بازدید از تخت جمشید و آشنایی با معماری هخامنشیان

بازدید از تخت جمشید که یکی از شناخته شده ترین و باشکوه ترین بناهای جهان باستان است، می تواند نقطه عطفی در زندگی هر ایرانی باشد. این مجموعه آثار باستانی در مرودشت، حدود 75 کیلومتری شمال شیراز، قرار گرفته است. این بنا یکی از مراکز دودمانی در دوران هخامنشیان بوده است. یونسکو این تجلی خیره کننده از معماری هخامنشیان را در سال 1979 میلادی (1358 خورشیدی) به عنوان میراث فرهنگی ملموس ایران و جهان به ثبت رسانده است.

در حدود سال 518 پیش از میلاد، داریوش کبیر دستور داد تا مجموعه کاخی را بر روی یک سکو در پای کوهی به نام کوه مهر (کوه میترا) بسازند. در پی آن، جانشینان داریوش، خشایارشاه و اردشیر یکم آن را گسترش دادند. کل سکو مساحتی برابر با 125 هزار متر مربع دارد. این مجموعه از کاخ های مناسبتی، کاخ های مسکونی موقت، خزانه داری و مجموعه ای از دژها تشکیل شده است.

کارکرد تخت جمشید

در مورد کارکرد تخت جمشید بحث های بسیار زیادی وجود دارد. برخی صاحب نظران بر این باورند که هخامنشیان تخت جمشید را به عنوان مجموعه کاخ مناسبتی ساختند تا به خصوص در آن نوروز، سال نوی ایرانی، را جشن بگیرند. برخی نیز هرگونه شواهد مبنی بر برگزاری جشن نوروز در دوران هخامنشیان، و در نتیجه در تخت جمشید، را رد می کنند. از سوی دیگر، برخی صاحب نظران این مکان را به عنوان تجلی قدرت سلطنتی می دانند یا به عنوان مرکز سیاسی، اقتصادی و اداری امپراتوری می پندارند.

معماری هخامنشی در تخت جمشید

کاخ ها و ملحقات آن ها در این مکان تاریخی از چنان شکوه و عظمتی برخوردار بودند که هر بازدیدکننده ای را به احترام و تعظیم وا می داشتند. در ساخت کاخ ها، نه تنها بهترین مصالح از سرتاسر امپراتوری فراهم شده بود، بلکه تمام گروه های قومی که تحت این امپراتوری زندگی می کردند، به عنوان نشانه ای از علاقه خود به اتحاد و یکپارچگی، صنایع و مهارت های خود را عرضه می کردند.

دروازه ورودی به این مکان در ابتدا از جنوب و از طریق پله بود. در سمت راست این دروازه، می توانید چهار کتیبه به خط میخی و به نام داریوش کبیر را ببینید که بر روی سنگ بسیار بزرگ قرار گرفته اند: دو کتیبه به فارسی قدیم، یک کتیبه به عیلامی و چهارمین کتیبه به زبان بابلی است. این کتیبه ها به بازدیدکنندگان در مورد ماهیت تخت جمشید، مردمی که در ساخت آن نقش داشته اند و باورها و تفکرات داریوش اطلاعاتی می دهد.

امروزه، بازدیدکنندگان از ورودی دیگری که در زمان خشایارشاه ساخته شد، وارد این مجموعه می شوند: پلکان غربی که از دو سری راه پله با حدود 100 پله به یک نقطه بر روی صفه اصلی تخت جمشید ختم می شود. سرانجام، در بالای این پلکان، با دروازه بزرگی روبرو خواهید شد که یک ورودی چشمگیر برای بازدید از این مجموعه کاخ ها را در برابر چشمان شما قرار می دهد.

در اینجا، قسمت های مختلف این بنای منحصر به فرد را معرفی می کنیم تا بیشتر با معماری هخامنشی آشنا شوید. این قسمت ها عبارتند از:

1. دروازه ملل: این بخش، سالنی چهار ستونه و مربع شکلی با سه درب ورودی سنگی بوده است. دو گاو بالدار بسیار بزرگ روی قسمت داخلی درب ورودی شرقی و همچنین درب ورودی غربی تراشیده و نصب شده اند و ورودی ها در قسمت بالایی با شش قطعه کتیبه به خط میخی تزئین شده اند. درب شرقی این بخش به سالن صد ستون و درب جنوبی آن به آپادانا، سالن اداری داریوش کبیر، می رسد. خشایارشاه بعدها این دروازه را ساخت تا نمایندگان کشورهای مختلف از این مسیر وارد مجموعه کاخ های تخت جمشید شوند.

