه شغا در استان فارس. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه های تاریخی یافت شده است.
• از 1400-1150 پیش از میلاد
  پایان فرهنگ‌های عصر برنز و آغاز فرهنگ‌های عصر آهن. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه های تاریخی یافت شده است.

دوران پیش از اسلام در تاریخ ایران

• از 2500 / 2600 پیش از میلاد
  آغاز حکومت سلسله عیلامی‌ها – پادشاهات اوان و جنگ علیه بین ‌النهرین
• از 1450 / 1100 پیش از میلاد
  دوران میانی عیلامی‌ها، جنگ میان عیلامی‌ها و بین النهرین هنوز ادامه داشت.
• 814 پیش از میلاد کوروش بزرگ؛ عیلامی‌های جدید.
  اسناد تاریخی به مدت 200 سال در سکوت نگه داشته شدند.

بعد از ویرانی‌های بسیاری که از جنگ باقی مانده بود، کوروش بزرگ از انشان وارد شد و کنترل عیلام را در حدود سال 558 پیش از میلاد به دست گرفت و فصل امپراتوری های بزرگ در تاریخ ایران آغاز شد.

مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران

مادها

چندین ملّت در اواخر نیمه قرن هفتم پیش از میلاد با هم متحد شدند تا پادشاهی مادها را تشکیل دهند. این قوم ها شامل غلاطیان، موریتانیایی‌ها، کاسی‌ها، اورارتویی‌ها، کاسپین ها و مانایی‌ها بودند که با آریایی ها متحد شدند. دیاکو امپراتوری مادها را بنا نهاد. پادشاهی آشوری که بی‌رحم ‌ترین قدرت آن زمان به حساب می‌آمد، توسط مادها سقوط کرد.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ مادها

هخامنشیان

550 پیش از میلادی: کوروش مادها را در پاسارگاد شکست داد و سلسله هخامنشیان را بنیانگذاری کرد و امپراتوری خود را گسترش داد.
522 – 486 پیش از میلاد: داریوش اول، یا داریوش بزرگ، شورشگران را سرکوب کرد و اولین جامعه مدنی را در ایران تاسیس کرد و امپراتوری را گسترش داد. وی دستور ساخت تخت جمشید را داد.
330 پیش از میلاد: اسکندر به ایران حمله کرد، تخت جمشید نیمه ساخته را نابود کرد و امپراتوری پارس را در دست گرفت.
323 پیش از میلاد: مرگ اسکندر.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ هخامنشیان

سلوکی‌ها و پارت‌ها

281 – 312 پیش از میلاد: سلوکوس یکم نیکاتور، سلسله یونانی سلوکیان را در سرزمین پارس تاسیس کرد.
250 پیش از میلاد: شاهنشاهی اشکانیان از سلسله پارت‌ها خراسان را فتح کرد و سپس این شهر به کنترل سلوکی‌ها درآمد.
138 –161 پیش از میلاد: مهرداد یکم امپراتوری پارسیان را بنا نهاد.
87 – 123 پیش از میلاد: اوج امپراتوری پارت‌ها.
87 پیش از میلاد – 224 بعد از میلاد: افول امپراتوری پارت‌ها و قدرت گرفتن روم.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ سلوکیان و تاریخ پارت ها (اشکانیان)

