روستای ماخونیک از جاهای دیدنی بیرجند و از جمله روستاهای دورافتاده در یکی از مناطق کوهستانی استان خراسان جنوبی است که بیشتر مردم آنجا قد کوتاهی دارند. خانه‌های افراد این روستا کوچک و کم ارتفاع است. قوت غالب آنان تا قبل از سال 1370 خورشیدی، بیشتر محدود به چغندر و شلغم بود. آداب و رسوم آنها مثل تماشا نکردن تلویزیون، نکشیدن سیگار ، مهاجرت نکردن به شهر و مراجعه به ریش سفید برای حل اختلافاتشان نیز درخور توجه است.
روستای ماخونیک کجاست؟
روستای ماخونیک در ایران، استان خراسان جنوبی و دهستان دُرُحِ بخش مرکزی شهر سربیشه قرار دارد. فاصله مشهد تا روستای ماخونیک حدود 620 کیلومتر است که برای پیمودن آن با اتومبیل نیاز به 7 ساعت رانندگی دارید. فاصله بیرجند تا روستای ماخونیک هم حدود 125 کیلومتر است که با طی یک ساعت و نیم رانندگی به آنجا می‌رسید.
در ادامه، موقعیت دقیق روستای ماخونیک روی نقشه مشخص شده است:
مسیر دسترسی به روستا از تهران
فاصله تهران تا روستای ماخونیک حدود 1290 کیلومتر است که برای پیمودن آن با اتومبیل باید 14 و نیم ساعت رانندگی کنید. البته پیمایش این مسافت به‌صورت مستمر و بدون یک شب توقف در شهری مانند نایین توصیه نمی‌شود.
برای شروع سفر از راه بزرگراه آزادگان در جنوب پایتخت به آزادراه خلیج‌فارس وارد شوید و به‌سمت قم برانید. سپس، شهرهای کاشان، اردستان و نائین را پشت سر بگذارید و به‌طرف بیرجند حرکت کنید. از آنجا، در مسیر جاده‌ی بیرجند-زاهدان قرار بگیرید و پس از پیمودن 60 کیلومتر از این جاده در 40 دقیقه به روستای سربیشه برسید. در نهایت، مسیر جاده سربیشه-گمرک مرزی ماهیرود/درح را پیش بگیرید تا به مقصد برسید.
عکس مردم روستای ماخونیک
برخی این روستا را سرزمین لی‌لی‌پوتی‌ها می‌نامند که شاید نقض احترام به افراد متفاوت باشد. به هر حال، دیدن خود این افراد یا تصاویری از آنان برای گردشگران جذابیت بسیاری دارد. به همین دلیل، تصاویر زیر را برای شما تهیه کرده‌ایم. البته، ما طبق قواعد منشور گردشگری مسئولانه می‌دانیم که برای عکس گرفتن از هر شخص، کسب اجازه از خود او الزامی است:
فیلم روستای ماخونیک
اگر فرصت بازدید از روستای ماخونیک در بیرجند را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم فعلا به تماشای فیلم تهیه‌شده از آنجا بسنده کنید تا بعدا در اولین فرصت به بازدید از آن بروید:
تاریخ روستای ماخونیک
اگرچه مردم روستای ماخونیک حدود 400 سال پیش، در آنجا ساکن شدند، ولی باستان‌شناسان پیشینه‌ی پیدایش روستا و ساکن‌شدن انسان‌های کوتوله در آنجا را به 6 هزار سال قبل از میلاد مسیح، نسبت می‌دهند. این ادعا زمانی به واقعیت نزدیکتر شد که یک جسد مومیایی‌شده در سال 2005 میلادی از فردی کوتوله با قد 25 سانتی‌متر در آن منطقه پیدا شد. بعدها، کارشناسان با بررسی بیشتر چنین گفتند: مومیایی کشف‌شده متعلق به نوزادی نارس است که حدود 400 سال پیش فوت کرده است. با این حال، آنها از ادعای خود مبنی بر کوتوله بودن نسل‌های قبلی ساکنان ماخونیک دست برنمی‌دارند. شاید هم روزی این ادعا را به اثبات برسانند!
