«موزه رضا عباسی تهران» یکی از جاهای دیدنی تهران است که به یاد نقاش دوره صفوی، «رضا عباسی»، در سال ۱۳۵۶ خورشیدی گشایش یافت. این نقاش بزرگ از جمله استادان مشهور «خطاطی و مینیاتور» نیز به‌شمار می‌رفت، آثار ارزشمند او در کنار اشیای بسیار باارزش دیگر، در این موزه به نمایش درآمده‌اند.
این موزه در «خیابان شریعتی تهران»، نرسیده به پل سیدخندان واقع شده است. اشیای به نمایش درآمده در موزه رضا عباسی از هزاره‌ی اول قبل از میلاد تا دوره‌ی قاجار را شامل می‌شوند.
دیرینگی ایجاد موزه رضا عباسی تهران
در گذشته، ساختمان این موزه، «نمایشگاه مبلمان و دکوراسیون خانگی» بود. در دوره پهلوی دوم، نظر مسئولان به ویژگی‌های معماری و موقعیت قرارگیری آن جلب شد. در نتیجه، این ساختمان از صاحب اصلی آن خریداری گردید.
سپس، فرح پهلوی، همسر محمدرضا پهلوی، در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، در مکان ساختمان مزبور، موزه‌ای دایر کرد و مدیریت آن را به آقای «آیدین آغداشلو» سپرد. او در این موزه «آثار گرانبها و هدایای سلطنتی» را در معرض دید عموم قرار می‌داد.
در موزه رضا عباسی تهران، «آثار زرینی» از «دوره هخامنشی» مشاهده می‌شوند که ارزش زیادی دارند. این اشیا بدست آمده از حفاری‌های غیرقانونی، توسط قاچاقچیان به حراجی‌های خارج کشور فروخته شده بودند. فرح پهلوی با تشکیل یک کمیته این آثار تاریخی را جمع‌آوری و به موزه بازگرداند.
این اشیا در سال ۱۳۵۶ خورشیدی در موزه رضا عباسی به نمایش درآمدند، اما یک سال بعد، موزه به دلیل وقوع انقلاب ۵۷ تعطیل شد.
در سال ۱۳۵۸ خورشیدی، این موزه با تغییراتی در آرایش داخلی و گسترش فضاهای نمایشگاهی، دوباره بازگشایی شد. موزه رضا عباسی تهران، مجددا در سال ۱۳۶۳ خورشیدی تعطیل و یک سال پس از آن راه‌اندازی شد.
بازگشایی موزه این‌بار هم دوام چندانی نداشت و در همان سال دوباره تعطیل شد. در نهایت، پس از انجام بازسازی‌های کلی، این موزه، در سال ۱۳۷۹ خورشیدی برای پنجمین بار، گشایش یافت. هم اکنون، مدیریت موزه بر عهده‌ی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تهران قرار دارد.
در بالای سر درِ موزه رضا عباسی، نشان‌واره‌ای مشاهده می‌شود که پدر گرافیک ایران، «مرتضی ممیز» آن را طراحی کرده است. از آنجایی که رضا عباسی از اجداد او بوده است، آقای ممیز در طراحی این نشان‌واره، دقت زیادی به کار می‌گیرد.
او خطاطی نام رضا عباسی را به «محمد احصایی»، یکی از هنرمندان معاصر ایران می‌سپارد. سپس، ترکیب‌بندی‌های خاص آن را در آتلیه خود انجام می‌دهد. «گل‌های اسلیمیِ» اطراف این نشان‌واره نیز توسط «آیدین آغداشلو» اصلاح می‌گردند.
ویژگی موزه و آثار به نمایش درآمده در آن
ساختمان این موزه در ۳ طبقه بنا شده است و آثار موجود در آن که شامل ۵۰ هزار شی است، در ۵ تالار مختلف قرار دارند. متاسفانه، تنها ۷۰۰ اثر از تمامی اشیای موجود در این موزه، امکان نمایش دارند. سایر آثار، فقط گاهی اوقات فرصت نمایش می‌یابند.
تمامی آثار، مطابق با ترتیب زمانی در این موزه چیده شده‌اند. این شیوه‌ی چینش، بازدیدکنندگان را قادر می‌سازد که سیر تکامل هنر، تمدن و فرهنگ ایرانی را دنبال کنند.
