یزد یکی از کلان شهرهای ایران است که در قسمت مرکزی ایران قرار دارد. این شهر، بعد از بم دومین شهری است که به دلیل بافت سنتی و دست نخورده اش در یونسکو به ثبت رسید. برای این شهر زیبا آثار تاریخی بسیاری می توان برشمرد که دخمه زرتشتیان یزد یکی از آنهاست. این دخمه در تاریخ ۱۳۸۱ خورشیدی در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت.
دخمه های زرتشتیان را با نام برج خاموشان یا برج سکوت نیز می شناسند. این آثار تاریخی در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حوالی منطقه صفائیه قرار دارد. دخمه های یاد شده در بالای کوهی کم ارتفاع به نام “کوه دخمه” قرار گرفته است.
معرفی دخمه زرتشتیان یزد و کاربرد و تاریخچه آن
دخمه ها بناهایی هستند که با استفاده از خشت خام ساخته می شوند و ممکن است به طور طبیعی نیز ایجاد شوند. این بناها در گذشته کاربرد بسیار داشتند. برای مثال، زرتشتیان اجساد مردگان خود را در این بناها قرار می دادند تا گوشت آنها توسط پرندگان از بین بروند. سپس، استخوان باقی مانده از آنها را درون چاله ای در میانه دخمه قرار می دادند.
آنها معتقد بودند که اجساد در حال تجزیه مردگان نباید چهار عنصر اصلی (آب، خاک، آتش و باد) را آلوده کنند. این عناصر برای زرتشتیان بسیار مقدس بودند. بنابراین، با دفن مردگان در خاک مخالفت می کردند. علاوه بر این، این افراد سوگواری و شیون را در هنگام مرگ عزیزان جایز نمی شمردند و پیروان خود را از این کار منع می کردند.
در طی زمان و تغییرات دین زرتشت، تغییراتی هم در نحوه ساخت دخمه ها پدیدار شد. برای مثال، برای ساخت دخمه، به جای خشت از سنگ استفاده می کردند تا از خاک به عنوان عنصر اصلی استفاده نکرده باشند. همچنین، دخمه ها را در ارتفاع خیلی زیاد می ساختند تا دسترسی حیوانات را محدود کنند. بدین ترتیب، گوشت مردار فقط توسط پرندگانی مثل کرکس از میان می رفت.
در دوران پهلوی، با گسترش شهرها و تغییر زیرساخت های آبرسانی و … زرتشتیان نیز با حفظ اعتقاد و اصول پاک نگاه داشتن چهار عنصر مقدس، این رسم خود را متوقف کردند. آنها با تدفین اجساد در گورهای سیمانی همچنان مانع از جذب مواد تجزیه شده در خاک یا آب های زیرزمینی می شوند. بنابراین، دخمه زرتشتیان یزد مانند سایر دخمه های ایران کاربری قبلی خود را از دست داده اند.
مراحل ساخت دخمه
ساخت دخمه زرتشتیان با انجام مراسم عجیبی همراه بود. زرتشتیان برای ساخت دخمه به شکل زیر عمل می کردند:
- قبل از ساخت دخمه ۴ میخ بزرگ، ۳۶ میخ متوسط و ۲۶۰ میخ کوچک را بر زمین می کوبیدند. در هر بار کوبیدن میخ بر زمین یک “یتا اهو” (نوعی دعا یا نماز) زمزمه می کردند.
- صد نخ از جنس پنبه را به هم می پیچیدند و ریسمانی با آن درست می کردند.
- ریسمان را سه مرتبه به دور میخ ها می پیچیدند.
- سپس در مکان دخمه می نشستند و ۱۰۰ “اشم وهو” و ۲۰۰ “یتا اهو” می خواندند و ۳۰۰ سنگ کوچک به محل ساخت دخمه می انداختند.
- در نهایت دخمه را در چنین محلی بنا می کردند.
ویژگی ها و سبک معماری دخمه زرتشتیان یزد
این دخمه ها به صورت دو بنای سنگی مدور با نام های “مانکجی لیمچی هاتریا” و “گلستان” بر بالای کوهی کم ارتفاع قرار دارد. دخمه مانکجی در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد و در سمت چپ کوه، مشاهده می شود و قطری در حدود ۱۵ متر دارد. سازنده این دخمه (مانکجی)، یکی از پارسیان زرتشت و اصالتا هندی بود که به انجام امور خیریه نیز می پرداخت.
او در زمان ناصرالدین شاه قاجار به عنوان نماینده “انجمن بهبود سازی وضعیت زرتشتیان در ایران” به ایران آمده بود تا از فشارهای وارده بر زرتشتیان بکاهد. مانکجی از جمله تاثیرگذارترین افراد در جامعه زرتشتیان به شمار می آمد و امروزه نیز همچنان در بین زرتشتیان محبوبیت دارد. او در سال ۱۲۶۹ خورشیدی در شهر تهران از دنیا رفت و جنازه او در دخمه مانکجی قرار گرفت.
در زمان قاجار، به دلیل اینکه عبور و مرور به دخمه مانکجی بسیار دشوار بود، دخمه دیگری در نزدیکی آن ساخته شد. این دخمه که گلستان نام داشت در ۱۵۰ متری از دخمه مانکجی قرار دارد. ابعاد دخمه گلستان کوچکتر از مانکجی است و قطر و ارتفاع آن به ترتیب ۲۵ و ۶ متر می باشد.