2. آپادانا: کاخ بار عام داریوش و بزرگ ترین ساختمان این مکان است. در ورودی این کاخ، راه پله هایی در مقابل یکدیگر طراحی شده اند که حیرت انگیز ترین بخش تخت جمشید می باشند. نمای این راه پله ها با حاشیه های زینتی و کتیبه های داریوش تزئین شده اند. زمانی در این کاخ 72 ستون وجود داشت که تکیه گاه بام کاخ بود اما اکنون فقط 13 ستون باقی مانده است.

3. تچر: کاخ اختصاصی داریوش و قدیمی ترین بخش تخت جمشید است. در این بنای زیبا، می توانید سه خط مختلف را بیابید که در دوران ها تاریخی گوناگون حکاکی شده اند: یکی به خط میخی از دوران هخامنشیان، یکی به خط پهلوی از دوران ساسانیان و یکی به خط پارسی امروزی از دوران قاجار. نمایش خدمتکاران و شرکت کننده ها بر روی دیوارهای داخلی راه پله ها حکاکی شده است، و نمای راه پله نیز دو ابوالهول، چند درخت نخل و سربازان ایرانی را نشان می دهد.

4. حرمسرای خشایار: سازه ای با دو بال است که در غرب خزانه داری قرار گرفته است. در این قسمت می توانید بزرگترین مونولیت (تخته سنگ یک تکه) تخت جمشید را به شکل دو ستون کناری ببینید. ساخت کل زمین سازه بر روی سنگ بستری طبیعی، نه بر روی سازه ای که ساخته دست انسان باشد، نشان از استفاده هوشمندانه و زیرکانه از فضای طبیعی در معماری هخامنشی دارد. امروز، این ساختمان موزه تخت جمشید و مرکز ادارای تحقیقات در مورد هخامنشیان است.

5. تریپیلون یا کاخ مرکزی: بنایی کوچک است که در مرکز این مکان تاریخی قرار گرفته است و به احتمال زیاد به خشایار یا اردشیر یکم تعلق داشته است. هخامنشیان این کاخ را بسیار تزئین کرده اند. نمای این کاخ را به طور کامل حکاکی کرده اند. سه در ورودی و دو راهرو و راه پله این بنا را به سایر کاخ ها ارتباط می دهد. هخامنشیان از این بنا برای دیدارها و یا مشورت هایشان با مقامات عالی رتبه استفاده می کردند.

6. هدیش: کاخ و اقامتگاه موقت خشایار شاه است که اندازه آن دو برابر تچر است. راه پله های این کاخ در جهات معکوس یکدیگر ساخته و با نقش های برجسته تزئین شده اند. بعضی از قسمت های نمای داخلی نیز تصویرهایی از مردم را به نمایش می گذارد که در حال حمل ظروف یا هدایت بزهای وحشی یا حیوانات مشابه هستند. مشابه چنین تصاویری را می توانید در کاخ تچر نیز ببینید.

7. خزانه داری: توسط داریوش ساخته شد و خشایار شاه آن را مانند یک دژ گسترانید و شکل داد. یک دیوار خشت ساخته ضخیم این بنا را احاطه کرده است و تنها یک ورودی در گوشه شمال شرقی آن باقی گذاشته است. این بنا بخش عظیمی از ثروت هنگفتی را در خود جای داده بود که پادشاهان هخامنشی آن را جمع کرده بودند.

8. سالن صد ستون: دومین کاخ بزرگ تخت جمشید است که از آن به عنوان سالن حضار استفاده می شد. این سالن در بخش شمالی خزانه داری و در شرق آپادانا قرار گرفته است. ویژگی اصلی آن، داشتن سالنی مربعی شکل با ده ردیف ده ستونه بود که نگهدارنده سقف بودند. در واقع، خشایارشاه این کاخ را برای پذیرایی از کسانی ساخته بود که از نقاط مختلف امپراتوری پارس به حضورش می آمدند.

