ابریشم بافی در ایران از دیرباز تاکنون، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. ابریشم بافی را می‌توان از معدود هنرها و صنایع دستی ایران دانست که هنوز هم، رونق زیادی در بین بانوان سرزمین مان دارد. این هنر مختص روستاها نیست، بلکه بسیاری از بانوان شهری نیز، به کار ابریشم بافی مشغولند. متأسفانه در حال حاضر، تولید کرم ابریشم در کشور رو به کاهش است و همین موضوع سبب شده، پارچههای ابریشمی گران‌قیمت باشند.
ابریشم بافی چیست؟
نخ ابریشم از پیله‌ی کرم ابریشم به دست می‌آید. این نخ، به دلیل، ظرافت، درخشش، استحکام، مورد علاقه‌ی بسیاری از افراد است. از نخهای ابریشم، پارچههای ابریشمی تهیه می‌شود و این پارچه‌ها برای دوخت لباس، حوله، چادرشب و… به کار می‌روند. پارچه‌هایی که از ابریشم بافی به دست می‌آیند، بسیار نرم و لطیف هستند.
اولین بار، چینی‌ها موفق شدند از پیله‌های کرم ابریشم، نخ بگیرند و از این نخ‌ها، برای بافت پارچه استفاده کنند. ابریشم بافی یکی از صنایع دستی ایران است که حتی توجه یونسکو را نیز به طور خاص جذب کرده است.
تاریخچه ابریشم در ایران
پس از این‌که چینی‌ها راز ابریشم بافی را کشف کردند، تا 2000 سال بعد آن را به کسی آموزش ندادند. پس از آن، هنرمندان ایرانی خود به راز و نحوه‌ی به دست آوردن نخهای ابریشمی دست یافتند.
در دوران هخامنشیان، برای اولین بار ابریشم بافی در ایران آغاز شد. به واسطه‌ی وجود جاده ابریشم و بازرگانی، این هنر گسترش بیشتری پیدا کرد.
مردم طبرستان در آن زمان، شهرت زیادی در تولید پارچههای ابریشمی داشتند. پس از هخامنشیان، اشکانیان برای گسترش روابط تجاری با چین قراردادی منعقد کردند تا به صنعت ابریشم بافی و تجارت آن رونق ببخشد. در همان زمان، کارگاه‌های زیادی در شهرهای مختلف کشور دایر گشت، اما در شهرهای زیر پر رونق‌تر بود:
- بم، جُندی شاپور، شوشتر، سرخس ، طبرستان، گرگان، یزد.
در زمان صفویان، هنر ابریشم بافی در ایران به اوج خود رسید. در این دوره حدود 3000 تن پارچه ابریشمی در کشور تولید می‌شد.
اولین کارخانه ابریشم بافی در دوران سطنت ناصرالدین‌شاه قاجار ایجاد شد، اما خیلی زود فعالیت آن متوقف شد. مجدداً در دوران قاجار، احمد شاه چند کارخانه در گیلان احداث کرد و بدین ترتیب، ابریشم بافی صنعتی به اوج خود رسید.
ابریشم بافی با استفاده از دار
ابریشم بافی با استفاده از دار، نوع متداول استفاده از ابریشم برای بافت انواع پارچه‌هاست. علاوه بر پارچه، برای بافت قالی‌های بسیار زیبایی از تابلو فرش‌ها گرفته تا قالی‌های با اندازه بزرگ، از ابریشم بافی با دار استفاده می‌کنند.
همچنین برای شَعربافی و مخمل‌بافی نیز از دار بهره می‌گیرند. دار ابریشم بافی، شبیه به دار قالی نیست و به صورت افقی قرار می‌گیرد.
بسیار مهم است که شکستگی یا هر گونه آسیبی روی دار وجود نداشته باشد. نور یکی از فاکتورهای اصلی در ابریشم بافی محسوب می‌شود و دار حتماً باید در مکانی باشد که نور به اندازه کافی در آن وجود دارد.
ابریشم بافی با قلاب
نوعی از ابریشم بافی با قلاب انجام می‌شود و برای بافتن آن، تنها به یک قلاب نیاز است. این نوع ابریشم بافی به ابریشم بافی ایرلندی مشهور است.
