عید نوروز در ایران همان شروع سال نوی ایرانی است که ریشه‌های عمیقی در میان ایرانیان باستان، به خصوص کشاورزان، دارد. نوروز یکی از میراث فرهنگی ناملموس ایرانیان است که به ثبت جهانی یونسکو رسیده است و میراث جهانی بشر تلقی می شود. از آن جایی که زندگی ایرانی‌ها به طور گسترده ای به کشاورزی و تولید غذا بستگی داشته است، عید نوروز نیز ارتباط عمیقی با چنین نحوه زندگی دارد. باید تاریخچه نوروز و ریشه‌های این جشن را بشناسید تا بهتر متوجه آن شوید.
زمانی که در فصل زمستان هیچ فعالیت کشاورزی انجام نمی‌شد، هر کس به خانه خود می‌رفت و سعی می‌کرد تا در خانه خود را گرم نگه دارد. در پایان زمستان و در آغاز بهار، زمانی که هوا دوباره گرم می‌شد و مردم، که اکثر آن‌ها کشاورز بودند، می‌توانستند از خانه بیرون بیایند و دوباره با هم کار کنند و غذا تولید کنند، زمان با هم بودن دوباره آغاز می‌شد. این موضوع دلیلی محکم برای برپایی جشن عید نوروز در ایران و بین مردمان قسمت های مختلف این سرزمین بود.
عید نوروز در ایران و اسطوره‌شناسی
بر اساس افسانه‌های قدیمی، زمانی که پادشاه افسانه‌ای ایران، جمشید، به مدت 1000 سال در ایران فرمانروایی کرد، همه چیز خوب بود. غذا فراوان بود، دروغ وجود نداشت، گیاهان خشک نمی‌شدند، مردم از سرما و گرمای شدید هوا آزرده نمی‌شدند، هیچ کس پیر نمی‌شد و حسادت وجود نداشت.
در همین دوران و در ابتدای اولین روز از اولین ماه بهار، جمشید بر تخت پادشاهی خود که با سنگ‌های گرانبها تزئین شده بود، رو به شرق نشست و تاج خود را که از جواهرات پوشیده بود بر سر گذاشت. زمانی که خورشید شروع به درخشیدن بر او و تخت پادشاهی اش نمود، مردم دیدند که جمشید مانند خورشید می‌درخشد. این موضوع باعث شادمانی و خوشحالی فراوان مردم شد. آن‌ها این روز را جشن گرفتند و آن را روز نو یا نوروز نامیدند. جشن‌های شادمانی پنج روز به طول انجامید و همه سال نو و جان گرفتن دوباره طبیعت را جشن گرفتند.
عید نوروز در ایران و تاریخچه آن
از هزاره سوم قبل از میلاد، مردم ایران این مناسبت را با شادمانی فراوان در فلات ایران جشن می گرفتند، اما مردم نیمه شرقی ایران در آن زمان چنین جشنی نداشتند. هم زمان، این روز در بین‌النهرین نیز جشن گرفته می‌شد. تاریخچه عید نوروز در اصل نه به سنت زرتشتی بازمی‌گردد و نه به سنت آریایی.
مناسبت دیگری نیز بود که بعد از زمان برداشت محصول در حدود اوایل ماه نوامبر در میان مردم گرامی داشته می شد و آن را جشن می گرفتند. در آن زمان، تقویم ایرانی 7 ماه تابستان و 5 ماه زمستان داشت. این مناسبت مهرگان نام داشت و در اواخر تابستان و آغاز زمستان جشن گرفته می‌شد. دلیل خوشحالی مردم نیز دانه‌هایی بود که برداشت می‌شد و برای مردم به معنای غذا بود.
عید نوروز و جشن مهرگان در چند کشور همسایه نیز بر پا می‌شد. برای مثال، این مناسبت ها در میان مردم سامی، اعراب مدینه و … جشن گرفته می‌شد. این مراسم سالیانه تا به امروز در کشورهای مختلف ادامه داشته و جشن گرفته می‌شوند.
زمانی که تاریخچه نوروز را می‌خوانید، متوجه می‌شوید که این جشن مربوط به دین زرتشت نبوده است، زیرا اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، سخنی از آن به میان نیاورده است. از سوی دیگر، این جشن در نیمه شرقی ایران که اکثر زرتشتیان در آن زندگی می‌کردند، برگزار نمی شد. یک حقیقت را به قطعیت می‌توان اعلام کرد و آن این است که نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شد.
جشن سال نوی ایرانی در تقویم‌های قدیمی
در دوران هخامنشیان، مردم و مقامات نوروز را در همه جا، در خانه و در تخت جمشید، به شکل یک سنت سالانه جشن می‌گرفتند. برخی محققان بر این باورند که در ابتدای دوران حکومت هخامنشیان، جشن مهرگان در فصل زمستان برگزار می‌شد، اما در زمان حکومت داریوش اول، شروع بهار به عنوان زمانی برای جشن سالانه در تخت جمشید تعیین شد.
شاه ایران در جهتی خاص و نقطه‌ای مشخص در تخت جمشید می‌نشست به نحوی که خورشید در زمان طلوع به صورت او بتابد. به همین دلیل است که پرسپولیس در زبان فارسی به تخت جمشید شناخته می‌شود.
در دوران پارت‌ها و ساسانیان، تقویم‌های گوناگون موجب شد که روز جشن نوروز به روزهای دیگری جابجا شود زیرا محاسبه این روز در تقویم‌های مختلف یکسان نبود.
ایرانی‌ها حتی بعد از حمله اعراب، که اسلام وارد ایران شد، نیز به جشن گرفتن عید نوروز در ایران ادامه دادند. خلفای عرب هرگز از این موضوع خشنود نبودند اما ایرانیان مسلمان به تکریم و جشن گرفتن این روز به عنوان سنتی ملی ادامه دادند.
در دوران حکومت سلجوقیان، زمانی که مقامات ترک بسیار مخالف جشن‌های نوروز بودند، تقویم ایران تحت تاثیر تغییراتی قرار گرفت. در نهایت، گروهی از ریاضیدانان، از جمله عمر خیام، برنامه‌ای را تعیین کردند تا به تصحیح این تقویم بپردازند. آن‌ها زمان نوروز را در روز آغاز بهار قرار دادند. امروز دقیقاً برابر با اول فروردین یا 21 ماه مارس ایرانیان این روز را جشن می‌گیرند.
زمانی که صفویان در ایران از قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی حکومت می‌کردند، جشن نوروز با برخی از سنت‌های اسلامی در هم آمیخته بود. رهبران دینی احادیثی از امامان شیعه نقل می‌کردند تا ثابت کنند که حضرت محمّد (ص) و دیگران کارهای بزرگی در این روز انجام می‌دادند. در نتیجه، ایرانیان شیعه نیز امروز نوروز را به عنوان یک رویداد ایرانی-اسلامی جشن می‌گیرند و حتی آن را روزی مقدس می‌دانند.
این مناسبت بشدت در فرهنگ ایرانی ریشه دارد و مردمان بسیاری از کشورها در حفظ آن می کوشند. نوروز نماد تازگی و تولد و بخشی از هویت ملی ما ایرانیان است.
برای خواندن مطالب مشابه، به فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو مراجعه کنید!