ساسانیان

241 – 224 میلادی: اردشیر یکم بر پارت‌ها غلبه کرد و امپراتوری ساسانیان را بنا نهاد.
241 – 272 میلادی: شاپور یکم به امپراتوری روم حمله کرد (252-261 میلادی) و والرین امپراتور را در سال 260 میلادی: دستگیر کرد.
273 – 242 میلادی: ظهور مانی پیامبر.
300 – 250 میلادی: تغییر مذهب ارمنستان به مسیحیت.
283 میلادی: گاروس امپراتور تیسفون را تسخیر کرد. ارمنستان و شمال بین‌النهرین به روم واگذار شد.
363 میلادی: شاپور دوم ژولین مرتد را در جنگ شکست داد و ارمنستان و شمال بین‌النهرین را تسخیر کرد.
379 میلادی: صلح با روم برقرار شد.
425 میلادی: هون‌های سفید به خراسان حمله کردند.
489 میلادی: کلیسای نستوری بنا شد.
531 – 499 میلادی: اوج قدرت ساسانیان.
529 میلادی: ژوستینین مدارس را بست. دانشمندان به ایران مهاجرت کردند.
608 میلادی: ساسانی‌ها به بیزانتیوم حمله کردند.
614 میلادی: خسروی دوم دمشق و اورشلیم را تسخیر کرد و صلیب راستین را به تیسفون آورد.
622 میلادی: هراکلیوس، خسروی دوم را شکست داد. سالی بود که حضرت محمد (ص)، پیامبر اسلام، از مکه هجرت کرد.
632 میلادی: مرگ حضرت محمد (ص).
651 – 632 میلادی: یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی.
641 – 635 میلادی: اعراب دمشق و تیسفون را تسخیر کردند. آن‌ها پارس‌ها را شکست دادند و سرزمین پارس را به امپراتوری عرب الحاق کردند.
651 میلادی: مرگ یزدگرد سوم.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ ساسانیان

دوران پس از اسلام در تاریخ ایران

پس از فروپاشی حکومت ساسانیان، فصل جدیدی در تاریخ ایران گشوده و دوران پس از اسلام آغاز شد.

سلسله‌های محلی

750 – 661 میلادی: خلفای اموی در دمشق حکمرانی می‌کردند.
1257 – 750 میلادی: خلفای عباسی در بغداد حکمرانی می‌کردند.
1031 – 756 میلادی: خلافت غربی قرطبه
903 – 872 میلادی: سلسله صفاری در خراسان.
999 – 903 میلادی: سلسله سامانی در خراسان.
1055 – 935 میلادی: ظهور آل‌ بویه در نزدیکی شیراز.
1044 – 962 میلادی: سلسله غزنویان در شرق ظهور کرد و سامانیان را به چالش کشید.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ دوره های حمله اعراب به ایران | طاهریان | علویان | صفاریان | سامانیان | زیاریان، آل بویه و دیلمیان | غزنویان

سلجوقیان و مغول‌ها (ایلخانیان)

1055 – 1037 ترک‌های سلجوقی به فرماندهی طغرل بیگ به ایران حمله کردند. حکومت آل بویه توسط ابومسلم، فرمانده ایرانی ارتش عباسی، به پایان رسید.
1073 میلادی: اوج قدرت سلجوقی‌ها.
1257 – 1090 میلادی: آل اسماعیل که بعداً حشاشیون نام گرفتند، در شمال ایران، درّه الموت مستقر شدند.
1157 – 1117 میلادی: سلطان سنجر. پایان حکومت سلجوقیان در ایران.
1227 – 1219 میلادی: چنگیز خان ایران را ویران کرد.
1265 – 1256 میلادی: هلاکو، نوه چنگیز خان، سلسله ایلخانی را در مراغه بنا نهاد.
1304 – 1295 میلادی: غازان خان و گرویدن نهایی او به دین اسلام.
1334 میلادی: پایان سلسله ایلخانی.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ سلجوقیان | خوارزمشاهیان | ایلخانیان

تیموریان

1393 – 1380 میلادی: تیمور ایران را فتح کرد. کلیسای نستوری به حالت تعلیق درآمد.
1447 – 1397 میلادی: تیمور هند را ویران کرد. سپس درگذشت. جانشین او شاهرخ منطقه آمو دریا را فتح کرد.
1453 – 1408 میلادی: ظهور قره قویونلو ترکمن.
1461 میلادی: ترک‌های عثمانی وارد شمال غربی شدند و تیموریان را به شرق عقب راندند.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ تیموریان

