ساختمان تئاتر شهر تهران که در مرکز پایتخت، (تقاطع خیابان انقلاب و ولیعصر) قرار گرفته است، به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه‌ی نمایش تئاتر کشور شناخته می‌شود. طراحی این مجموعه توسط بیژن انصاری و با نظارت علی سردار افخمی (از شاگردان هوشنگ سیهون) انجام گرفته است.
چنانچه از علاقه‌مندان تئاتر هستید، با خواندن این مقاله، این مجموعه را بهتر خواهید شناخت.
دیرینگی ساخت تئاتر شهر تهران
پیش‌تر، در مکان فعلی این مجموعه، بنایی متعلق به سال ۱۳۰۹ خورشیدی قرار داشت که به نام «مهمان‌خانه بلدیه یا کافه شهرداری» مشهور بود. همچنین، گاهی در محوطه‌ی ساختمان مزبور، برنامه‌های نمایشی متنوعی توسط سیرک‌بازان انجام می‌شد. علاوه بر آن، ساختمان مهمان‌خانه بلدیه مکانی برای گردهمایی شاعران، نویسندگان و هنرمندانی نظیر فروخ فرخزاد و جلال آل احمد نیز به شمار می‌رفت.
در سال ۱۳۴۰ خورشیدی، گروه‌های نمایشی در محوطه‌ی مجموعه گسترش یافتند، اما به دلیل محدودیت فضا، برای اجرای نمایش با دشواری‌هایی روبه‌رو بودند. همین امر زمینه‌ای را فراهم آورد تا ساختمانی با عنوان «تئاتر شهر» در این مکان بنا شود.
ساخت سالن تئاتر از سال ۱۳۴۶ خورشیدی آغاز و پس از ۵ سال «سالن اصلی» ایجاد شد. سپس، به تدریج قسمت‌های دیگری نیز به آن اضافه شدند.
در واقع، ساختمان مزبور در دوره‌ی پادشاهی محمدرضا پهلوی و با ابتکار فرح دیبا ساخته شد. پس از آن، با به صحنه رفتن فیلم «باغ آلبالو» از آنتون چخوف، سالن تئاتر افتتاح گردید. هم اکنون، از این سالن به عنوان نمایش‌خانه، آمفی‌تئاتر و انجام هنرهای نمایشی استفاده می‌شود.
در ابتدا، اداره‌ی تئاتر شهر تهران زیر نظر فرح پهلوی و با پشتیبانی «سازمان جشن هنر شیراز» انجام می‌شد. سپس، این مسئولیت به رادیو و تلوزیون ملی ایران واگذار شد. در دوره‌های بعدی، مدیریت آن تحت نظارت «اداره فرهنگ» قرار گرفت. هم اکنون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر تهران این مسئولیت را به عهده دارد.
ویژگی‌ها و سبک معماری
ساختمان تئاتر شهر در زیربنایی معادل ۳۰۰۰ متر مربع و در زمینی به مساحت ۵۶۰۰ متر مربع قرار دارد. این ساختمان دارای ۴ طبقه و ۵ سالن نمایش است که هر کدام کاربری ویژه‌ای دارند.
سبک معماری بنای مزبور تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است. همچنین، گرداگرد این ساختمان، ستون‌هایی با الهام از ستون‌های تخت جمشید وجود دارند. این بنا را با قطری معادل ۳۴ متر و ارتفاع ۱۵ متر، مشابه تالار «بکمن» در انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا ساخته‌اند.
در بالای ساختمان، اتصال ستون‌ها را به سبک معماری هندسی زاویه‌دار انجام داده‌اند و فاصله‌ی بین آنها را با کاشی‌هایی به شکل مثلث و مربع پوشانده‌اند.
در طبقه‌ی دوم تئاتر شهر تهران، برج مدوری نیز قرار دارد که دارای معماری دوره ایلخانی و مشابه معماری بنای برج طغرل است. در واقع، طرح مدور این بنا به صورت ترکیبی از معماری یونان و روم و بناهای مربوط به نمایش، نظیر «پانتئون و کولوسئوم» محسوب می‌شود.
