گنبد کبود مراغه؛ تاریخچه و معماری کم نظیر این آرامگاه

گنبد کبود مراغه بنائی منشوری شکل است که نسبت به ساختمان‌های مشابه خود تزیینات کم‌نظیری دارد. تزئینات منحصربه‌فرد این بنا به‌گونه‌ای است که موجب شده از معماری خودِ سازه پیشی بگیرد. این بنای تاریخی در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

درباره دیرینگی، ساخت و کاربری این بنا، نظریه‌های متفاوتی وجود دارد که در این مقاله به آن می‌پردازیم.

دیرینگی ساخت گنبد کبود مراغه

به باور برخی از باستان‌شناسان، ساخت بنای مزبور به سال ۱۱۹۶ میلادی و پیش از حکومت هلاکوخان بازمی‌گردد. در حالی که عده‌ای دیگر، زمان ساخت این بنا را بین سال‌های ۱۱۸۶ تا ۱۲۵۸ میلادی و دوره‌ی حکومت مغول تخمین می‌زنند. با این وجود هنوز صحت هیچ یک از ادعاهای مزبور در مورد دیرینگی ساخت گنبد کبود مراغه به اثبات نرسیده است.

برخی از مردم بومی نیز به استناد تاریخ شفاهی اذعان می‌کنند بنای مزبور آرامگاه مادر هلاکوخان، بنیانگذار سلسله ایلخانی، بوده است. با این وجود، محققین هنوز نشانه‌ای مبنی بر صحت این باور نیز نیافته‌اند.

این گنبد به مرور زمان دچار تخریب گسترده‌ای گردید. به همین علت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به دلیل خسارات وارده، عملیات مرمت و بازسازی آن آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد.

آدرس گنبد کبود مراغه

گنبد کبود در بخش مرکزی شهرستان مراغه و در خیابان موسوی واقع شده است. امروزه ساختمان‌های متعددی این بنای تاریخی را احاطه کرده‌اند. به همین علت، یافتن راه فرعی منتهی به آن و محلی برای پارک اتومبیل، دشوار است. البته، به دلیل کامل نشدن مرمت این بنا و حصارکشی‌هایی که در اطراف آن وجود دارند، بازدید از آن تاکنون (اوایل تابستان 1401) میسر نشده است.

برج مجاور گنبد کبود

در فاصله‌ی چند متری بنای گنبد، برجی مدور مشاهده می‌شود که دارای ساختاری استوانه‌ شکل است. بر روی کتیبه‌‌ی موجود در برج، تاریخ ۵۶۳ هجری قمری حک شده است. به این ترتیب، ساخت این بنا به قرن دوازدهم میلادی بازمی‌گردد. لازم به ذکر است، تزئینات گنبد کبود نسبت به برج مجاور آن که چند سال پیش از گنبد ساخته شده، بسیار بیش‌تر است.

معماری گنبد کبود مراغه

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، این بنا، ساختمانی منشوری شکل و ۱۰ وجهی دارد و از نمایی زیبا با رنگ و لعاب متنوع برخوردار است. تمام وجوه ساختمان مزبور دارای تاق‌نماها، حاشیه‌کاری‌ها و دندانه‌های زیبایی است. هر کدام از این وجوه، مساحتی در حدود شش متر مربع را در بر می‌گیرد.

تاق‌نماهای موجود در هر کدام از ۱۰ وجه این بنا در قسمت فوقانی خود دارای سه ردیف مقرنس هستند که سبب زیبایی کار شده‌اند. این تاق‌نماها همانند نمای خارجی ساختمان با استفاده از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ، زینت یافته‌اند.

نمای خارجی ساختمان مزبور با استفاده از تکه‌های کاشی بسیار نفیس تزیین شده است که موجب می‌شود این بنا جلوه‌ی زیبایی به خود بگیرد. با این وجود، استفاده از کاشی در نمای خارجی آن در مقایسه با آجر، بسیار کمتر است.

این بنا همانند بسیاری از برج‌های مقبره‌دارِ دیگر، دارای دو طبقه‌ی مختلف است. در طبقه‌ی اول بنای مزبور، سردابی مشاهده می‌شود که گمان می‌رود محل دفن مادر هلاکوخان باشد.

طبقه‌ی دوم این بنا نیز دارای اتاق یا شبستانی مزین به گچبری و کاشی‌کاری است. در قسمت داخلی این شبستان کتیبه‌ای وجود دارد که دور گلوگاه یا ساقه‌ی گنبد، قرار گرفته است. بر روی این کتیبه، نوشته‌ای با خط ریحان بر نوار پهنی از گچ سفید به چشم می‌خورد.

در واقع، شبستان مزبور سقف بلندی دارد که در گذشته بر بالای آن گنبدی مخروطی شکل وجود داشته که به مرور زمان تخریب شده است.

در داخل سردابه‌ی بنای مزبور نیز کتیبه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد این بنا در گذشته مقبره بوده است. با توجه به کتیبه‌ی مزبور، باور به وجود مقبره‌ی مادر هولاکوخان در این مکان دور از واقعیت به نظر نمی‌رسد.

علاوه بر آن، قسمت سردابه‌ی بنای مزبور عناصر تزئینی بسیاری دارد که بر زیبایی آن افزوده‌اند. از جمله این عناصر می‌توان به حک شدن کلماتی مانند «الله» و «الحمد» با اشکال‌ مختلف و به خط کوفی بر دیواره‌های سردابه اشاره نمود.

در بدنه‌ی بیرونی گنبد کبود نیز تزییناتی وجود دارند که به صورت قطاربندی، اشکال هندسی و سه ردیف مقرنس ساده‌، زینت یافته‌اند. همچنین، استفاده از آجرهای سرخ رنگ و کاشی‌های فیروزه‌ای و گاه سفید، در بدنه‌ی این بنا جلوه‌ی بسیار زیبایی به وجود آورده است. در قسمت داخلی گنبد نیز تزیینات نقاشی به رنگ فیروزه‌ای وجود داشته که بخش زیادی از آن در طول زمان از میان رفته‌ است.

در مجموع می‌توان گفت تزیینات این بنا بسیار زیاد است به طوری که «آرنولد تالبوت ویلسون»، نظامی انگلیسی، در سفرنامه‌ی خود چنین می‌نویسد:

«تزیین گنبد کبود بیش از اندازه است و اهمیت تزیین در این‌جا بر سبک ساختمان ارجحیت دارد.»

بازدید از گنبد کبود مراغه را از دست ندهید

گنبد کبود مراغه از جمله بناهای زیبایی است که تزیینات منحصربه‌فرد آن نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. دستی بر ایران در راستای توسعه‌ی گردشگری میراث فرهنگی، ضمن معرفی این اثر تاریخی شما را به بازدید از سایر جاذبه‌های گردشگری مراغه فرا می‌خواند.