یکی از مکان‌های زیارتی و سیاحتی مهم شهر ری، حرم شاه عبدالعظیم حسنی است که در بین مردم به شابدلعظیم معروف است. این حرم را در ادوار مختلف ساخته و چندین بار آن را بازسازی کرده‌اند. در حال حاضر، حرم مزبور از جاهای دیدنی تهران و شهر ری محسوب می‌شود.
شاه عبدالعظیم کیست؟
در پاسخ به کسانی که نمی‌دانند شاه عبدالعظیم حسنی کیست باید گفت، او یکی از نوادگان امام دوم شیعیان، حسن مجتبی (ع) است که 79 سال زندگی کرد. این شخص در سال 790 میلادی و زمان امامت موسی کاظم (ع)، به دنیا آمد. با توجه به فعالیت‌های مذهبی، سیاسی و آموزش علوم دینی به مردم، خلفای عباسی با او دشمنی داشتند و حکم دستگیری‌اش را صادر کردند.
به همین دلیل، او به شهر ری نقل مکان کرد و به صورت ناشناس در یکی از منازل شهر ری اقامت گزید. در آن زمان شهر ری، یکی از شهرهای امن شیعه‌نشین بود و او دوباره آموزش علوم دینی و پاسخ به شبهات دینی را از سر گرفت.
عبدالعظیم عمر خود را صرف تعلیم امور دینی کرد. تا زمان مرگش کسی او را به نام واقعی‌اش نمی‌شناخت، اما هنگام تشییع جنازه‌اش نامه‌ای یافتند که در آن نوشته بود: «من ابوالقاسم پسر عبدالله پسر علی پسر حسن پسر زید پسر حسن پسر علی بن ابیطالب هستم.»
نسبت شاه عبدالعظیم حسنی با امام رضا
شاه عبدالعظیم از نوادگان امام حسن مجتبی است و با امام رضا نسبتی ندارد. نام پدر او عبدالله و نام مادرش فاطمه بوده است. او در طی عمر 79 ساله‌اش با چهار امام هم عصر بود و امام رضا (ع) یکی از آنها محسوب می‌شد. نام سایر امامانی که او از محضر آنها بهره برد، عبارتند از: امام موسی کاظم، امام جواد و امام هادی(ع).
اطلاعات ارائه‌شده در بالا مشخص می‌کنند که حضرت عبدالعظیم از نوادگان کیست. برخی باور دارند که او برادر امام رضاست، ولی این تصور اشتباهی است. این عالم بزرگوار به نوعی از خویشاوندان امام رضا به شمار می‌رفت.
حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در کدام شهر قرار دارد؟
این حرم در شهر ری و در جنوب تهران قرار گرفته است. لوکیشن شاه عبدالعظیم را در زیر مشاهده می‌کنید:
مسیرهای دسترسی به حرم
برای دسترسی به این حرم و پیدا کردن مسیر شاه عبدالعظیم بهتر است از راه بزرگراه آزادگان در جنوب تهران به‌طرف بزرگراه شهید رجایی حرکت کنید. سپس، در دومین تقاطع به‌سمت بلوار شهرداری بپیچید و تا میدان هادی ساعی پیش بروید. از آنجا، با قرارگیری در مسیر خیابان مدرس به میدان مدرس بروید. سپس، به کوچه‌ی صفر نعیمی وارد شوید تا در انتهای کوچه، حرم حضرت عبدالعظیم حسنی را مشاهده کنید.
حرم شاه عبدالعظیم با مترو
دسترسی به حرم از طریق خط یک متروی تهران نیز امکان‌پذیر است و این خط نزدیکترین ایستگاه به حرم را دارد. برای رفتن به حرم از طریق این خط در ایستگاه موردنظرتان سوار مترو شوید و در ایستگاه شهر ری از آن پیاده می‌شوید. از این ایستگاه تا حرم 2 کیلومتر فاصله است که پیمودن آن با پای پیاده نیم ساعت طول می‌کشد. البته، شما در این مسیر امکان استفاده از تاکسی‌های خطی را نیز دارید که طی 8 تا 10 دقیقه شما را به مقصد می‌رسانند.
نقشه مترو شاه عبدالعظیم را در زیر مشاهده می‌کنید:
تصاویر حرم شاه عبدالعظیم
در اینجا برای دیدن معماری باشکوه این حرم تصاویری برایتان آماده کرده‌ایم:
ورودی های حرم شاه عبدالعظیم
این حرم سه ورودی در اضلاع شمالی، جنوبی و غربی خود دارد. از این میان، ورودی شمالی که در ایوان شمالی قرار دارد، ورودی اصلی حرم محسوب می‌شود. در اطراف ورودی و ایوان شمالی، کفشداری‌ها قرار گرفته‌اند و شما برای زیارت از حرم امکان تحویل کفش‌های خود به آنها و تحویل مجدد آن پس از تمام شدن زیارت را دارید.