در ساخت این برج مدور که به شکل دایره و خیمه‌گونه است، ترکیب آجر و کاشی را به کار برده‌اند. در گذشته، این ساختمان در روزهای پنج‌شنبه و جمعه محل اجرای نمایش سیرک‌بازان بود.
هم اکنون، طبقات مختلف ساختمان تئاتر شهر تهران بخش‌های مختلفی را شامل می‌شود که عبارتند از:
- کتابخانه تخصصی هنر، بخش کافه تریا، بخش اداری و مدیریتی.
لازم به ذکر است که کتابخانه‌ی تخصصی هنر این ساختمان جهت استفاده‌ی هنرمندان، متخصصان و دانشجویان تئاتر و هنرجویان کارگاه‌های نجاری و خیاطی ایجاد شده است.
این بنا در گذشته تنها یک تالار اصلی داشت که گنجایش آن در حدود ۵۷۹ نفر بود. در ورودی این تالار دو در با پوشش آکوستیک تعبیه شده است که از ورود صدای سالن انتظار به سالن نمایش جلوگیری می‌کند. علاوه بر آن، این سالن دارای تجهیزات مختلفی نیز هست که عبارتند از:
- صحنه‌گردان الکتریکی، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالا رونده برای دکور، دهانه‌ی متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی و دستگاه‌های کنترل‌کننده.
هم اکنون، ۴ تالار دیگر نیز به مجموعه اضافه شده است. تئاتر شهر تهران در کل ۵ تالار دارد که به شرح زیر هستند:
- سالن چهارسو: ظرفیت این سالن در حدود ۱۲۰ نفر است که بسته به موضوع نمایش و با تغییر چیدمان صندلی‌ها می‌تواند به ۳۵۰ نفر نیز افزایش یابد.
- مرکز مطالعات قشقایی: این قسمت از ساختمان دارای طرح سه گوش است و ۲۵۰ نفر ظرفیت دارد. این سالن جهت اجراي نمایش‌های سنتی طراحی شده است.
- سالن سایه
- تالار اصلی نمایش
- کارگاه نمایش
لازم به ذکر است که این ساختمان دو تالار به نام‌های «تالار کوچک و شماره ۲» نیز دارد که نیاز به تعمیرات دارند. در سال‌های اخیر تالار شماره ۲ مبدل به «تالار مشاهیر» شده است.
درباره کتابخانه تخصصی تئاتر شهر تهران
در این کتابخانه، کتاب‌ها و اسناد نمایشی قدیمی کشور نگهداری می‌شوند. بدین ترتیب، دانشجویان تئاتر و هنرهای نمایشی می‌توانند از این کتاب‌ها و اسناد جهت انجام کارهای پژوهشی استفاده کنند.
در کل، کتابخانه‌ی مزبور ۲۵ هزار جلد کتاب دارد که مجموعه‌ای ارزشمند برای دوستداران هنر محسوب می‌گردد. این کتابخانه را در سال ۱۳۶۶ خورشیدی ایجاد کرده‌اند، اما زمان بازگشایی آن به دوره‌ی مدیریت «دکتر علی رفیعی» برمی‌گردد. در آن دوران، «منصور خلج» که مدرس و محقق تئاتر بود، جهت بازگشایی کتابخانه تلاش زیادی انجام داد.
در این کتابخانه‌ی تخصصی آثار ارزشمندی وجود دارد، اما متاسفانه در نگهداری از آنها اقدام موثری صورت نگرفته است. این در حالی است که کتاب‌ها، بروشورها و اسناد موجود در آن می‌تواند در بهبود وضعیت تئاتر کشور تاثیر زیادی داشته باشند.
بازدید از تئاتر شهر تهران را در برنامه سفر بگنجانید
این بنای باشکوه در مرکز شهر و در محدوده‌ی طرح ترافیک واقع شده است. بنابراین، برای دسترسی به آن بهتر است از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. دستی بر ایران با هدف توسعه‌ی گردشگری میراث فرهنگی پیشنهاد می‌کند ضمن بازدید از تئاتر شهر از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران نیز دیدن کنید.
