بازدید از آرامگاه کوروش در پاسارگاد، یک سایت جهانی یونسکو

آرامگاه کوروش در پاسارگاد به‌همراه سایر بناهای موجود در آن، مجموعه‌ای از میراث فرهنگی ملموس ایران را تشکیل می‌دهند که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است. زمانی که از این سایت ارزشمند و بناهای آن بازدید می‌کنید، به یاد داشته باشید که آثار تاریخی پاسارگاد قلب ایران است و بدون آن، امپراتوری پارسیان، فرهنگ پارسی، هویت ایران و ایرانی ناشناخته می‌ماند.

رویداد تاریخی سال ۵۵۰ میلادی در دشت مرغاب، جایی که پاسارگاد واقع شده است، جریان تاریخ را هم برای ایرانیان و هم برای مردم دنیا تغییر داد.

به جهانگردانی که به ایران سفر می‌کنند، توصیه می‌شود که در کنار پاسارگاد توقف کنند و به این بیندیشند که چگونه مردی بلندپرواز و نیک‌منش کشوری را شکل داد و ارزش انسان و انسانیت را به درجه‌ای نو رساند. مقصود کوروش بزرگ است، مردی که از هخامنشیان بود، مردی پارسی که نیاکانش مدتی طولانی در جنوب و مرکز ایران حکومت کردند. پارسیان یا پادشاهانی مستقل بودند یا اینکه مادها آن‌ها را به حاکمیت منصوب می‌کردند.

پیشینه تاریخی شکل‌گیری آرامگاه کوروش در پاسارگاد

ایشتوویگو یا آستیاگ، آخرین پادشاه مادها در شمال غرب ایران کنونی، بر قوم ماد حکومت می‌کرد. او حاکمی ستمگر بود که مادها را به جان آورده و از زندگی ناامید کرده بود و آنان چاره‌ای برای خود متصور نبودند، جز در انتظار یک منجی بودن. در همین زمان، کوروش دوم پادشاه انشان بود. به عقیده‌ی برخی مورخان، کوروش دوم فرزند ماندانا و نوه‌ی ایشتوویگو است. البته برخی این را تنها نقل‌قولی سیاسی می‌دادند که سعی می‌کند او را نیمی مادی بنمایاند تا در نظر مردم ماد پذیرفته‌تر باشد.

کوروش دوم در دشت مرغاب با پدربزرگ خود جنگید و او را شکست داد. همین پیروزی، سنگ بنای اتحاد مادها و پارسیان و شکل‌گیری امپراتوری باشکوه هخامنشی شد.

کوروش کبیر، حکومت دیرپای هخامنشی را پایه‌گذاری کرد و بسیاری از کشورها و گروه‌های قومی دیگر را زیر پرچم امپراتوری پارسیان آورد تا در صلح با هم زندگی کنند.

کوروش، اولین شخصیت در تاریخ جهان است که به او لقب «کبیر» داده‌اند. او برای نخستین بار یک حکومت مرکزی یکپارچه و قوی در فلات ایران برقرار ساخت. یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی که او بر آن تأکید می‌کرد، تحمل باورها، سنت‌ها و اندیشه‌های مختلف بود.

او هرگز کسی را مجبور نکرد تا آنچه را باور دارد، برای همرنگ‌شدن با دیگران، تغییر دهد. در نظام حکومتی او، کشور به بخش‌هایی تقسیم شد که به هر بخش «ساتراپی» می‌گفتند. گروه‌های مختلف مردم بدون آنکه فشار مذهبی و فرهنگی یا هرگونه تبعیضی حس کنند، در کنار هم در ساتراپی‌ها زندگی می‌کردند.

بعد از آنکه کوروش در جنگ پیروز شد، تصمیم گرفت در جایی که ایشتوویگو شکست خورده بود، شهری بسازد و نام آن را پارسکده یا پاسارگاد بگذارد، به‌معنای جایی که پارسیان زندگی می‌کنند.

کوروش کبیر شهری ساخت که در آن، هنر و معماری هخامنشیان نمایان شد و باغ‌های ایرانی نیز برای اولین بار طرح‌ریزی شدند. دشت مرغاب در زمان ساخت شهر پاسارگاد، بسیار سرسبز بود. باغ‌های پرگل و پرندگان به این شهر زیبایی ویژه می‌بخشیدند. کوروش در آنجا زندگی و فرمانروایی می‌کرد و در همان‌جا نیز بعد از کشته‌شدن در یک نبرد، به خاک سپرده شد.

آرامگاه کوروش در پاسارگاد، مهم‌ترین بنای تاریخی ایران نزد کسانی است که برای پدر کشور ایران ارزش قائل هستند و به او احترام می‌گذارند.

کوروش کبیر پادشاهی نبود که از تخت باشکوه خود فرمانروایی کند بدون اینکه بداند چه چالش‌هایی ثبات کشورش را تهدید می‌کند. او خود به‌شخصه در جنگ برابر هون‌های سفید، هپتالیان، شرکت داشت که بزرگ‌ترین تهدید برای ملت‌های متمدن بودند.

