با توجه به قوانین خروج از کشور برای زنان متاهل ایرانی، شرایط حقوقی برگرداندن همسر از خارج کشور فرآیندی خاص خواهد داشت. بنا بر گزارش "دستی بر ایران"، سایت "دادنیک" به توضیح این شرایط و استفاده از سامانه میخک می‌پردازد.
برگرداندن همسر از خارج کشور، موضوعی است که در تقاطع مسائل حقوقی، خانوادگی و بین‌المللی قرار دارد. در ایران، قوانین مرتبط با خروج از کشور، به‌ویژه برای زنان متاهل، بر اساس ماده ۱۸ قانون گذرنامه تنظیم شده است. این قانون بیان می‌کند که زنان متاهل برای دریافت گذرنامه و ترک کشور باید رضایت کتبی همسر خود را ارائه دهند.
البته، این شرط ریشه در فرهنگ و قوانین سنتی ایران دارد و هدف آن حفظ حقوق خانواده و جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در روابط زوجین است. با این‌حال، افزایش مهاجرت و زندگی در خارج از کشور باعث شده که این قانون گاهی به چالش کشیده شود و زوجین با موقعیت‌هایی مواجه شوند که یکی از طرفین بدون اجازه همسر از کشور خارج شده و دیگری به‌دنبال راهی برای بازگرداندن او باشد.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که پای فرزندان یا مسائل مالی و حقوقی به میان آید. برای مثال، اگر زنی بدون اجازه همسر به‌همراه فرزندان از کشور خارج شود، ممکن است مرد به‌دنبال اقدامات قانونی برای بازگرداندن فرزندان یا حل‌وفصل مسائل خانوادگی باشد.
در ادامه، به بررسی دقیق‌تر برگرداندن همسر از خارج کشور و همچنین، موضوع اجازه خروج از کشور همسر سامانه میخک پرداخته خواهد شد.
قوانین مربوط به خروج از کشور برای زنان متاهل
در نظام حقوقی ایران، قوانین مربوط به خروج زنان متاهل از کشور بر اساس ماده ۱۸ و ۱۹ قانون گذرنامه مصوب سال ۱۳۵۱ تنظیم شده است. بر اساس این ماده، زنان متاهل در هر سنی برای دریافت گذرنامه و خروج از کشور نیازمند اجازه کتبی همسر خود هستند. این اجازه باید به‌صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود و بدون آن، امکان صدور گذرنامه یا خروج از کشور وجود ندارد.
هدف از این قانون نیز، حفظ ساختار خانواده و جلوگیری از تصمیم‌گیری‌های یک‌جانبه‌ای است که ممکن است به روابط خانوادگی آسیب بزند. با این‌حال، قانون‌گذار استثنائاتی را نیز پیش‌بینی کرده است. برای مثال، زنانی که پیش از ازدواج گذرنامه معتبر داشته‌اند، می‌توانند تا زمان انقضای آن بدون نیاز به اجازه همسر از کشور خارج شوند، اما برای تمدید گذرنامه مجدداً به رضایت همسر نیاز دارند. همچنین، در مواردی‌که همسر در خارج از کشور اقامت دارد و زن قصد پیوستن به او را داشته باشد، ممکن است بدون نیاز به اجازه جدید، خروج امکان‌پذیر باشد، مشروط بر اینکه این موضوع در اسناد ازدواج یا توافق‌نامه‌ها ذکر شده باشد.
از سوی دیگر، زنانی که با اتباع خارجی ازدواج و تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده‌اند، از این قاعده مستثنی هستند و نیازی به اجازه همسر ندارند. این قوانین گاهی محدودیت‌هایی برای زنان ایجاد می‌کند، به‌ویژه در شرایطی که همسر از دادن اجازه امتناع کند. در چنین مواردی، زنان می‌توانند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و با ارائه دلایل موجه مانند ضرورت سفر برای کار یا درمان، درخواست مجوز خروج کنند، اما این فرآیند معمولاً زمان‌بر است و موفقیت آن به شرایط خاص هر پرونده بستگی دارد.