در زیر، هر کدام از تالارهای این موزه را معرفی و به آثار موجود در آنها اشاره می‌کنیم:
تالار نمایشگاه موقت:
این تالار در طبقه‌ی همکف این ساختمان قرار دارد. در این قسمت، آثار معاصر به صورت دوره‌ای به نمایش گذاشته می‌شوند.
دو تالار نگارگری و خوشنویسی (یا خطاطی):
طبقه‌ی اول ساختمان مزبور به نمایش آثار این تالار اختصاص دارد. دوره‌ی اسلامی از آن دسته دوران‌هایی است که هنرمندان ایرانی یکی از والاترین هنرها را توسعه دادند. این هنر، همان «هنر خوشنویسی» است.
تالار خوشنویسی، یکی از تالارهای موزه رضا عباسی تهران است که سیر تحول خوشنویسی را به نمایش می‌گذارد. این آثار شامل: خطوط ثلث، محقق، نسخ و نستعلیق است. این تالار همچنین بازدیدکنندگان را با «هنر کتاب‌سازی» آشنا می‌کند.
علاوه بر آن، تالار مزبور از جمله گنجینه‌های هنر نگارگری یا نقاشی به‌شمار می‌رود. نقاشی‌های متنوعی از دوره‌ی ایران پس از اسلام در این تالار مشاهده می‌شوند که قدیمی‌ترینِ آنها، مربوط به برگی از «شاهنامه دموت» است. این نقاشی به قرن چهاردهم میلادی مربوط می‌شود.
در مخزن این طبقه از ساختمان موزه، لوازم شخصی «صادق هدایت»، نویسنده، مترجم و روشن‌فکر ایرانی، نگهداری می‌شوند اما، بازدید از این اشیا امکان‌پذیر نیست.
در این تالار می‌توانید سیر تحول «هنر نگارگری» از قرن ۱۴ تا ۲۰ میلادی را مشاهده کنید. از معروف‌ترین تابلوهای به نمایش درآمده در آن می توان تابلوهایی نظیر «مکتب شیراز، تبریز و هرات» را مشاهده کرد.
تالار هنرهای اسلامی ۱ و۲:
تالار هنرهای اسلامی در طبقه‌ی دوم ساختمان موزه رضا عباسی تهران قرار دارد. در این تالار، اشیائی از قبیل ظروف سفالی، اشیای فلزی، عناصر معماری، جواهرات و منسوجات دوره‌ی سلجوقیان، تیموریان و صفویان مشاهده می‌شوند. برخی از اشیای دیگر از قبیل قلمدان‌ها، جلدهای کتاب و جعبه‌های روغنی به معرفی آثار دوره‌ی قاجار می پردازند.
تالار آثار هنری پیش از اسلام: طبقه سوم به نمایش آثار هنری پیش از اسلام اختصاص دارد. در این قسمت، آثار تاریخی و دوره‌های ماقبل تاریخ و پیش از اسلام مشاهده می‌شوند. به طور کلی، هدف از ایجاد این تالار، نشان دادن گسترش تدریجی فنون و تطابق مصالح مادی با نیازهای روزمره‌ی انسان است. بدین منظور، در اشیای به نمایش درآمده، از تصاویر حیوانات و صحنه‌های محیط، الهام گرفته‌اند.
علاوه برآن، در این طبقه قسمت دیگری به نام «کتابخانه» نیز وجود دارد که حدود ۶۰۰۰ جلد کتاب در آن نگهداری می‌شوند. این کتابخانه مجموعه‌ای نسبتا کامل درباره‌ی تاریخ و فرهنگ ایران است. همچنین، در کتابخانه‌ی مزبور، روزنامه‌ها و مجله‌های قدیمیِ فارسی در مورد موضوعات مختلفی نظیر: تاریخ، هنر، باستان‌شناسی و فرهنگ نیز مشاهده می‌شوند.
همچنین، برای نشان دادن پیشرفت دانش فنی و برقراری تماس‌هایی بین صنعتگران و مراکز هنری، از آثار دوره‌ی هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان استفاده شده است.
با توجه به «آثار فلزکاری» به نمایش درآمده از دوره‌ی ساسانیان، به توانایی صنعتگران آن دوران پی می‌بریم. فلزکاری‌ها، حاکی از آن هستند که صنعتگران توانسته بودند خواص فیزیکی تمام فلزات را دریابند و آن را به میل خود تغییر دهند.