هون‌های سفید از مرزهای شرقی به مردم پارس حمله می‌کردند. تا زمانی که هخامنشیان در ایران حکم می‌راندند، هون‌ها هرگز نتوانستند از این کشور عبور کنند و همیشه در بخش شرقی متوقف می‌شدند. در نهایت، کوروش بزرگ در یکی از جنگ‌ها بر علیه هون‌های سفید کشته شد. بعدها، هون‌ها به‌طور کامل به‌سمت اروپا رفتند.

بقایای آرامگاه کوروش در پاسارگاد و بناهای دیگر آن

امروز، سازه‌های کمی از سکونتگاه باشکوه و باستانی پاسارگاد، قلب امپراتوری بزرگ هخامنشی، به‌جا مانده‌اند.

اگرچه پادشاهان بعدی هخامنشی شهرهای دیگری را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب می‌کردند، اما پیش از نشستن بر تخت، به پاسارگاد می‌آمدند تا به بنیان‌گذار کشور خود ادای احترام کنند و مراسم تاج‌گذاری را در آرامگاه او برگزار نمایند.

بازدید از آرامگاه کوروش در پاسارگاد، بازمانده‌ی کاخ‌های هخامنشی در پاسارگاد، شما را با نحوه‌ی شکل‌گیری کشور ایران، باغ‌های ایرانی، معماری هخامنشی و آداب و رسوم نیاکان ما آشنا می‌کند.

حمله‌ی اسکندر به پاسارگاد

زمانی که اسکندر که به سرزمین پارس حمله کرد، وارد پاسارگاد شد و این شهر را مانند تخت جمشید و سایر شهرهای بزرگ سرزمین پارس نابود کرد. ابتدا، به دلیل آنکه درختان بلند آرامگاه کوروش را احاطه کرده بودند، آنجا به‌راحتی قابل پیدا‌کردن نبود. بعد از آنکه اسکندر آرامگاه را یافت و وارد آن شد، کتیبه‌ای را دید که روی آن نوشته بود:
«من کوروش هستم، که شاهنشاهی پارس را بنیاد کردم و شاه آسیا بودم. پس به این آرامگاه بر من رشک مبر.»

در نهایت، ارتش اسکندر مقدار کمی طلا از آرامگاه دزدیدند و کاخ را به غارت بردند. آنچه امروز در پاسارگاد می‌توان دید عبارت است از:

• آرامگاه کوروش بزرگ
• کاخ شخصی (اقامتی) کوروش
• تالار عمومی کوروش
• کاخ شرقی
• مقبره‌ی کمبوجیه
• تل تخت (تخت سلیمان)
• کاروان‌سرای مظفری
• دیگر بناها

تغییر نام آرامگاه کوروش به مقبره‌ی مادر سلیمان

گفته می‌شود که ایرانیان نام این آرامگاه را به مقبره‌ی مادر سلیمان تغییر دادند تا از حمله‌ی اعراب به ایران در قرن هفتم میلادی در امان نگه دارند. حتی نام روستایی که در نزدیکی آن قرار دارد «مادر سلیمان» است.

مختصری درباره‌ی هنر و معماری هخامنشیان در مجموعه‌ پاسارگاد

معماری و هنری که در پاسارگاد یافت شده، الهام گرفته از هنر و معماری عیلام، مصر، بابل و آشور است. پارسیان از هنر و معماری دیگر اقوام الهام گرفته‌اند و بعد، آن را به‌شیوه‌ی خاص خودشان به کار برده‌اند. در شیوه‌ی هخامنشی، چهره‌ها به‌صورت نیم‌رخ نقش می‌شدند، نه به شکل رخ کامل.

پارسیان در آن زمان از خط میخی برای نوشتن و انتقال پیام‌ها استفاده می‌کردند. کتیبه‌های سنگی هم به همین خط حکاکی می‌شدند تا برای آیندگان به یادگار بمانند.

سنگ از مصالح ساختمانی اصلی است که در ساخت آرامگاه کوروش، کف ساختمان، دروازه‌ها و ستون‌های این سایت میراث جهانی استفاده شده است. دیوارها از خشت خام و سقف‌ها از چوب ساخته شده‌اند.

خود مقبره دومین بنایی است که در ایران باستان به این سبک ساخته شده است. در حقیقت، معماری بنا از مقبره‌ی نیای کوروش الهام گرفته شده که به نام «گور دختر» معروف است. گور دختر در نزدیکی پشت‌پَر، در غرب استان فارس، واقع شده است.

بناهای مجموعه پاسارگاد

کاخ اختصاصی کوروش

کاخ اختصاصی کوروش پیش از تکمیل بنا، ویران شد. به همین دلیل، از نظر تقارن کامل نشده بود. این کاخ نقشه‌ای مستطیل‌شکل با ۳۰ ستون دارد و نقش‌‌هایی در قسمت دروازه‌ی آن حکاکی شده است.