ساعت کاری حرم عبدالعظیم
درهایِ حرم شاه عبدالعظیم از یک ساعت مانده به اذان صبح تا 23:30 شب به روی همگان باز هستند. البته، این حرم در نیمه‌ی اول سال تا 30 دقیقه‌ی بامداد نیز فعالیت دارد. جمعه‌ها و تعطیلات رسمی نیز ساعت کاری حرم را تغییر نمی‌دهند.
تاریخچه ساخت حرم شاه عبدالعظیم حسنی
همان‌طور که گفته شد، ساخت حرم شاه عبدالعظیم حسنی در طول ادوار مختلف انجام شده است. برخی آثار به‌جامانده نشان می‌دهند که بنای نخست این اثر تاریخی به دوره‌ی آل بویه و سلجوقیان بازمی‌گردد. تکمیل بنا در دوره‌ی ایلخانیان باعث شده است به شکل فعلی دربیاید. در دوره‌ی صفویه و قاجاریه نیز این حرم را بازسازی و مرمت کرده و همچنین به تالارها و ایوان‌های آن افزوده‌اند.
معماری چشم‌نواز حرم
معماری حرم بسیار چشم‌نواز است. از آنجایی که حرم را در زمان‌های مختلفی ساختهاند و بنای ساخته شده ترکیب هنر چند سلسله پادشاهی است، معماری آن بسیار متفاوت و خاص است. ساختمان حرم چهار ضلع دارد و دارای دو طبقه تاق‌بندی است. تعداد ضلع‌های تاق‌بندی طبقه اول با طبقه دوم متفاوت است. تاقبندیهای طبقه اول هشت ضلع دارند، اما تاقبندیهای طبقه دوم 16 ضلعی هستند.
حرم را روی قسمت 16 ضلعی ساختهاند. درباره سایر اطلاعات حرم شاه عبدالعظیم هم باید بگوییم که قسمت‌های داخلی حرم به انواع آینه‌کاری‌ها، منبت‌کاری و خاتم‌کاری‌ها مزین شده‌اند. ساختمان کلی حرم به شرح زیر است:
گنبد و گلدسته‌ها
قسمت گنبدی شکل حرم جزو قسمت‌های بسیار قدیمی حرم محسوب می‌شود و صفویان آن را ساختهاند. ساخت روکش طلایی گنبد حرم و همچنین گلدسته‌های آن را قاجاریان انجام داده‌اند. گنبد حرم معماری بسیار زیبایی دارد و توجه زائران را از دور و نزدیک به خود جلب می‌کند.
ضریح
ضریحی که صفویان برای حرم ساخته بودند، از جنس چوب بود. این ضریح چوبی تا زمان فتحعلی شاه قاجار بدون تغییر باقی مانده بود. اما در زمان او، ضریح حرم را با یک ضریح نقره‌ای جایگزین کردند.
امامزاده حمزه
شاه عبدالعظیم حسنی در زمان زندگی‌‌اش علاقه خاصی به امامزاده حمزه داشت. به همین دلیل، بعد از وفاتش او را در کنار امامزاده حمزه به خاک سپردند. در حال حاضر، بقعه امامزاده حمزه متصل به حرم شاه عبدالعظیم است. امامزاده حمزه فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضاست.
امامزاده طاهر
امامزاده طاهر یکی از نوادگان امام سجاد است که در قسمت شرقی صحن حرم شاه عبدالعظیم قرار دارد.
باغ طوطی
یکی دیگر از قسمت‌های حرم باغ طوطی است. در گذشته، در این باغ مدرسه‌ای بزرگ قرار داشت، اما در حال حاضر به آرامگاهی بزرگ تبدیل شده است و اشخاص نامداری در آن دفن هستند.
آرامگاه‌ها
در حرم شاه عبدالعظیم حسنی، آرامگاه رضا شاه و ناصرالدین شاه قاجار نیز قرار داشت، اما بعد از انقلاب این آرامگاه‌ها را تخریب کردند. در حال حاضر، آرامگاه برخی از نزدیکان پادشاهان قاجاری در حرم وجود دارد.
موزه
موزه حرم وسعتی به اندازه 3000 متر مربع دارد و ساختمانی سه طبقه است. این موزه قسمت‌های مختلفی از جمله موارد زیر دارد:
- اشیای سفالی قدیمی؛
- شاهنامه مصور؛
- نسخه‌های خطاطی و خوش‌نویسی؛
- مدال‌های طلای اهدایی ورزشکاران و… .