دخمه زرتشتیان را به صورت مدور ساخته اند و گرداگرد آن را با تخته سنگ پوشانده اند. در میانه دخمه نیز چاله ای برای انداختن اجساد تعبیه شده است که “استودان” نامیده می شود. در انتهای این چاله، سنگی وجود دارد که نام آن ارویس است.
اجساد بانوان، مردان و کودکان در قسمت های مختلف این دخمه قرار می گرفتند. دلیل این امر را در اصول هندسی مربوط به دایره و اندازه جثه افراد باید جست. دخمه مزبور شامل نوارهای انتهایی و میانی و داخلی است که جسد آقایان در نوار انتهایی و نزدیک دیوار و جسد بانوان در نوار میانی قرار می گرفت. نوار داخلی در نزدیکی چاه قرار داشت و جسد کودکان را در آن قرار می دادند.
در نزدیکی دخمه زرتشتیان یزد، ساختمان های دیگری هم وجود دارند که خیله نام دارند. این ساختمان ها که با خشت بنا شده اند در ضلع شمالی کوه قرار دارند و دیرینگی آنها به دوره صفوی برمی گردد.
زرتشتیان بعد از قرار دادن اجساد خود در داخل دخمه ها، به خیله می رفتند تا مراسم مذهبی خود را انجام دهند. همگی آنها در حین مراسم، لباس سفید بر تن می کردند.
امروزه این مراسم و این سبک خداحافظی با جسد عزیزان نیز دیگر در بین زرتشتیان رواج ندارد، بلکه آنها پیکر بی جان از دست رفتگان خود را داخل گورهایی می گذارند که عایق بندی شده اند. علت این امر نیز پایبندی به اصول اعتقادی پاک نگاه داشتن عناصر چهارگانه طبیعت می باشد. آرامستان امروز زرتشتیان یزد در مجاورت همان دخمه زرتشتیان یزد قرار دارد.
نسا به چه معناست و نساکش کیست؟
در گذشته اجساد مردگان را نسا می گفتند و شخصی به نام نساکش آنها را تا محل دخمه ها حمل می کرد (می کشید). در داخل دخمه، شخصی حضور داشت که تا آخر عمر اجازه خارج شدن از آن را نداشت و مسئول دریافت اجساد از نساکش بود. مسئول دخمه اجساد را از نساکش می گرفت و در داخل دخمه قرار می داد.
او منتظر می شد تا گوشت اجساد توسط پرندگان از بین بروند. سپس، استخوان های آنها را در داخل چاله موجود در میانه دخمه قرار می داد.
امروزه نیز پژوهش هایی درباره آئین دخمه گذاری زرتشتیان صورت می گیرد که می توانید به آنها دسترسی داشته باشید.
بازدید از این دخمه سحرآمیز را از دست ندهید
شهر یزد از جمله شهرهایی است که آثار تاریخی بسیاری در خود جای داده است. دخمه زرتشتیان یزد یکی از این آثار است که همه ساله گردشگران زیادی را به سوی خود می کشاند.
اگر با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به یزد مسافرت کردید بازدید از این دخمه را از دست ندهید. “دستی بر ایران” با معرفی جاذبه های گردشگری یزد شما را به بازدید از دخمه زرتشتیان دعوت می کند.
دخمه زرتشتیان کجاست؟
دخمه زرتشتیان یزد، در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد، حوالی منطقه‌ی صفائیه قرار دارد. این مکان بالای کوه کم‌ارتفاعی به‌نام «دخمه» واقع شده‌اند. موقعیت مکانی دقیق این دخمه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره دخمه زرتشتیان یزد
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
دیگر نامهای دخمه زرتشتیان چیست؟
دخمه زرتشتیان یزد، به نامهای «برج خاموشان» و «برج سکوت» نیز شناخته می‌شود.
دخمه زرتشتیان یزد، چه ویژگی‌ها و سبک معماری دارد؟
دخمه‌های زرتشتیان یزد، به‌صورت دو بنای سنگی مدور با نامهای «مانکجی لیمچی هاتریا» و «گلستان»، بر بالای کوهی کم‌ارتفاع قرار دارند. دخمه‌ها به‌شکل مدور ساخته شده‌اند و ابعاد دخمه‌ی گلستان کوچکتر از مانکجی است.
گرداگرد دخمه‌ها را با تخته‌سنگ پوشانده‌اند و در میانه‌ی دخمه، چاله‌ای برای انداختن اجساد تعبیه شده است که «استودان» نامیده می‌شود.
بهترین زمان بازدید از دخمه زرتشتیان یزد چه وقت است؟
ازآنجاکه این دخمه‌ها در منطقه‌ا‌ی گرمسیری واقع‌اند، بهترین زمان برای بازدید از این اثر باستانی، اوایل اسفند تا اوایل خرداد است.
آیا دخمه زرتشتیان در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد؟
این دخمه‌ها در سال ۱۳۸۱ خورشیدی در شمار آثار ملی ایران ثبت شدند.
قدمت دخمه زرتشتیان یزد مربوط به چه زمانی است؟
دخمه‌ی مانکجی لیمچی هاتریا، در زمان ناصرالدین شاه قاجار بنا شد. دخمه‌ی گلستان که عمر کم‌تری دارد، در همان دوران قاجاریه و پس از دخمه‌ی ماکنجی بنا گردید.