صفویان

1524 – 1502 میلادی: شاه اسماعلیل سلسله خود را بنا نهاد. ایران به اسلام شیعه تغییر مذهب داد.
1628 – 1587 میلادی: شاه عباس یکم ترک‌ها را در شما شکست داد، بغداد را فتح کرد و اصفهان را به پایتختی انتخاب کرد.
1724 – 1722 میلادی: افغان‌ها ایران را ویران کردند و اصفهان را تسخیر کردند. سپس شیراز را تسخیر کردند. شاهزاده‌های صفوی را قتل عام کردند.

مطالعه بیشتر در خصوص این دوره از تاریخ ایران: تاریخ صفویان (صفویه)

ایران پس از صفویه

1739 – 1729 میلادی: نادر قلی سلسله افشاریه را بنا نهاد، افغان‌ها را بیرون راند و افغانستان و هند را فتح کرد.
1795 – 1750 میلادی: سلسله زند از شیراز حکومت می‌کرد.
1925 – 1795 میلادی: سلسله قاجار در تهران حکومت می‌کرد.
1818 میلادی: عهدنامه گلستان. ایران سرزمین‌هایی را به روسیه تسلیم کرد.
1827 میلادی: روسیه تبریز را تسخیر کرد.
1906 – 1896 میلادی: انقلاب مشروطه.
1906 میلادی: اعلام مشروطیت.
1908 میلادی: قیام ملّی‌گرایان
1909 میلادی: شرکت نفت انگلیسی ایرانی (که بعدها بریتیش پترولیوم نام گرفت) تشکیل شد.
1923 – 1909 میلادی: احمد شاه آخرین پادشاه قاجار بود. رضا خان به عنوان نخست وزیر انتخاب شد.
1924 میلادی: سلسله قاجار سقوط کرد.
1941 – 1925 میلادی: رضا خان خود را رضا شاه نامید و سلسله پهلوی را بنیان نهاد.
1941 میلادی: حمله نیروهای متفقین. رضا شاه جای خود را به پسرش، محمّدرضا، داد.
1943 میلادی: کنفرانس تهران (چرچیل، روزولت و استالین). ایران دوباره تمامیت ارضی خود را به دست آورد.
1951 میلادی: دکتر مصدق نخست وزیر شد و برای ملی شدن صنعت نفت تلاش کرد.
1955 میلادی: ایران به سازمان پیمان مرکزی پیوست.
1959 میلادی: ایران پیمان دفاعی با آمریکا امضا کرد.
1963 میلادی: آیت الله خمینی قیام دینی در سطح کشور و در اعتراض به شاه برگزار کرد.
1967 میلادی: تاجگذاری محمّدرضا و ملکه فرح.
1969 میلادی: تنش‌ها میان ایران و عراق بر سر اروند رود (شط العرب) بالا گرفت.
1971 میلادی: جشن 2500 ساله شاهنشاهی ایران برگزار شد.
1979 – 1978 میلادی: بالا گرفتن اعتراض مردم به شاهنشاهی موجب شد تا شاه از کشور فرار کند.

مطالعه بیشتر در این زمینه: تاریخ افشاریان و زندیان | قاجاریان | پهلوی ها

جمهوری اسلامی ایران

1979 میلادی: جمهوری اسلامی ایران. مردم به برقراری حکومت جمهوری اسلامی ایران تحت رهبری آیت‌ الله خمینی رای دادند.
1980 میلادی: عراق به ایران حمله کرد.
1988 میلادی: هر دو طرف قطعنامه 598 شورای امنیت را پذیرفتند. ایران آتش بس نهایی را اعلام کرد. (جنگ 8 ساله)
1989 میلادی: آیت الله خمینی درگذشت و آیت الله خامنه‌ای به عنوان ولی فقیه کشور انتخاب شد.

پرسش هایی درباره تاریخ ایران