چادرشب بافی در ایران که یکی از صنایع دستی کهن محسوب می‌شود، امروزه بیشتر در استان گیلان و شهرهای قزوین، یزد، هرمزگان رواج دارد. معمولاً زنان روستایی بافت چادرشب را در فصولی انجام میدهند که کار کشاورزی کمتر است. نوع مرغوب چادرشب‌ها را از ابریشم درجه سه می‌بافند، اما از نخ‌های دیگری هم برای بافتن آن استفاده می‌کنند. در ادامه این مطلب، این شاهکار صنایع دستی ایران را بیشتر خواهید شناخت.
چادرشب چیست؟
چادرشب، پارچه‌ای بسیار زیباست که رنگ‌های متنوعی دارد. چادرشب‌ها را معمولاً با طرح چهارخانه و به رنگ‌های مختلف می‌بافند. در گذشته از آن به عنوان روانداز استفاده می‌کردند، به همین دلیل به چادرشب معروف است.
زنان از چادرشب برای بستن کمر و کلیه‌های خود استفاده می‌کردند. هنوز هم چادرشب در بین زنان روستاهای شمالی کشور همین کاربرد را دارد.
قدمت چادرشب بافی در ایران به 2000 سال پیش می‌رسد. بیشتر رنگ‌هایی که در بافت به کار می‌رود، به شرح زیر هستند:
- سفید، سبز، نارنجی، صورتی، آبی، زرد، قرمز.
چادرشب‌ها در طول 2 تا 2.5 متر و در عرض 20 تا 50 سانتی‌متر هستند. برای دوخت یک چادرشب کامل، تکه‌های مختلف را به هم می‌دوزند.
در برخی از مناطق کشور، چادرشب‌ها را 2 در 2 متر می‌بافند. از نظر طرح و ارزش هنری، چادرشب‌هایی را که زنان شمال کشور به خصوص در استان گیلان می‌بافند، با سایر استان‌های کشور متفاوت است.
کاربرد چادرشب
در گذشته چادرشب بافی در ایران برای بسیاری از زنان اهمیت و ارزش زیادی داشت. این هنر دستی ایرانی، معمولاً برای بردن جهاز دختر و پیچیدن رخت‌خواب‌ها، استفاده می‌شد. هنوز هم بسیاری از مادران روستایی، به دختران‌شان به عنوان سرجهازی، چادرشب هدیه میدهند.
علاوه بر این کاربرد، چادرشب‌هایی وجود داشت که از حد معمول ضخیم‌تر بود و برای حمل علوفه و محصولات کشاورزی از آن استفاده می‌شد. همچنین، کشاورزان درون آن مواد خوراکی روزانه را می‌گذاشتند و آن را به حالت بقچه می‌بستند و با خود به زمین کشاورزی می‌بردند.
چادرشب به عنوان «ساک دستی» یا «روتختی» هم بسیار زیباست. از نوع راه راه چادرشب که به آن سفره می‌گویند، می‌توان به عنوان سفره‌ی پارچه‌ای استفاده کرد. این پارچه می تواند جایگزین سفره‌های پلاستیکی و به خصوص سفره‌های یک بار مصرف شود که امروزه در کشور ما متداول شده است.
در گذشته زرتشتیان از نوع خاصی از چادرشب برای سربند استفاده می‌کردند تا از این طریق مردم آنها را بشناسند.
دستگاه پاچال
دستگاه سنتی ویژه ای که زنان برای بافتن چادرشب از آن استفاده می‌کنند، «پاچال» نام دارد. پاچال را مردان می‌سازند و آن را برای زنان در خانه نصب می‌کنند. زنان روستایی معمولاً در اوقات فراغت به بافت چادرشب مشغول می‌شوند. به همین دلیل، در طول یک ماه می‌توانند فقط یک چادرشب ببافند.
وسایل چادرشب بافی در دستگاه پاچال
دستگاه پاچال دارای ابزارهای زیر است:
وَرد: ورد، دو چوب موازی است که آن را بین تارها قرار میدهند. اندازه‌ی آنها به 50 سانتی‌متر می‌رسد.
