پل لاتیدان بندرعباس؛ یادگاری از دوره پرافتخار صفویه

پل لاتیدان بندرعباس که در ۸۰ کیلومتری غرب این شهرستان قرار دارد، بین سه روستای «نیمه‌کار»، «کَلمَتلی» یا «لاتیدان»، و «آرابی» ساخته شده است. این پل تاریخی، به‌دلیل قرارگیری بر روی رودخانه‌ی «کول» یا «کُل»، به نام «پل کول» نیز شناخته می‌شود. این اثر تاریخیِ متعلق به دوره‌ی صفویه، در سال ۱۳۷۷ خورشیدی، به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.

مختصری درباره دیرینگی ساخت پل لاتیدان بندرعباس

این پل در دوران صفوی با پرداخت هزینه از سوی یکی از بازرگانان هرمزگانیِ مقیم هندوستان ساخته شد. در آن زمان، پل لاتیدان نقش محور ارتباطی شهرستان بندرعباس و لارستان (یکی از شهرستان‌های جنوبی استان فارس) را ایفا می‌کرد.

درواقع، پل لاتیدان به‌عنوان یکی از آثار برجسته‌ی معماری ایرانی، از شهرستان بندرعباس شروع می‌شد. سپس، با عبور از روستاهای لاتیدان، مُغ اَحمَد، دشت سراهو، کاروانسرای جونگوی-آرابی، قلعه‌ی پارو و کهورستان، به شهرستان لارستان می‌رسید. این بنا که پس از دوره‌ی صفوی مدتی در زیر خاک مدفون بود، در سال ۱۳۷۲ خورشیدی، با بروز سیلاب نمایان شد.

پس از آن، بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۶ خورشیدی، بازسازی محدودی بر روی آن صورت گرفت که نقش چندانی در جلوگیری از تخریب پل نداشت‌. شایان ذکر است که پل مزبور با وجود برخورداری از تمام خصوصیات یک اثر تاریخی، تاکنون به‌خوبی معرفی نشده است.

به استنادِ نقل قول‌ افراد بومی یا تاریخ شفاهی، هدف از ساخت این بنا، بیرون راندن اشغالگران پرتغالی در دوره‌ی شاه عباس صفوی بود. سپس، با عملی شدن این هدف در طی سال‌های بعد، پل لاتیدان به‌عنوان مسیر کاروان‌های بازرگانی کاربرد ‌یافت.

ویژگی‌ها و سبک معماری پل لاتیدان بندرعباس

این بنای تاریخی در زمان ساخت، یکی از طولانی‌ترین پل‌های تاریخی کشور به‌شمار می‌رفت که به‌تدریج تخریب شد. مطابق بررسی‌های صورت‌گرفته، طول بنای مزبور بیشتر از طول سی‌و‌سه پل اصفهان (حدود یک کیلومتر) و عرض آن در قسمت‌های مختلف، متغیر بوده است.

در ساخت این پل تاریخی به‌جای آجر، از ساروج و سنگ‌های بی‌شکل در ابعاد مختلف و برای سطح آن، از سنگ‌های مسطح استفاده شده است. کاربرد این سنگ‌های تراش‌نخورده و عدم پی‌ریزی مقاوم برای این بنا، از دلایل مهم تخریب آن به‌شمار می‌روند‌.

قسمت‌های مختلف پل لاتیدان بندرعباس

به عقیده‌ی کارشناسان، این پل در گذشته از سه قسمت شرقی، غربی و دیواره‌ی میانی تشکیل شده بود. درنتیجه، آنها با احتساب طول تمامی این قسمت‌ها، طول پل را بیش از هزار متر (معادل یک کیلومتر) برآورد کرده‌اند. شرایط کنونی پل از این قرار است:

• از قسمت شرقی پل، ۲۷۰ متر و از قسمت غربی، ۱۴۷ متر باقی مانده است.
• دیواره‌ی میانی نیز بهدلیل قرار گرفتن در مسیر جریان اصلی رودخانه، کاملاً تخریب شده است. ابعاد این دیواره در زمان ساخت حدود ۸۰ × ۲ × ۷ متر بوده است.
• از ۲۰۰ دهانه‌ی پل، در حال حاضر فقط ۷۰ دهانه، باقی مانده است.
• بیشترین قسمت به‌جامانده، قسمت شرقی است که ۳۳ دهانه یا چشمه با ابعاد مختلف دارد و وسعت آن‌ها به‌تدریج در طول رودخانه، افزایش می‌یابد. اکنون فقط ۲۰ دهانه از این دهانه‌‌ها از آسیب محفوظ مانده‌اند.
• ابتدای قسمت شرقی، ۹ دهانه‌ی کوچک با عرض ۴۰.۷ و ۱۷ پایه به عرض ۸۰.۳ متر وجود دارند. عریض‌ترین دهانه‌ی این قسمت، دهانه‌ی بیست و ششم با اندازه‌ی ۸۰.۵ متر است که در جریان اصلی رودخانه قرار دارد. البته، اندازه‌ی دهانه‌هایی که بعد از این دهانه قرار گرفته‌اند نیز به همین صورت است.
• ارتفاع قسمت شرقی در طول مسیر رودخانه با شیب ملایمی بیشتر می‌شود. به‌طور کلی، ارتفاع این قسمت در کناره‌های رودخانه حدود یک متر است که رفته رفته به ۶ متر افزایش می‌یابد و در میانه‌ی رودخانه به ۶.۵ متر می‌رسد.
• پایه‌های این پل حدود ۵۰.۲ متر بالاتر از بستر رودخانه قرار دارند. درواقع، این پایه‌ها حدود یک متر بالاتر از سطح آب قرار گرفته‌اند‌. تمامی پایه‌های این پل در جهت بالا رود و پایین ‌رود، دارای موج‌شکن‌های نیم‌دایره بوده‌اند. این موج‌شکن‌ها برای تقویت ساختار پل ایجاد می‌شدند.
• به‌طور کلی، بنای موردنظر دارای ۲۳۳ پایه بوده است که امروزه تعداد اندکی از آن‌ها باقی مانده‌اند. این پایه‌ها به‌دلیل سست بودن خاک بستر رودخانه، به‌صورت توخالی ساخته شده‌اند تا فشار اندکی بر بستر ناپایدار رودخانه وارد شود.

مختصری درباره رودخانه کُول

این رودخانه که با نام رودخانه‌ی «آب شور» نیز شناخته می‌شود، از جاذبه‌های گردشگری استان هرمزگان به‌شمار می‌رود و از کوه‌های شمالی بخش سعادت‌آباد، سرچشمه می‌گیرد. ازجمله شاخه‌های رودخانه کول می‌توان موارد ذیل را نام برد:

• رود شور، کریم‌آباد، رود رسول، کَشک‌رود، عکس رستم

پل لاتیدان؛ طولانی‌ترین پل تاریخی هرمزگان

پل لاتیدان به سبب مصالح مورد استفاده در ساختار خود و همچنین به‌دلیل برخورداری از طولی در حدود سه برابر طول سی‌و‌سه پل اصفهان، از شهرت فراوانی برخوردار است. همین امر موجب می‌شود گردشگران علاقه‌مند به آثار تاریخی، با تورهای داخلی به بندرعباس سفر کنند. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند در طی بازدید از جاذبه‌های گردشگری بندرعباس پایبندی خود را به نکات ذکر شده در منشور گردشگری مسئولانه فراموش نکنید.