ایرلندی‌ها اولین کسانی بودند که با قلاب، از نخهای ابریشم، لباس، پارچه، رومیزی، روسری، روانداز و… بافتند. قلاب‌هایی که برای ابریشم بافی با قلاب استفاده می‌شوند در انواع، تمام فلزی، دسته پلاستیکی و نوک فلزی یا چوبی هستند.
ابریشم بافی رومیزی
یکی از موارد استفاده از ابریشم بافی با قلاب، بافت رومیزی است. شما می‌توانید با یک قلاب ساده، نخ ابریشم و یادگیری مهارت بافتن، رومیزی‌های زیبایی ببافید.
ابریشم بافی در شهرهای مختلف ایران
ابریشم بافی با روش‌های مختلف در پارچه، رومیزی، چادرشب، حوله، دستمال، فرش، تابلو فرش و… در بیشتر نقاط ایران رواج دارد. در زیر بعضی از شهرهای ایران را معرفی کرده ایم که در زمینه‌ی ابریشم بافی مشهورتر هستند:
ابریشم بافی قزوین
یکی از صنایع دستی معروف قزوین، ابریشم بافی آن است. قزوینی‌ها با استفاده از ابریشم بافی، چادرشب می‌بافند. در گذشته، زنان از چادرشب برای گرم نگه داشتن کمر و کلیه‌هایشان، استفاده می‌کردند. زنان قزوینی به بافت چادر شب‌های ابریشمی شهرت دارند.
ابریشم بافی ترکمن
قوم ترکمن که بیشتر آنها در استان گلستان ساکن هستند، از دیرباز تا کنون به بافت انواع پارچههای ابریشمی شهرت دارند. ابریشم بافی ترکمن، نوعی خاصی از ابریشم بافی در ایران است و مردم ترکمن در حفظ سنت‌هایشان بسیار کوشا هستند.
ترکمن‌ها برای تهیه‌ی نخ ابریشم، خودشان به نوغان‌داری مشغولند و کرم ابریشم را پرورش می‌دهند. نام دستگاهی که زنان ترکمن پارچههای ابریشمی را با آن می‌بافند، «تارا» نام دارد.
در تارا، پارچههای ابریشمی را به طول 5 متر و عرض 30 تا 40سانتی‌متر می‌بافند. رنگ قرمز، رنگ ثابت در ابریشم بافی ترکمن است، پارچه‌هایی هم که در تارا می‌بافند، از این قاعده مستثنی نیستند.
نوعی پارچه‌ی خاص به نام «آلاتاو» وجود دارد که از نخ ابریشم است و برای کت، بی‌جامه و جولبار به کار می‌رود. طرح پارچههای ترکمنی بیشتر راه راه، عمودی و حاشیه‌دار است.
ابریشم بافی رامیان
یکی از مناطقی که به ابریشم بافی در ایران مشهور است، شهر رامیان است. ابریشم بافی در رامیان، ارزش زیادی دارد. زنان رامیانی با استفاده از پارچههای ابریشمی برای خودشان لباس می‌دوزند و به دلیل گران‌قیمت بودن این لباس‌ها، تنها در عروسی‌ها از آن استفاده می‌کنند.
ابریشم بافی رامیان بیشتر به صورت طرح‌های چهارخانه و حاشیه‌دار است. رنگ‌های قرمز، سبز، آبی و مشکی بیشتر از سایر رنگ‌ها در ابریشم بافی رامیان وجود دارد.
لذت بازدید از کارگاه‌های ابریشم بافی را از دست ندهید
اگر یکی از علاقه‌مندان به طبیعت گردی هستید در کنار لذت بردن از سفر، از صنایع دستی شهرهای مختلف هم دیدن کنید.
«دستی بر ایران»پیشنهاد می‌کند، ضمن بازدید از کارگاه‌های ابریشم بافی، از محصولات این کارگاه‌ها خریداری کنید. با خرید محصولات سنتی و صنایع دستی هر منطقه، شما نیز نقش مهمی در توسعه‌ی گردشگری مسئولانه خواهید داشت.
