آرامگاه پیر علمدار، بنایی مدور در قسمت شرقی دامغان است که در مجاورت مسجد جامع و مدرسه حاج فتحعلی بیگ (حوزه علمیه دامغان) قرار دارد. این بنای تاریخی در خیابان ایستگاه راه آهن و محله خوریای دامغان واقع شده است. وزارت فرهنگ و هنر شهرستان دامغان در سال ۱۳۱۰ خورشیدی این اثر تاریخی را در لیست آثار ملی ایران قرار داد.
بنای مزبور از نظر دیرینگی دومین برج کهن ایران پس از گنبد قابوس گرگان است. در این مقاله قصد داریم درباره‌ی این برج زیبای مدور، اطلاعاتی در اختیار شما قرار بدهیم.
دیرینگی ساخت آرامگاه پیر علمدار دامغان
این آرامگاه در قرن یازدهم میلادی به دستور یکی از فرمانروایان حکومت «آل زیار» به نام بختیار ملقب به ابو حرب و توسط شخصی به نام حاجی حسین بنا شد. او بنای مزبور را بر روی مقبره‌ی پدر خود ساخت که ابی جعفر محمد بن ابراهیم نام داشت. سپس، این ساختمان به نام آرامگاه پیر علمدار شهرت یافت.
ویژگی ها و سبک معماری
این آرامگاه، برجی مدور، آجری و کم‌خیز با ارتفاع ۱۳ متر و قطر داخلی ۴.۵ متر است که، گنبدی مخروطی و پیازی شکل دارد. در گذشته، این آرامگاه ایوانی داشته که در گذر زمان تخریب شده است.
به طور کلی، بدنه‌ی ساختمان این بنای تاریخی شامل دو بخش است که عبارتند از:
قسمت پایینی: این قسمت که نیمی از ارتفاع برج را شامل می‌شود، دارای آجرکاری ظریف و ساده و بدون بندکشی است. دروازه‌ی ورودی (جنوب غربی برج و روبه‌روی مسجد و صحن) این آرامگاه که از تزیینات بسیاری برخوردار است، در این قسمت قرار دارد. قسمت پایینی تا ارتفاع ۵.۷۰ متری بنا دارای آجرچینی به شیوه‌ی حصیربافت است.
قسمت فوقانی: در این قسمت، هفت نوار از تزیینات تسمه‌ای آجر تراش مشاهده می‌شود که شامل نوارهای باریک و پهن است. نوارهای باریکِ نما، یک ردیف آجرچینی مورب دارند که دو سر آنها به شکل گل‌های چهارپر درآمده‌اند و نوارهای پهن، دارای چند ردیف آجرچینی هستند.
ششمین نوار از نمای ساختمان، پهن است و در بالا و پایین خود کتیبه‌ای دارد که روی آن آیاتی از قرآن به صورت حک شده دیده می‌شود. نوار آخر نیز نواری باریک شامل آجرهای لوزی شکل و به هم پیوسته است.
علاوه بر آن، در زیر پیش‌آمدگی سطح بالای دیوارِ قسمت فوقانی، کتیبه‌ی دیگری وجود دارد که شهرت بنا به دلیل وجود همین کتیبه است. گنبد نیز بر روی پیش آمدگی قرار دارد.
نمای خارجی این آرامگاه دارای نقش‌های برجسته‌ی آجرچینی است که به زیبایی طراحی شده‌اند. این نقوش زیبا جهت خارج کردن نمای ساختمان از رج‌های هم شکل و یک‌نواخت به وجود آمده‌اند.
در واقع، سبک معماری این آرامگاه شباهت بسیاری به بنای «چهل دختران» واقع در مرکز شهر دامغان دارد. البته، لازم به ذکر است که بنای چهل دختران دارای ظرافت و زیبایی بیشتری نسبت به آرامگاه مزبور است.
شرح زیبایی‌های ورودی آرامگاه پیر علمدار
این آرامگاه با یک ورودی با طرحی به صورت قاب مستطیل شکل، از جمله جلوه‌های معماری زیبا و کهن ایرانی به شمار می‌رود. برای این ورودی سر در زیبایی تعبیه شده است که در حواشی آن تزیینات زیادی مشاهده می‌شود. این سر در، دارای کتیبه و تزئینات گچ‌بری زیبا و ستون‌های پیل مانند است که به زیبایی کار شده‌اند.
کتیبه‌های موجود
بنای آرامگاه پیر علمدار دارای سه کتیبه است که در قسمت‌های مختلف آن قرار دارند. در زیر، هر کدام از قسمت‌های دارای کتیبه را به همراه شرح مختصری درباره‌ی آنها آورده‌ایم:
دورتا دور قسمت خارجی گنبد:
این قسمت، کتیبه‌ای به عرض ۷۵ سانتی‌متر دارد که آن را از آجر برش‌داده‌شده در یک زمینه‌ی گچی ساخته‌اند. بر روی این کتیبه، سال ساخت، مشخصات سازنده، بانی اثر و فرد مدفون در آرامگاه، با خط کوفی نوشته شده است.
دیواره داخلی بنا و بالای در ورودی:
در قسمت مزبور، کتیبه‌ای به عرض ۸۰ سانتی‌متر از نوع نقاشی بر روی زمینه‌ی گچی مشاهده می‌شود. بر روی این کتیبه، آیاتی از قرآن مجید با «خط کوفی مشبک از نوع محشی گره‌دار» نوشته شده است. این نوع خط جزو انواع پیچیده و درهم بافته‌ی خط کوفی است که حروف عمودی آن از قبیل الف و لام، گره‌چینی زیبایی دارد.
بالای سر در و روی بقعه:
در این بخش کتیبه‌ای وجود دارد که بر روی آن آیه‌ای با خط کوفی ساده و در یک سطر نوشته شده است.
بازدید از آرامگاه پیر علمدار را از دست ندهید
آرامگاه پیر علمدار از جمله جاذبه‌های تاریخی زیبای شهر دامغان است. دستی بر ایران از شما دعوت می‌کند با در نظر داشتن اصول گردشگری مسئولانه از سایر جاذبه‌های گردشگری دامغان نیز دیدن کنید.