9. تپه سلطنتی: بناهای دیگر تخت جمشید، گورهای سنگی اردشیر سوم، اردشیر دوم و داریوش سوم هستند که به زیبایی با سنگ نگاره ها تزئین شده اند. این گورهای سنگی تنها تعدادی از بناهای آرامگاهی هخامنشیان هستند که در این مجموعه و به صورت مشرف به کل تخت جمشید ساخته شده اند.

پایان داستان این مجموعه کاخ های هخامنشی

پارسیان نقشه این مجموعه کاخ های باشکوه را کشیدند و ساخت آن را هدایت کردند. بهترین صنعتگران و هنرمندان از تمام ملّت هایی که تحت پادشاهی پارسیان می زیستند، پروژه را اجرا کردند. این تجلی معماری هخامنشیان گسترده شد و تا سال 330 پیش از میلاد حفظ و نگهداری شد، یعنی قبل از آن که اسکندر مقدونی آن را غارت کند و با سوزاندنش به شکوه و عظمت این بنای بی نظیر روزگار باستان پایان بدهد.

اسکندر با به آتش کشیدن تخت جمشید، کتاب های بسیار و بخش عظیمی از هنر و فرهنگ هخامنشیان را نابود کرد. او تمام طلاها، نقره ها و ثروت های خزانه تخت جمشید را غارت کرد. این خزانه بزرگترین خزانه هخامنشیان بود.

حفاری ها و کشفیات این مجموعه کاخهای باستانی :

تاکنون، بیش از 30 هزار لوح گلی از طریق حفاری های انجام شده در تخت جمشید کشف شده اند که اکثر آن ها به زبان عیلامی نوشته شده اند. این لوح ها از نظر محتوایی ارزشمندترین سندهایی هستند که از دوران هخامنشیان باقی مانده اند. لوح های گلی کشف شده حاوی اطلاعات مهمی در مورد سیستم های پرداخت یا ثبت پرداخت، گروه های کاری، حقوق اجتماعی و مصالح به کار رفته در ساخت تخت جمشید است.

کتیبه های این لوح های گلی ثابت می کند که هخامنشیان از کار اجباری برای ساخت تخت جمشید استفاده نکردند. آن ها به تمام کارگران دستمزد پرداخت کردند. آن ها همچنین از نوعی بیمه کاری نیز بهره می بردند.

کشف دیگری که انجام شده است، از سیستم دفع آب پیچیده ای با کانال های زیرزمینی به طول تقریباً 2 کیلومتر و در برخی قسمت ها به ارتفاع 5 تا 6 متر می باشد. فاضلاب و آب باران به گوشه جنوب شرقی مجموعه می رود تا وارد این سیستم زهکشی شود. یک چاه بزرگ در پای کوه حفر شده است و به این سیستم فاضلاب متصل است که عملکردی شبیه به سیفون دارد تا کانال ها را تمیز کند و هر نقطه مسدود شده ای را باز کند.

اداره تخت جمشید

هیئتی از افراد معتمد به عنوان اداره کننده انتخاب شده اند. این افراد شامل اشخاص حقوقی نظیر استاندار فارس، رئیس و معاون وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، نماینده ارسنجان، پاسارگاد و مرودشت، فرماندار مرودشت، رئیس بانک اطلاعات جهانی تخت جمشید، شهردار مرودشت و برخی افراد قابل اطمینان می باشند.

آن چه که در این مطلب گفته شد، قطره ای از یک دریاست. باید در اولین فرصت شکوه واقعی تخت جمشید را احساس کنید و از سایر جاذبه‌های گردشگری شیراز دیدن کنید. مطمئنا تجربیات شما از بازدید این میراث جهانی بشر به یاد ماندنی خواهد بود.

برای خواندن مطالب مشابه، به فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران در یونسکو مراجعه کنید!

تخت جمشید کجاست؟

بنای تخت جمشید در 11 کیلومتری شمال شرقی شهر مرودشت استان فارس و 70 کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار دارد. موقعیت مکانی تخت جمشید را می‌توانید در زیر مشاهده کنید:

پرسش‌های متداول درباره تخت جمشید

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.