مسجد جامع شاه عبدالعظیم
در قسمت شمالی حرم، مسجد جامع آن قرار دارد. این مسجد را قاجاریان ساختهاند. در گذشته، در دو طرف مسجد دو نقاره‌خانه وجود داشت که هر کدام یک ساعت داشتند، اما امروزه تنها یکی از این ساعت‌ها باقی مانده است.
مدرسه برهان
نام دیگر مدرسه برهانیه، مدرسه عتیق است که آن را در زمان طغرل بیک پادشاه سلجوقی ساخته اند. این مدرسه در طول سده های گذشته، چندین بار مرمت شد و اکنون به عنوان یک مدرسه علمیه مورد استفاده قرار می گیرد.
بازار شاه عبدالعظیم
این بازار که در نزدیکی حرم قرار دارد، در دوره‌ی صفوی ساخته شده و در دوره‌ی قاجار بازسازی شده است. بازار مزبور امروزه یک چهارسوقی با سقف گنبدی شکل دارد که بسیار زیباست. در ضلع غربی بازار نیز کاروانسرای دوقلو و در شرق آن میدان کوچکی قرار دارد.
صحن‌ها
حرم شاه عبدالعظیم حسنی شامل 5 صحن است که به شرح ز یر هستند:
- صحن شمالی یا عتیق؛
- صحن شمال غربی یا باغ طوطی؛
- صحن غربی یا ناصر؛
- صحن شمال شرقی یا باغچه علی جان؛
- صحن جنوبی یا امامزاده حمزه.
ایوان‌ها
حرم شاه عبدالعظیم دارای دو ایوان شرقی و شمالی است. درگاه اصلی حرم در ایوان شمالی قرار دارد. این ایوان که به همراه صحن شمالی در زمان ناصرالدین شاه قاجار بنا شده است، 10 ستون بلند سنگی و باشکوه دارد. در بالای ایوان مزبور کتیبه‌ای مشاهده می‌شود که تاریخ ساخت حرم و نام معمار بر روی آن حک شده است.
رواق‌ها
رواق های حرم شامل موارد زیر است:
- رواق شرقی؛
- رواق شمالی؛
- رواق غربی یا بالاسر.
چه کسانی در حرم شاه عبدالعظیم دفن هستند؟
افراد معروف بسیاری در آستان حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شده‌اند که عبارت‌اند از:
- قائم مقام فراهانی
- ناصرالدین شاه قاجار
- سید ضیاء الدین طباطبایی
- شیخ محمد خیابانی
- امیری فیروزکوهی
- طیب حاج‌رضایی
- ادیب الممالک فراهانی
- دکتر بدیع‌الزمان فروزانفر، و
- ستارخان
این افراد علمای دین و مفسّران قرآن و شخصیت‌های ملی و مذهبی هستند. درخور توجه است که رضاشاه پهلوی نیز در آنجا مقبره‌ای برای خود بنا کرده بود.
از حرم شاه عبدالعظیم حسنی بازدید کنید
حرم شاه عبدالعظیم حسنی، از جاذبه های گردشگری شاخص در منطقه شهر ری تهران، جلوه‌ای زیبا از هنر معماری ایرانی است. بازار متصل به حرم، یکی از بازارهای قدیمی و سرپوشیده در ایران است. این بازار را صفویان ساختهاند و به بازار شهر ری هم، مشهور است. توصیه “دستی بر ایران” به شما این است که اگر ساکن تهران هستید یا به این شهر سفر می کنید، حتما به شهر ری بروید، و بازدید از جاذبه‌های تاریخی شهر ری را در برنامه خود بگنجانید.
پرسش های متداول درباره حرم شاه عبدالعظیم
پرسش و پاسخ‌های زیر را برا افزایش اطلاعاتتان درباره‌ی موضوع متن حاضر طراحی کرده‌ایم. اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
علت نام‌گذاری شاه عبدالعظیم چیست؟
نام ایشان عبدالعظیم حسنی است. ایرانی‌ها به‌دلیل ارادت به ایشان لقب «شاه» داده‌اند. پیش از سده هجده میلادی، در کتاب‌ها برای ایشان از لقب شاه استفاده نشده است.
دیرینگی بنای حرم شاه عبدالعظیم به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
از شواهد پیداست که بنای نخست این حرم در دوره‌های سلجوقیان و آل بویه ساخته شده است. در زمان ایلخانیان نیز به تکمیل حرم پرداخته‌‌اند. همچنین، در زمان صفویه و قاجار بخش‌هایی به آن افزوده شده و بخش‌هایی نیز بازسازی شده‌اند.