عاروس: حلقه‌ی مخصوصی است که از آن برای نگهداشتن ورد استفاده می‌کنند. معمولاً این حلقه را از سقف اتاق آویزان می‌کنند.
تار یا تان: نخ‌هایی که از ورد می‌گذرد و بافنده از طریق آن، بافت چادرشب را انجام می‌دهد. تار یا تان، در بافتن چادرشب، همان نقش تار در فرش‌بافی را دارد.
شانه: از شانه برای کوبیدن هر رجی که بافته شده، استفاده می‌کنند.
تون: تون نقش پود در بافت‌هایی مانند فرش دارد و به صورت عرضی قرار می‌گیرد.
اَرج: وقتی بافنده قسمتی از چادرشب را بافت، از ارج استفاده می‌کند تا قسمتی که بافته را ثابت نگه دارد. جنس بدنه‌ی ارج، از چوب و تیغه‌ی آن آهنی است.
دستکش: ابزاری است که بافنده از آن برای سفت کردن قسمت‌هایی که بافته، استفاده می‌کند. جنس دستکش از شاخ گوزن است و به قسمتی که بافنده می‌نشیند، متصل است.
پی نورد: قسمتی که بافنده آن را بافته است درون پی نَورد می‌پیچد. پی نورد در جلوی دید بافنده قرار دارد.
ماکو: برای این که بافنده بتواند تون یا پود را ببافد از ابزاری مانند ماکو استفاده می‌کند. بافنده از قبل، نخ تون را دور ماکو می‌پیچد.
پس نورد: در پایه‌های عمودی پاچال، پَس نورد قرار می‌گیرد و در آن به صورت افقی است. دور پس نورد، نخ‌های تار را می‌پیچند.
هزنا: وسیله‌ای که بافنده با استفاده از آن می‌تواند، قسمت‌هایی را که بافته سفت کند.
پاتی کلی: پاتی کلی در زیر پاهای بافنده قرار می‌گیرد و بافنده از آن برای بافتن تارها استفاده می‌کند.
تخته پاچال: قسمتی از دستگاه است که بافنده برای بافتن چادر شب، روی آن می‌نشیند.
چادرشب بافی گیلان
چادرشب بافی در استان گیلان به روش ویژه‌ای انجام می‌شود و با بافت چادرشب شهرهای دیگر ایران تفاوت دارد. روستایی به نام «قاسم آباد» در گیلان وجود دارد که به بافت چادرشب‌های سنتی بسیار زیبا معروف است و ارزش هنری و قیمت چادرشب‌هایی که زنان این روستا می‌بافند، از سایر مناطق کشور بیشتر است.
مردم گیلان از چادرشب برای مصارف زیر استفاده می‌کنند:
- پرده، روانداز، رو تختی، رخت‌خواب پیچ، بقچه، زیرانداز، رومیزی.
چادرشب‌ها را در طرح‌ها و اندازه‌های دیگر نیز می‌بافند که گردشگران از این طرح‌ها خریداری کنند. این طرح‌ها شامل موارد زیر هستند:
- کلاهک مخصوص آباژور، رومیزی، روتلفنی، پیراهن مردانه، رو طاقچه‌ای، روی کرسی.
در سفرهای داخلی، از کارگاه‌های چادرشب بافی نیز دیدن کنید
چادرشب بافی در ایران یکی از هنرهای بسیار زیبای زنان است که با رنگ‌های شاد، حس بسیار خوبی به انسان می‌دهد. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند در سفر به شهرهای شمالی یا جنوب کشور، ضمن بازدید از کارگاه‌های چادرشب بافی، از محصولات این کارگاه‌ها خریداری کنید.
می‌توانید از چادرشب‌ها برای شب‌های یلدا و یا دکور سنتی منزل خود استفاده کنید. با خرید محصولات سنتی و صنایع دستی هر منطقه، شما نیز نقش مهمی در توسعه‌ی گردشگری مسئولانه خواهید داشت.
