وقتی به اصفهان می‌رسید و شروع به بازدید از شهر می‌کنید، مهم‌ترین بنایی که به چشمتان می‌آید، میدان امام خمینی اصفهان است که در گذشته به میدان نقش جهان یا میدان شاه شناخته می‌شد. این بنا در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. میدان نقش جهان در ابتدای قرن هفدهم میلادی توسط شاه عباس ساخته شد تا در دوران صفویه به مهم‌ترین میدان شهر تبدیل شود. این میدان با 160 متر عرض و 508 متر طول و همچنین با دارا بودن بناهایی باشکوه که میراث جهانی محسوب می‌شوند و مغازه‌های صنایع دستی اطراف آن، هر بازدیدکننده و بیننده‌ای را در نگاه اول به تحسین وامی‌دارد.
واژه میدان در زبان فارسی به مکانی بزرگ اطلاق می‌شود که اتفاق‌های مهم شهر در آن جا رخ می‌داده است، مردم در آن از اخبار جدید مطلع می‌شدند و … میدان، قلب شهر بود و در آن‌جا مهم‌ترین اتفاقات رخ می‌داد. دستورات شاه برای مردم خوانده می‌شد، اقتصاد به نمایش گذاشته می‌شد، از مسائل دینی خبر داده می‌شد و … در دوران شاه عباس اول، زمانی که دستور داده شد تا میدان اصلی پایتخت 3 کیلومتر آن سوتر از بازار و مسجد جامع ساخته شود، قرار بود برای چنین کاربردی ساخته شود.
در ابتدا، هیچ باغی در میانه میدان امام خمینی اصفهان نبود. در عوض، از فضای مسطح بزرگ آن برای بازی ایرانی چوگان استفاده می‌کردند. هنوز هم می‌توان در شمال و جنوب این میدان دروازه‌ها را دید.
در میدان امام خمینی اصفهان چه بناهایی وجود دارد؟
در مورد بناهای موجود در این میدان باید گفت که در میانه هر چهار سوی میدان یک دروازه بلند قرار دارد. هر دروازه به داخل یک بنا باز می‌شود. دو بنای دینی و دو بنای غیر دینی را در آن‌جا خواهید دید. زمانی که از جاذبه‌های گردشگری اصفهان دیدن می‌کنید، حتما از میدان امام خمینی دیدن کنید.
• مسجد امام خمینی، که قبلاً به اسم مسجد شاه شناخته می‌شد، در جنوب میدان با کاشی‌های آبی رنگ و گنبدی بزرگ قرار دارد.
• مسجد شیخ لطف الله در قسمت شرقی میدان قرار دارد که به راحتی می‌توان آن را دید زیرا گنبد آن با رنگ خاص خردلی و بدون هیچ مناره‌ای در کنار آن قد برافراشته است.
• کاخ عالی‌قاپو، کاخی بلند و به جا مانده از دوران صفوی، در قسمت غربی این میدان قرار دارد.
• ورودی بازار قیصریه در قسمت شمالی این میدان به وضوح دیده می‌شود.
علاوه بر این بناها، صدها مغازه و کارگاه نیز در این میدان وجود دارد که می‌توانید سوغاتی، صنایع دستی و کالاهای خاص را از آن‌ها تهیه نمایید. فضای این میدان هنوز شبیه به فضایی است که شاه عباس طراحی کرده بود تا اقتصاد فعال و سخت‌کوشی ایرانیان را به نمایش بگذارد.
مسجد امام خمینی
این نمونه شگفت‌انگیز معماران ایرانی قرن هفدهم بخشی از پروژه سلطنتی شاه عباس بود که می‌خواست مسجد جامعی بزرگ‌تر از مسجد جامع آن زمان بسازد. رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای گران قیمت ترین رنگ‌ها بودند و ساخت آن‌ها برای رؤسا تقریباً غیر ممکن بود، اما برای دربار ثروتمند صفوی چنین چیزی مشکل نبود. زمانی که وارد این مسجد می‌شوید، فراوانی کاشی کاری‌ها و غنای طرح‌ها شما را شیفته خود خواهد کرد.
چهار ایوان بلند آن رو به حیاط مرکزی است که حوضی بزرگ در میانه آن قرار گرفته است. دو مناره دیگر در ورودی اصلی ایوان به بازدیدکننده‌ها نشان می‌دهد که اتاق گنبددار و محراب اصلی مسجد در کجا قرار دارد. دو حیاط متقارن، مدرسه‌هایی هستند که در اینجا ساخته شده‌اند تا بر اهمیت آموزش توسط حکومت تاکید کنند.