دلایل نامگذاری روستا
طبق دو روایت مختلف که از مردم این روستا نقل می‌شود، واژه‌ی «ماخونیک» ممکن است به معنای «شهر و مملکت» باشد یا به شکاف کوهی در نزدیکی روستا اشاره داشته باشد. شرح بیشتر این دو روایت در ادامه آمده است:
- روایت اول: ماخونیک در واقع نامی قدیمی و شکل اصلی آن مادخنیک بوده است. سپس، ماد را در زبان پهلوی به ماه تبدیل کرده و برای راحتی تلفظ آن را ماخونیک نامیده‌اند که در کل به معنای شهر و مملکت است؛
- روایت دوم: در نزدیکی این روستا کوهی قرار داشت که شکاف آن را ماده‌خونیک می‌نامیدند و نام روستا را از آن الهام گرفته‌اند. این کلمه برای راحتی تلفظ به صورت ماخونیک درآمده است.
درباره روستای ماخونیک بیرجند
در میان کوه‌های بلند خراسان جنوبی روستایی با قدمت چند صد ساله به نام ماخونیک شهر کوتوله ها واقع شده است که در گروه هفت روستای شگفت‌انگیز جهان قرار دارد. هنگام سفر به این روستا قد مردمان آنجا و آداب و رسومشان بسیار جلب توجه می‌کند. شاید باورتان نشود اگر بگوییم مردم روستا تا مدت‌ها از نوشیدن چای و تماشای تلویزیون امتناع می‌کردند. این موضوع به سبک زندگی و آداب و رسوم خاص آنها مربوط می‌شد. در واقع، تماشای تلویزیون را گناه می‌دانستند و نوشیدن چای در بینشان رایج نبود.
سبک معماری روستا و بخش‌های مختلف آن
قبل از ساختن خانه در روستای ماخونیک، ساکنان اولیه‌ی آن در غارهای طبیعی و شکاف سنگ‌ها و کوه‌ها زندگی می‌کردند. آنها این مکان‌ها را که محل زندگیشان بود، شیله می‌نامیدند. بعدها، به دلیل دشواری زندگی در شیله‌ها، اهالی آغاز به ساختن خانه‌هایی متناسب با اقلیم محل زندگی خود کردند. نتیجه هم همین روستایی شد که هم‌اکنون می‌بینیم.
طرح کلی روستا و خانه‌هایش
روستای ماخونیک خراسان جنوبی در کوهستان واقع شده است و خانه‌های آنجا نزدیک به‌هم قرار دارند تا از گزند باد و بلایای طبیعی در امان بمانند. کوچه‌های باریکی نیز بین خانه‌ها ایجاد شده‌اند تا رفت‌وآمد بین خانه‌ها به‌خوبی انجام شود. در بالاترین نقطه از روستا هم برجی قرار دارد که پیشتر حکم دیده‌بانی را داشته است.
بیشتر خانه‌های روستا هم‌اندازه نیستند. حتی شکل آنها مربع یا مستطیل نیست و معمولا به‌صورت نیم‌دایره، دایره ناقص، مثلثی شکل و گاهی نامتقارن بنا شده‌اند. هیچکدام از این خانه‌ها پنجره ندارند و درشان نیز ارتفاع کمی دارند. فضای داخل خانه‌ها هم معمولا متشکل از اتاقی است که به کوچه راه دارد و اصطلاحا آنها را کرشکی می‌نامند. نوع دیگری از خانه‌ها به نام خانه خاشه‌ای نیز در روستا وجود دارند. این خانه‌ها را با چوب و خار می‌سازند و در تابستان در آنها سکونت می‌کنند.
موقعیت مکانی روستا و قرارگیری آن در ارتفاعات باعث شده است که حمل مصالح به آنجا برای ساختن خانه‌ها دشوار باشد. شاید به همین دلیل باشد که خانه‌های روستا کوچک‌تر از اندازه معمول هستند و مساحت کمتری نسبت به سایر خانه‌های روستاهای دیگر دارند. این خانه‌های کوچک در زمستان گرم و در تابستان خنک هستند.
معماری خانه‌های روستای ماخونیک
خانه‌های قدیمی و کوچک این روستا با مصالحی همچون سنگ، خاک و خشت بنا شده‌اند. خانه‌های جدیدی نیز در آنجا وجود دارند که با آجر ساخته شده‌اند.
ارتفاع این خانه‌ها به دلیل قد نه‌چندان بلند اهالی، کوتاه‌تر از خانه‌های دیگر است. به همین دلیل، افرادِ با قد متوسط و بلند برای ورود به این خانه‌ها باید سرشان را خم کنند. کف آنها را با توجه به شرایط اقلیمی منطقه به‌صورت گود بنا کرده‌اند تا گرما را در خود حفظ کند. احتمالا، به دلیل گودی کف خانه ارتفاع آنها را نیز کمتر در نظر گرفته‌اند.