رویه‌های خروج از کشور با یا بدون اجازه همسر
فرآیند خروج از کشور برای زنان متاهل در ایران شامل مراحل مشخصی است که با ارائه اجازه خروج از کشور همسر آغاز می‌شود. ابتدا، همسر باید در یک دفتر اسناد رسمی حضور یابد و رضایت خود را به‌صورت کتبی اعلام کند. این سند باید به‌طور رسمی ثبت شود و هزینه‌ای را نیز بابت این امر بپردازد که با توجه به دفترخانه ممکن است کمی متفاوت باشد.
پس از آن، زن می‌تواند به دفاتر پلیس + ۱۰ مراجعه کرده و با ارائه مدارک لازم از جمله شناسنامه، کارت ملی، عکس ۶×۴ و اجازه‌نامه همسر، درخواست گذرنامه دهد. صدور گذرنامه نیز، معمولاً بین یک تا دو هفته زمان می‌برد. همچنین، در شرایطی که همسر اجازه ندهد، خروج قانونی عملاً غیرممکن است، مگر اینکه استثنائاتی وجود داشته باشد. برای مثال، اگر در عقدنامه شرط شده باشد که زن حق خروج از کشور را بدون نیاز به اجازه همسر دارد، این شرط قابل اجرا است و زن می‌تواند بر اساس آن اقدام کند.
علاوه‌بر این، اگر همسر در خارج از کشور باشد و زن بخواهد به او ملحق شود، با ارائه مدارک مرتبط ممکن است مجوز خروج صادر شود. در موارد دیگر نیز، زنان ممکن است به‌صورت غیرقانونی یا از طریق کشور ثالث اقدام به خروج کنند، اما این کار پیامدهای جدی به‌دنبال دارد. برای دختران زیر ۱۸ سال که ازدواج کرده‌اند نیز، علاوه‌بر اجازه همسر، رضایت پدر یا جد پدری نیز لازم است.
پیامدهای خروج بدون اجازه
خروج زن متاهل از کشور بدون اجازه همسر می‌تواند عواقب حقوقی و عملی متعددی داشته باشد. از نظر قانونی، همسر می‌تواند با مراجعه به پلیس یا دادگاه خانواده شکایتی تحت عنوان “ترک غیرقانونی کشور” یا “عدم رعایت شئون خانوادگی” ثبت کند. در این‌صورت، اگر زن هنوز در ایران باشد، ممکن است ممنوع‌الخروج شود یا گذرنامه‌اش توقیف گردد. اگر خروج انجام شده باشد، همسر می‌تواند درخواست ابطال گذرنامه یا پیگیری قضایی را مطرح کند، اما اجرای این اقدامات در خارج از کشور به همکاری کشور میزبان بستگی دارد.
در صورتی‌که زن به‌همراه فرزندان از کشور خارج شده باشد، وضعیت پیچیده‌تر می‌شود. همسر نیز می‌تواند از طریق دادگاه درخواست بازگرداندن فرزندان را مطرح کند، اما از آنجا که ایران عضو کنوانسیون لاهه در مورد ربایش کودکان نیست، اجرای احکام ایران در کشورهای دیگر دشوار است. همچنین، اگر زن تابعیت کشور دیگری را کسب کرده باشد، قوانین ایران دیگر بر او اعمال نخواهد شد و این موضوع برگرداندن او را عملاً غیرممکن می‌کند. از نظر علمی نیز، خروج بدون اجازه می‌تواند روابط خانوادگی را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد و منجر به دعاوی طولانی‌مدت شود. به‌همین دلیل، کارشناسان حقوقی توصیه می‌کنند که زوجین پیش از هر اقدامی، از مشاوره حقوقی استفاده کنند تا از پیامدهای احتمالی آگاه شوند و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز را در پیش گیرند.
مراحل برگرداندن همسر از خارج کشور
برگرداندن همسر از خارج کشور فرآیندی پیچیده و چندمرحله‌ای است که نیازمند اقدامات قانونی و گاهی همکاری بین‌المللی خواهد بود. در گام نخست، همسر باید به دادگاه خانواده یا پلیس مراجعه کرده و شکایتی رسمی ثبت کند. در این شکایت، باید دلایل خروج غیرقانونی و مدارک مرتبط مانند عدم ارائه اجازه خروج، ارائه شود. پس از ثبت شکایت، دادگاه ممکن است دستوراتی مانند ممنوع‌الخروجی (در صورت حضور همسر در ایران) یا پیگیری از طریق مراجع بین‌المللی صادر کند.