علاوه بر قسمت‌های مذکور، در این موزه قسمت‌های دیگری نیز وجود دارند که عبارتند از:
بخش مرمت و نگهداری موزه رضا عباسی:
شامل دو آزمایشگاه و یک کارگاه جهت مرمت و بازسازی نقاشی‌ها، اشیای فلزی و کتاب‌های خطی است. این قسمت، از جمله پیشرفته‌ترین کارگاه‌های بازسازی آثار هنری در کشور محسوب می‌شود. بنابراین، موزه‌های دیگر، مرمت آثار خود را به این بخش از موزه رضا عباسی تهران می‌سپارند.
قسمت انتشارات:
در این قسمت از موزه، به چاپ و تکثیر کتاب‌های زیادی در زمینه‌های گوناگون پرداخته می‌شود. از جمله کتاب‌های چاپ شده در قسمت انتشارات می‌توان به چاپ کتاب‌های مرجع، درباره‌ی هنر و تاریخ ایران اشاره کرد.
شرح مختصری در مورد برخی از اشیای به نمایش درآمده در موزه
برخی از گردشگران که برای اولین‌بار از موزه‌های شاخصی همچون موزه رضا عباسی تهران دیدن می‌کنند، ممکن است در برخورد اول، نام اشیا برای آنها ناآشنا باشد. به همین دلیل، قصد داریم به شرح مختصری درباره‌ی برخی از این اشیا بپردازیم:
ریتون (تکوک):
جام‌ها و ظروف مخروطی شکلی هستند که گاهی شکل شاخ حیوانات را نیز به خود می‌گیرند. در واقع، «ریتون» کلمه‌ای یونانی است که در زبان فارسی به نام «تکوک» شناخته می‌شود. ریتون‌ها یا تکوک‌ها به طور معمول شکلی شبیه سر حیوانات دارند که نمایانگر آیین مردم زمان خود هستند.
شیرمک:
نوع قدیمی و باستانی شیشه و پستانک امروزی است. «شیرمک‌ها» کوزه‌های لوله‌داری هستند که در اکتشافات «تپه و گورستان قیطریه» کاربرد آنها کشف شد.
سفالینه‌ی مینایی:
در هنگام ساخت این نوع سفالینه، «سیلیکات آلومینیوم» را به «گل رس» می‌افزایند. در واقع، خاک مورد استفاده برای ساخت سفالینه‌ی مینایی، «خاک چینی» یا «کائولین» است که دارای سیلیکات آلومینیم است. این نوع سفالینه در پایان مراحل پخت، به رنگ‌های مختلفی از قبیل: طلایی، مسی، عنابی و… مشاهده می‌شود.
سفالینه‌ی لاجوردی:
تاریخچه‌ی ساخت این ظروف به دوره‌ی ایلخانیان مربوط می‌شود و بر روی آن طرح‌های مختلفی از قبیل: طرح‌های هندسی، گل و گیاه و طرح اسلیمی، به کار می‌رود. برخی از سفالینه‌های لاجوردی، دارای طرح‌های بسیار ساده و برجسته هستند که لعاب‌کاری آنها تک رنگ اجرا می‌شود. این سفالینه‌ها جزو آن دسته از اشیائی هستند که تحولی بزرگ در صنعت سفالگری به وجود آوردند.
دوران سلجوقیان و خوارزمشاهیان، اوج تحول هنر سفالگری به‌شمار می‌رود. در این دوره‌ها، استفاده از خاک چینی مرسوم شده بود که نوعی خاک نسوز، سفید و زیباتر از سفال است. ظروف ساخته شده توسط این خاک با لعاب سفید، آبی فیروزه‌ای و لاجوردی، پوشانده می‌شدند.
بازدید از موزه رضا عباسی را از دست ندهید
موزه رضا عباسی یکی از موزه‌های مشهور تهران است که بازدید از اشیای به نمایش درآمده در آن می‌تواند شما را با آثار دوره‌های مختلف آشنا کند. با توجه به این که چینش اشیا و آثار در این موزه با ترتیب تاریخی انجام شده است، گردشگران می‌توانند سیر تکامل آثار هنری را به خوبی مشاهده کنند. توصیه می کنیم بازدید را از طبقه آخر شروع کنید.