مسجد شیخ لطف الله
اگرچه این بنا به اندازه مسجد امام خمینی بزرگ نیست، در عوض زیبایی داخل اتاق گنبد دار و نقوش آن و همچنین نوشته‌های خطی آن جالب و جذاب است. این که مسجد شیخ لطف الله هیچ مناره یا حیاطی ندارد، هدف اصلی ساخت این مسجد را نشان می‌دهد که بسیار نزدیک به مسجد دیگر ساخته شده است. این مسجد برای استفاده اعضای خانواده، به خصوص زنان خانواده شاه ساخته شده بود. زنان می‌توانستند از کاخ مقابل، یعنی کاخ عالی‌قاپو، از طریق راهروهای زیرزمینی که از این میدان عبور می‌کرد، به مسجد رفت و آمد کنند و به این ترتیب مردم آن‌ها را نبینند.
کاخ عالی‌قاپو
این کاخ محل اقامت و دفتر اداری شاه عباس اول بوده است که در غرب میدان امام خمینی اصفهان قرار دارد. او از سفیران، شاهان، حاکمان و دیگر بزرگان در این کاخ پذیرایی می‌کرد. این بزرگان از ایوان بلند این کاخ اقتصاد پررونق پایتخت ایران را نگاه می کردند و موارد زیر را می‌دیدند:
• کاروان‌ها و چادرهای آن‌ها که از نقاط مختلف به آن‌جا می‌آمدند،
• رژه‌های نظامی ارتش ایران،
• تاجران محلی و دفاتر کار آن‌ها،
• و موارد دیگر.
خانواده شاه در طبقه بالای این ساختمان زندگی می‌کردند. در این طبقه اتاق‌هایی شخصی و ساکت با دکوراسیون آکوستیک برای آن‌ها ساخته شده بود. تعدادی بالکن در پشت ساختمان قرار داشت که از آن جا می‌توانستند باغ‌های سلطنتی اصفهان را ببینند و از دربار صفوی به خوبی مراقبت کنند.
بازار قیصریه
نکته مهمی که وجود دارد این است که قیصریه نوعی بازار در میان بازارهای مختلف ایرانی است. در نتیجه، بازار میدان امام را نمی‌توانیم به آن چه که از داخل این گذرگاه می‌بینیم محدود کنیم. در واقع، تمامی مغازه‌های اطراف میدان جزو بازار هستند. شاید امروزه چیز متفاوتی در این بازار نبینید اما این بازار در ابتدا به این منظور طراحی شده بود تا در آن اشیای کوچک اما ارزشمند به فروش برسد.
پشت قسمت قابل مشاهده میدان امام، گذرگاه‌هایی با مغازه‌ها و کارگاه های متعدد است. آن‌ها به تجارت مشغول هستند و اجناس مختلف و همچنین انواع صنایع دستی ایرانی را عرضه می‌کنند. انتهای بازار به بازار قدیمی متصل است که سه کیلومتر با میدان فاصله دارد و تعداد بسیاری مغازه، سراهای کوچک، تیمچه و … دارد.
چند نکته در مورد گشت داخل میدان امام خمینی اصفهان
هیچ شکی وجود ندارد که هرکسی دوست دارد تا در سفر خود به ایران تا جایی که ممکن است از آثار ایران و به ویژه اصفهان و مهم‌تر از آن از این میدان دیدن کند. طبق تجربه من، بهترین راه این است که بازدید خود را با دیدن بناها در صبح آغاز کنید و سپس بعد از ظهر به بازدید از مغازه‌ها، کارگاه‌ها و دیگر قسمت‌ها بپردازید. فقط هم‌زمان به بازدید از بناها و خرید نپردازید و زمانی که به بازدید از بنایی مشغول هستید، به وسوسه خرید غلبه کنید.
علاوه بر این، بسیاری ممکن است دوست داشته باشند با غروب خورشید و روشن شدن چراغ‌ها از میدان امام خمینی اصفهان دیدن کنند. در غروب نمای تماشایی دیگری از این مکان خواهید داشت و می‌توانید روزتان را با این حس لذت‌بخش به پایان برسانید. در اطراف این میدان چایخانه ها و رستوران‌هایی نیز وجود دارد که می‌توانید در آن‌جا چای بنوشید یا غذا میل کنید. به یاد داشته باشید که در میانه روز، بسیاری از مغازه‌ها برای چرت کوتاهی می‌بندند و بعد دوباره حدود ساعت 4 مغازه را باز می‌کنند.
بازدید با طمانینه از میدان امام خمینی اصفهان در طی یک روز، می تواند خاطره بسیار خوشی را برای شما رقم بزند. مطمئنا اگر اینگونه به گشت در این میدان بپردازید، اوقات بسیار دلپذیری را در آن صرف خواهید کرد.
برای خواندن مطالب مشابه، به فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران در یونسکو مراجعه کنید!