گام بعدی، تماس با سفارت یا کنسولگری ایران در کشور محل اقامت همسر است. سفارت می‌تواند اطلاعاتی در مورد وضعیت همسر ارائه دهد و در برخی موارد با مقامات محلی برای یافتن او همکاری کند. اگر فرزندان نیز درگیر باشند، ممکن است از توافق‌نامه‌های دوجانبه بین ایران و کشور میزبان استفاده شود، اما نبود عضویت ایران در کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون لاهه، این فرآیند را دشوار می‌کند.
در این حالت، استخدام وکیل متخصص در دعاوی خانوادگی و بین‌المللی نیز به افراد توصیه می‌شود. چرا که وکیل می‌تواند مدارک را تنظیم کرده و از طریق مجاری قانونی در ایران و خارج از کشور پیگیری‌های لازم را انجام دهد. با این‌حال، موفقیت این مراحل به عوامل متعددی از جمله همکاری کشور میزبان، وضعیت تابعیت همسر و وجود فرزندان نیز بستگی دارد. در بسیاری از موارد نیز، اگر همسر در کشوری باشد که با ایران روابط دیپلماتیک محدودی دارد، برگرداندن او عملاً غیرممکن خواهد بود.
طلاق در خارج از کشور
طلاق در خارج از کشور، یکی از موضوعات مرتبط با برگرداندن همسر است که ممکن است در این فرآیند مطرح شود. اگر یکی از زوجین در خارج از ایران باشد و دیگری در داخل کشور، طلاق نیازمند هماهنگی‌های خاصی است.
در طلاق توافقی، طرفین می‌توانند از طریق سامانه میخک وکالت‌نامه تنظیم کنند و وکلای خود را برای پیگیری امور در ایران یا خارج از کشور معرفی کنند. این فرآیند معمولاً با وکیل سریع‌تر انجام می‌شود و بین 1 تا 2 ماه طول می‌کشد، اما بدون وکیل ممکن است تا ۹ ماه یا بیشتر زمان ببرد. مدارک لازم برای ثبت طلاق در خارج از کشور شامل گواهی طلاق (از مراکز اسلامی مورد تأیید سفارت)، شناسنامه و کارت ملی زوجین، و ترجمه رسمی احکام دادگاه خارجی (در صورت صدور حکم در خارج) است. اگر دارایی‌ها در ایران باشند نیز، تقسیم اموال از طریق دادگاه‌های ایران انجام می‌شود و نیازمند توافق طرفین یا حکم قضایی است.
پیچیدگی طلاق در خارج از کشور نیز، زمانی بیشتر می‌شود که یکی از طرفین با طلاق موافق نباشد. در این حالت، طرف مقیم ایران می‌تواند از طریق دادگاه خانواده اقدام کند، اما اجرای حکم در خارج از کشور چالش‌برانگیز است. بنابراین، استفاده از خدمات وکیل متخصص و همچنین، سامانه میخک در این موارد می‌تواند فرآیند را تا حدی تسهیل کند، اما همچنان نیازمند صبر و پیگیری مداوم است.
نقش سامانه میخک در فرآیندها
سامانه میخک (مدیریت یکپارچه خدمات کنسولی) ابزاری کلیدی برای ایرانیان خارج از کشور است که در فرآیندهایی مانند خروج از کشور، طلاق و برگرداندن همسر نقش مهمی دارد. این سامانه به کاربران امکان می‌دهد تا امور کنسولی خود را به‌صورت آنلاین پیگیری کنند. برای مثال، در طلاق توافقی، زوجین می‌توانند از طریق سامانه میخک وکالت‌نامه تنظیم کرده و آن را به سفارت ایران در کشور محل اقامت ارائه دهند تا تأیید شود. علاوه‌بر این، افرادی‌که در خارج از کشور هستند می‌توانند برای تمدید گذرنامه، درخواست صدور گذرنامه جدید یا ثبت ازدواج و طلاق از این سامانه استفاده کنند.
