بازدیدی از آرامگاه سلطانیه، میراث جهانی بشر

شهر باستانی و آرامگاه سلطانیه با گنبد معروفش در حدود 40 کیلومتری غرب زنجان و در جاده قدیمی زنجان-قزوین قرار دارد. از هر مسیری (جاده قدیم یا جدید) که حرکت کنید، می توانید به سمت شهر کنونی سلطانیه بروید و از یک مکان دیدنی، یعنی آرامگاه سلطانیه، بازدید کوتاهی داشته باشید. این بنا یک میراث فرهنگی ملموس است که در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. این شهر در دوران الجایتو، پادشاه مغول سلسله ایلخانی در ایران (قرن چهاردهم میلادی)، رونق یافت و پایتخت ایران شد.

او تصمیم گرفت تا این بنای آرامگاهی را در اوایل قرن چهاردهم میلادی بسازد، زیرا از نظر مذهبی به امام علی، اولین امام شیعیان، و همچنین سایر امامان شیعه علاقه داشت. او تصمیم داشت که این آرامگاه را بسازد و استخوان های کلیه امامان شیعه را در بخش تدفین آن قرار دهد. در نهایت، او با رهبران مذهبی نجف و کربلا، شهرهای عراق امروزی، مذاکره کرد و متوجه شد که اجازه نبش قبر در اسلام وجود ندارد. به گفته بسیاری از محققان، چون او اجازه پیدا نکرد که استخوان های تمامی امامان را به این آرامگاه بیاورد، در نهایت خودش شخصی بود که در این مکان به خاک سپرده شد. البته برخی دیگر از محققان با این فرضیه موافق نیستند.

پیشینه تاریخی آرامگاه سلطانیه

اگرچه سکونت انسان در این منطقه از هزاره اول آغاز شده بود، اما در دوران ارغون شاه سلسله ایلخانی، در حدود اواخر قرن سیزدهم میلادی، بود که تصمیم گرفته شد این منطقه توسعه بیشتری پیدا کند. به دلیل چراگاه های غنی این منطقه برای اسب ها، او در آن جا اقامتگاهی تابستانی ساخت. سپس، پسرش، غازان شاه، تصمیم گرفت تا یک شهر در آن جا بسازد که اطلاعات اندکی از آن وجود دارد. بعدها، پسر او، اولجایتو، اولین پادشاه ایلخانی که به اسلام گروید، شهر را توسعه داد و نام آن را سلطانیه، به محل حضور سلطان، نهاد.

سلطانیه تا قرن شانزدهم و هفدهم همچنان ساکنانی داشت و این شهر باستانی به همراه تبریز یکی از توقفگاه ها در جاده تجاری آسیا–اروپا بود. چندین کاروانسرا در کنار چنین جادّه هایی ساخته شدند که بعضی از آن ها نزدیک به این شهر بودند، شهری که توقفگاه اصلی در این جادّه مشهور بود.

بنای گنبد و آرامگاه سلطانیه

گنبد سلطانیه، هنر برجسته معماری ایرانی، یکی از سه ساختمان تاریخی بسیار بزرگ دنیا است. دو سازه دیگر کلیسای سانتا ماریا در فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیه در استانبول ترکیه می‌باشند.

آن چه که آرامگاه سلطانیه، مشهور به گنبد سلطانیه، را متمایز می کند موفقیت قابل توجه معماران ایرانی آن زمان است. آنها با استفاده از تکنیک های خلاقانه زمان خود در ساخت این بنای آرامگاهی، دستاورد و موفقیت خود را در مهندسی نوآورانه و ایجاد نسبت فضاها، اشکال معماری و الگوهای تزیینی چشمگیر اثبات کرده بودند.

در جنوب غربی این شهر باستانی، قلعه ای سلطنتی ساخته شده است که دیوارها و برج های دیده بانی آن را احاطه کرده اند. پیرامون آن خندقی پر از آب نیز ساخته شده بود تا اطمینان دهد که شهر به خوبی حفاظت می شده است. این آرامگاه در قسمت داخلی قلعه سلطنتی ساخته شده است. ساخت و ساز آن حدود 10 سال ادامه داشت و حاصل کار در نهایت یک شاهکار معماری در مرکز و غرب آسیا بود.

در آرامگاه سلطانیه سه بخش اصلی وجود دارد: گنبدخانه، سردابه و تربت خانه. اکثر تزئینات در قسمت داخلی ساختمان و در قسمت گنبدخانه انجام شده اند. تصور بر این است که در سردابه، که ورودی آن در داخل گنبدخانه قرار گرفته است، گور شخصی قرار گرفته است که این آرامگاه برای وی ساخته شده است. تربت خانه نیز به بخشی اطلاق می شود که به گنبدخانه چسبیده است و در اصل به پیکر امامان شیعه تعلق داشت.