به‌طور کلی، فضای داخلی بیشتر خانه‌های ماخونیکی متشکل از قسمت‌ها و لوازم زیر است:
کرشک: اجاقی واقع در مجاور دیوار با دودکشی که از بام خانه بیرون می‌زند،
کرکار: کارگاه بافندگی و محل تولید انواع بافت‌های مویی و کرباس،
کندوک: خمره‌های کوچک برای ذخیره مواد غذایی همچون شلغم و چغندر،
پهلو کرشکی: مکانی برای گذاشتن هیزم و دیگ کنار اجاق،
جا سفره: محل نگهداری سفره و خمیر کردن آرد،
جادستاس: محل نگهداری دستاس یا آسیاب سنگی،
جا پالیشن: محل نگهداری ظرف سفالی نمک،
جافرشی: محل پهن کردن فرش یا زیرانداز برای نشستن،
طاقچه علمی: محلی برای نگهداری از کتاب.
غذاهای محلی روستا
مردم محلی روستای ماخونیک در بیشتر غذاهای خود از ترکیب چغندر و شلغم پخته استفاده می‌کنند و آن را پختک می‌نامند. در ادامه، فهرست غذاهای تهیه‌شده با پختک آمده است:
- آش کاچی: این آش با ترکیب پختک با آرد و نمک تهیه می‌شود؛
- پنبه دانه برشته: یکی دیگر از غذاهای محلی روستای ماخونیک است.
درخور توجه است که تا همین دهه 70 خورشیدی، مردم این روستا با گندم آشنا نبودند. بعدها، با رسیدن گندم به آنجا این مردمان شروع به پختن نان کردند. از آن زمان به بعد، خوردن نان گندم با کشک در بینشان رایج شد. البته، کشک آنها نیز متفاوت بود و با ترکیب آرد و دوغ درست می‌شد. در واقع، مردم روستا آرد و دوغ را به خمیر تبدیل می‌کردند و آن را پس از خشک کردن به‌صورت پودر درمی‌آوردند. سپس، این پودر را با سیر کوبیده‌ی تفت‌خورده با روغن ترکیب می‌کردند تا مرحله‌ی تهیه کشک به پایان برسد. در نهایت، این کشک را در آب مخلوط و نان را داخل آن تلیت و میل می‌کردند. امروزه، آنها از کشک معمولی نیز استفاده می‌کنند.
اهالی روستا غذاهای دیگری نیز دارند که فرهنگ آنها را به خوبی بازتاب می‌دهد. نام برخی از این غذاها عبارتند از:
- کشک‌بنه، قلور شیر، قلور ترش، سوزی، اشکنه زن کاهل، آب دوغ، گرماس، آب ماست، اشترغاز و تلخو.
اقامت در روستای ماخونیک
در این روستا یک اقامتگاه بومگردی به نام المهدی وجود دارد که در صورت تمایل می‌توانید آن را رزرو کنید. امکانات این اقامتگاه عبارتند از:
- آشپزخانه مجهز به لوازم آشپزی،
- 4 اتاق 18 متری بدون امکانات جانبی مثل سرویس بهداشتی،
- حمام و سرویس بهداشتی مشترک در حیاط،
- پارکینگ روباز،
- رخت‌خواب و سیستم گرمایشی و سرمایشی.
قد مردم روستای ماخونیک
گفته می‌شود که پیشتر قد مردمان این روستا از 140 سانتی‌متر تجاوز نمی‌کرد. احتمالا، دور افتاده بودن روستا و دشوار بودن دسترسی مردم آنجا به مواد غذایی و تغذیه نامناسب عامل کوتاهی قدشان بوده است. برخی از کارشناسان کوتاهی علت این پدیده را با ازدواج فامیلی نیز مرتبط می‌دانند. آدم کوتوله روستای ماخونیک بیرجند صحت ندارد، بلکه شرایط دشوار زندگی باعث کوتاهی قد مردم این روستا شده است.
آداب و رسوم روستای ماخونیک
برخی عادت‌ها مثل نخوردن گوشت، نکشیدن سیگار و تماشا نکردن تلویزیون از جمله عادات قدیمی این روستاست که ریشه در فرهنگ و آداب‌ورسوم آنها دارد. مردم این روستا برای حل اختلافات خود به ریش سفید مراجعه می‌کنند.
