هنر-صنعت پیکر تراشی با چوب، در ساخت تندیس، وسایل تزئینی، تابلوهای زیبا و غیره کاربرد دارد. در دوران ایرانِ باستان، تندیس‌های مختلفی به این روش ساخته شده‌اند که در تخت جمشید و معابد دوره‌ی هخامنشیان، نمونه‌های آن وجود دارند. در این رشته از صنایع دستی، هنرمندان از چوب درختان مختلف و مناسب این کار، استفاده می‌کنند.
در طول تاریخ، دست‌سازه‌های چوبی بی‌شماری توسط هنرمندان ملت‌های گوناگون ساخته شده‌اند و امروزه آثار آن در بسیاری از جوامع بشری مشهود است. در این مقاله قصد داریم شما را با صنایع دستی مزبور بیش‌تر آشنا کنیم.
ابزار پیکر تراشی با چوب
برای خلق آثار هنری با استفاده از این صنایع دستی به ابزارآلات مختلفی نیاز است که در زیر به شرح آنها می‌پردازیم:
- چاقوی کنده‌کاری: این چاقوی مخصوص، برای ایجاد برش، کنده‌کاری و صاف کردن چوب طراحی شده است.
- اِسکنه‌ی نجاری: ابزاری در فرم‌ها و اندازه‌های مختلف که یک لبه‌ی برش منحنی‌شکل دارد. این وسیله برای کنده‌کاری چاله‌ها و منحنی‌های خمیده به کار می‌رود. اسکنه‌هایی به شکل «u» و«v» در بازار وجود دارند. هرکدام از شکل‌های اسکنه، برای ایجاد برش‌های متفاوتی به کار گرفته می‌شوند.
- مُغار: از ابزار مغار برای برش تکه‌های کوچک و زاویه‌دار استفاده می‌شود. این وسیله با اندازه‌های استاندارد در بازار وجود دارد و به اسکنه شبیه است. در واقع، اسکنه و مغار، کاربرد یکسانی دارند.
- چکش: جنس این ابزار می‌تواند از چوب یا پلاستیک باشد.
- قلم‌درز نجاری: این ابزار، لبه‌های چوب را به طور مستقیم برش می‌دهد و برای تمیز کردن سطوح صاف، استفاده می‌شود.
- پیچ‌های مخصوص: برای تثبیت چوبِ مورد نظر روی میز کار، به کار گرفته می‌شوند.
کدام نوع چوب برای پیکر تراشی مناسب است؟
برای خلق آثار هنری مورد نظر با استفاده از هنر پیکر تراشی با چوب می‌توان از چوب درختان مختلفی بهره برد. چنانچه کیفیت، دوام و درخشش این اثر هنری اهمیت داشته باشد، می‌توان از چوب درختان پهن‌برگ استفاده نمود. اگرچه کار با این نوع چوب دشوار است، اما ویژگی‌های مورد نظر را خواهد داشت.
شایان توجه است که کار کردن با چوب‌های سخت، به‌تدریج به ابزارها آسیب وارد می‌کند. بنابراین، برای افزایش طول عمر ابزارهای گران‌قیمت، می‌توان از چوب‌های نرم‌تر استفاده کرد.
با وجود این‌که چوب‌های نرم‌تر به آسانی فرم دلخواه را به خود می‌گیرند، دوام اثر خلق‌شده با این‌گونه چوب‌ها کمتر خواهد بود. همچنین، این چوب‌ها ممکن است سریع‌تر دچار آسیب شوند.
چوب درختانی نظیر «لاله‌ی درختی» و «کاج» نرم‌تر هستند و می‌توان از آنها استفاده نمود. در این میان، چوب لاله‌ی درختی می‌تواند بهترین انتخاب باشد؛ زیرا هم کار کردن با آن آسان است و هم در ساخت انواع ظروف تزیینی می‌توان از آن بهره برد.
برای ساخت وسیله‌ای مانند قاشق، چوب لاله‌ی درختی به دلیل عدم ایجاد آلرژی، ایمن بودن و نداشتن عطر و بو، انتخاب مناسبی محسوب می‌شود.
چوب درختان بلوط نیز می‌تواند در پیکر تراشی با چوب مورد استفاده قرار بگیرد. این نوع چوب از مقاومت خوبی برخوردار است و رطوبت را جذب نمی‌کند. با این وجود، در صورت تماس چوب درخت بلوط با روغن، لکه‌ی نامطلوبی روی آن ایجاد می‌شود.
چنانچه تا به حال از این چوب استفاده نکرده‌اید، لازم است ابتدا روش کار با آن را فرا بگیرید. توجه داشته باشید که استفاده از این چوب برای افراد تازه کار ممکن است کمی سخت و چالش‌برانگیز باشد.
چوب‌های ارزان قیمتی نیز وجود دارند که می‌توانید متناسب با نیاز خود از آنها استفاده کنید. نمونه‌ای از این چوب‌ها، «چوب گردوی سفید» است. این چوب، عطر و بو ندارد و مانند چوب لاله‌ی درختی، کار با این چوب نیز آسان است.
البته، چوب گردوی سفید با چوب گردوی معمولی متفاوت است. چوب گردوی معمولی دارای رگه‌های صاف است و بافت سختی دارد. به همین دلیل، برای استفاده از آن باید حتماً در جهت رگه‌های چوب به آن فرم داده شود.
مراحل انجام پیکر تراشی با چوب
این صنایع دستی شکل خاصی از نجاری است که اجرای آن مطابق با مراحل زیر صورت می گیرد:
- انتخاب چوب در اندازه و جنس مورد نظر
- انجام کنده‌کاری بر اساس طرحِ از پیش تعیین‌شده
- کنده‌کاریِ قطعات مختلفِ مجسمه، برای ساخت مجسمه‌های بزرگ‌تر
- اتصال قطعات مختلف با استفاده از چسبِ چوب
- استفاده از رنگ در صورت تمایل، برای زیبایی بیش‌تر
- استفاده از روغن‌های طبیعی، برای جلا بخشیدن و ایجاد درخشندگی در کار
- استفاده از یک لایه موم، برای محافظت مجسمه‌ی چوبی و افزایش دوام و کیفیت آن
پیکر تراشی با چوب از آثار ناملموس کشورمان است
پیکر تراشی با چوب یکی از شاخه‌های صنایع دستی چوبی محسوب می‌شود که در فهرست آثار ناملموس قرار می‌گیرد. دستی بر ایران در راستای توسعه‌ی گردشگری از شما دعوت می‌کند با توجه به اصول گردشگری مسئولانه، از این کارگاه‌ها دیدن کنید. بازدید و خرید آثار هنری محلی و بومی، به حفظ و ارتقا این هنر-صنعت کمک می‌کند.