ساختار آرامگاه

در این بنا نیز مانند بسیاری دیگر از نمونه های معماری اسلامی قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی، آجر و ساروج مصالح اصلی ساخت و ساز این بنا می باشند. این آرامگاه بر اساس نقشه مستطیلی همراه با فضاهایی در اطراف گنبدخانه ساخته شده است. فضایی که به گنبدخانه اختصاص داده شده به شکل هشت ضلعی است که تقارن را بخوبی می توان در آن مشاهده نمود.

در مورد ورودی اصلی و دیگر ورودی های این آرامگاه چندین ایده وجود دارد. ظاهراً این بنا باید دارای سه در باشد که بازدیدکنندگان را به سمت بخش داخلی این ساختمان هدایت می کند. سطح زمین با سنگ مرمر سفید پوشانده شده است که سطحی سفید و شفاف را ایجاد می کرده است.

گنبد دو پوسته ای تقریباً 50 متر ارتفاع و 25 متر قطر دارد. این مقدار نشان می دهد که بنا تا چه حد سنگین است – این گنبد 200 تن وزن دارد! بخش های مختلف این سازه با استفاده از تیرهای چوبی دندانه داری به یکدیگر متصل شده اند که از درخت کاج اشباع شده با انواع خاص روغن ساخته شده است. استفاده از درخت کاج و روغن فشار سازه را کاهش داده است.

واقعیت باورنکردنی در مورد این بنا آن است که پی ریزی آن حداکثر 90 سانتی متر در زمین عمق دارد، نه بیشتر. آرامگاه سلطانیه در برابر بیش از 300 زلزله تاکنون مقاوم بوده و آسیب هایی دیده است اما همچنان با تمام شکوه خود پابرجاست.

در بالای این سازه هشت ضلعی، آن چه که از بیرون مشاهده می کنید، یک سری هشت تایی از مناره هایی قرار دارد که در گوشه های این بنای 8 گوش هستند. گنبد کبود رنگ در داخل فضا می درخشد و مناره ها آن را احاطه کرده اند. از بیرون که به این بنا نگاه می کنید، تزئینات زیادی بر روی نمای آن وجود ندارد. در واقع، با بازدید از داخل این بنا، متوجه شکوه آن خواهید شد.

تزئینات داخل گنبدخانه

هنرهای اسلامی استفاده شده در این بنا اشکال گوناگونی دارند. عناصر تزیینی به کار رفته در آرامگاه سلطانیه عبارتند از:

• تزئینات آجری
• تزئینات گچ کاری
• کتیبه ها
• کاشی کاری ها
• تزئینات نقاشی شده
• تزئینات سنگی
• تزئینات چوبی

دیوارهای داخلی با گچ و آجرهای لعاب دار تزئین شده اند. کتیبه ها و نقوش جذاب با گچ کاری ساخته شده اند. سقف ایوانی که دقیقاً پایین گنبد قرار گرفته و از بیرون قابل مشاهده است، با گچ کاری های هندسی به رنگ نارنجی خاص و با نقوش گل و گیاه و کتیبه ها تزئین شده است.

کتیبه هایی دینی نیز در آرامگاه سلطانیه وجود دارد که در اندازه های کوچک و بزرگ و با خط خاص کوفی و ثلث خلق شده اند. در مواردی از گچ برای انجام این هنر استفاده شده است و گاهی نیز از آجرهای لعاب دار. مطالعات محتوایی این کتیبه ها، پیشرفت های سیاسی و مذهبی را در دوران حکومت اولجایتو نشان می دهد.

برای خواندن مطالب مشابه، به فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران در یونسکو مراجعه کنید!

گنبد سلطانیه کجاست؟

آرامگاه سلطانیه که گنبد آن شهرت جهانی دارد، در داخل شهر سلطانیه قرار دارد. این اثر تاریخی در حدود 40 کیلومتری جاده قدیم زنجان به قزوین قرار دارد. اگر از بزرگراه زنجان-قزوین یا بالعکس هم حرکت کنید، خروجی گنبد سلطانیه را به‌راحتی خواهید یافت.

موقعیت مکانی آرامگاه سلطانیه در لوکیشن زیر آورده شده است:

پرسش‌های متداول درباره آرامگاه سلطانیه

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.