آنها برای در امان ماندن از بیماری‌ها نیز روش جالبی دارند؛ به این صورت که شخص بیمار را به محلی دورتر از روستا می‌برند و در آنجا قرنطینه می‌کنند تا بیماری او به دیگران سرایت نکند.
در این روستا مردمانی زندگی می‌کنند که به شیوه‌ی بلوچ‌ها لباس می‌پوشند. آنها برای دوختن لباس‌های زمستانی مثل باراکی (نوعی پیراهن) و جره (نوعی جوراب) از موی بز استفاده می‌کنند. افزون بر آن، برای تهیه‌ی توبره، زیرانداز و بند کفش نیز از موی بز بهره می‌برند. گفتنی است که دامداری جزو یکی از مشاغل مردم روستای ماخونیک است، ولی آنها به دلیل کوهستانی بودن محل زندگیشان فقط بز پرورش می‌دهند.
مردم این روستا با وجود فقر و شرایط سخت زندگی، حاضر به ترک آنجا نیستند و بسیار به روستای خود دلبسته‌اند. مهاجرت به شهر در نظر آنها به معنای طرد جامعه است. آنها فقط تا کلاته‌های نزدیک محل زندگیشان جابه‌جا می‌شوند. دور افتاده بودن روستا باعث شده است که فرهنگ آنها دست‌نخورده باقی بماند.
کلام آخر
روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی، یکی از منحصربه‌فردترین روستاهای ایران با جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی است. این روستا با خانه‌های کوچک و کم ارتفاع، کوچه‌های باریک و سبک زندگی سنتی، نمادی از زندگی ساده و هماهنگ با طبیعت است. مردم ماخونیک با آداب و رسوم خاص، پوشش محلی متمایز و فرهنگ غنی خود، تصویری جذاب از زندگی روستایی ارائه می‌دهند.
امروزه، این روستا به عنوان یکی از مقاصد گردشگری کشورمان شناخته می‌شود که بازدیدکنندگان را با معماری خاص، موزه مردم‌شناسی و مناظر کوهستانی خیره‌کننده‌اش تحت تأثیر قرار می‌دهد. ماخونیک نه فقط یک روستای تاریخی، بلکه گنجینه‌ای زنده از میراث فرهنگی و طبیعی ایران است.
پرسش‌های متداول درباره روستای ماخونیک
پرسش و پاسخ‌های زیر را برای افزایش اطلاعاتتان درباره‌ی موضوع متن حاضر طراحی کرده‌ایم. توصیه می‌کنیم آنها را بررسی کنید. سپس، نظرات و پیشنهادات یا سایر سوالاتتان را در قسمت دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید.
ماجرای روستای ماخونیک سرزمین لی لی پوت ها چیست؟ چرا آن را سرزمین لی‌لی‌پوت‌ها می‌نامند؟
روستای ماخونیک ادم کوتوله ها یا سرزمین لی‌لی‌پوت‌ها عنوانی است که به دلیل کوتاه قد بودن مردمان این روستا (کمتر از 140 سانتی‌متر) استفاده می‌شود.
امکانات رفاهی روستای ماخونیک کدامند؟
آب لوله‌کشی، برق، خانه بهداشت، مدرسه ابتدایی، مکتب‌خانه، حمام، مغازه‌های خواربارفروشی، قصابی، نانوایی و تعمیرگاه از امکانات رفاهی این روستا به شمار می‌روند. مسیر رسیدن به روستا نیز پیشتر خاکی بود و با آسفالت شدن آن رفت‌وآمد به آنجا آسان‌تر شده است.
بهترین زمان سفر به این روستا چه موقع است؟
فصل‌های بهار و پاییز بهترین فصل برای سفر به روستای ماخونیک و بازدید از آن است؛ چون به دلیل قرارگیری روستا در منطقه‌ی کوهستانی آب‌وهوای آنجا در زمستان بسیار سرد و در تابستان گرم است.
جاهای دیدنی روستای ماخونیک کدامند؟
در این روستا جاذبه‌های گردشگری تاریخی بسیاری همچون بنای برج و قلعه، برج گل انجیر، سنگ سیاه یا سنگ‌نگاره، منزل سرگردونی و نادر مره برای بازدید شما قرار دارند.