کاخ بارعام

تالار عمومی یا کاخ بارعام کوروش کبیر، بزرگ‌ترین و جادارترین ساختمان مجموعه است که برای دیدارها و مراسم رسمی از آن استفاده می‌شده است. این تالار هشت ستون بسیار بلند با پایه‌های مشکی و بدنه‌های سفید دارد. روی بدنه‌ی این ستون‌ها شیاری دیده نمی‌شود و سرستون‌هایی به شکل شیرهای شاخدار دارند.

در دوران اتابکان از این ستون‌ها برای ساخت مسجد برداشته بودند که بعدها به جای خودشان برگردانده شدند.

کاخ شرقی

کاخ شرقی آرامگاه کوروش در پاسارگاد به‌عنوان اولین بنایی شناخته می‌شود که در قسمت شرقی شهر باستانی پاسارگاد ساخته شده است، جایی که مقامات رسمی برای دیدار پادشاه می‌آمدند. از این سازه مقدار کمی به‌جا مانده است؛ اما سنگ‌نگاره‌ی مرد بالدار هنوز در این کاخ پابرجاست. در این سنگ‌نگاره، مردی با چهار بال و تاج و ریش به‌صورت نیم‌رخ دیده می‌شود. تا حدود یک قرن پیش، بالای این تخته‌سنگ، کتیبه‌ای وجود داشت که کوروش در آن خود را معرفی کرده بود؛ اما امروز از آنجا برده شده است.

آرامگاه کمبوجیه

در ساخت این بنا از معماری تدفینی و مذهبی استفاده شده است. این بنا شبیه به بنای کعبه‌ی زرتشت در نقش رستم، نزدیک به تخت جمشید است. امروزه تنها یک دیوار از آرامگاه کمبوجیه به‌جا مانده است که به نام «زندان سلیمان» شناخته می‌شود.

تل تخت

تل تخت یا تخت سلیمان، بنایی بزرگ در بالای تپه‌ای است که مشرف به شهر باستانی پاسارگاد است. این بنا از قرارگرفتن بلوک‌های سنگی بسیار بزرگ روی هم ساخته شده است. از گیره‌های فلزی برای اتصال این بلوک‌های سنگی بهره برده‌اند. تل تخت سطحی تخت و محکم دارد. این بنای بزرگ را ابتدا کوروش بزرگ ساخت. سپس داریوش بزرگ بخشی آجری به آن اضافه کرد که اگر به بالای تل تخت پاسارگاد برویم، قابل مشاهده است.

کاروان‌سرای مظفری

کاروانسرای مظفری در قرن چهاردهم میلادی با استفاده از تخته‌سنگ‌هایی ساخته شد که از کا‌خ‌‌های آسیب‌دیده‌ی کوروش به‌جا مانده بودند. کف ناهموار زمین و دیوارهای این کاروان‌سرا کاملاً نشان می‌دهد که مصالح به‌کار‌رفته بازیافتی است و از ابتدا برای این بنا تهیه نشده‌اند.

اهمیت پاسارگاد در حال حاضر

آنچه آرامگاه کوروش در پاسارگاد را به بنایی برای همه‌ی زمان‌ها و همه‌ی ایرانیان تبدیل کرده، نام بلندآوازه‌‌ی کوروش است. بدون کوروش بزرگ، سرزمین و کشوری به نام ایران وجود نداشت و ما هیچ‌گاه از ایران سخن نمی‌گفتیم. او معمار نخستین این کشور است.

کوروش کمر همت بسته بود تا ملتی طبق آرمان‌هایش بسازد، آرمان‌هایی که هیچ‌گاه تحقق پیدا نکرد و با فراز و نشیب‌های تاریخی بسیاری روبه‌رو شد که سرنوشت ایران را تغییر داد.

انگیزه و عشق او برای ایجاد حکومتی انسان‌مدار و قدرتمند هنوز مورداحترام بسیار است و مردمان بسیاری را شیفته‌ی خود کرده است، مردمی که کوروش بزرگ را باور دارند. او پیش از آنکه حاکم قلمروها باشد، حکمران قلب‌های مردم سرزمینش بود و در راه گسترش صلح و آزادی بسیار تلاش کرد. نام کوروش کبیر با دادگری و رواداری نسبتی دیرینه دارد.

درباره‌ی کوروش کبیر بیشتر بخوانید!

امروز، آرامگاه کوروش در پاسارگاد و آثار تاریخی به‌جا‌مانده در این سایت، یک جاذبه گردشگری برای همه‌ی جهانیان و یک بنای مهم برای ما ایرانیان است که به ما یادآوری می‌کند چگونه صاحب یک کشور و یک ملت شدیم.

برای خواندن مطالب مشابه، به فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران در یونسکو مراجعه کنید.

پاسارگاد کجاست؟

مقبره‌ی کوروش در استان فارس و در نزدیکی شهر شیراز قرار دارد.

برای آشنایی با موقعیت مکانی پاسارگاد جهت بازدید از این بنای تاریخی می‌توانید از لوکیشن زیر استفاده کنید:

پرسش‌های متداول درباره آرامگاه کوروش در پاسارگاد

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.