منافع اقتصادی گردشگری و بازتاب آن در جامعه محلی

به‌دلیل وجود منافع اقتصادی گردشگری، بسیاری از کشورهای جهان ترجیح می‌دهند که وقت و بودجه‌ی خود را صرف جذب گردشگران خارجی نمایند. دلیل این امر را باید در وجود اثرات اقتصادی مثبت فعالیت‌های مرتبط با این صنعت جست‌وجو کرد، اثراتی که در صورت رعایت منشور گردشگری مسئولانه پایدار خواهند بود.

منافع اقتصادی مثبت بسیاری در توسعه‌ی گردشگری مسئولانه وجود دارند که در اینجا به معرفی مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

ارزآوری گردشگران خارجی

مسافران خارجی که وارد هر کشوری ‌شوند، پس از تبدیل پولشان به ارز رایج آن کشور، درحقیقت ارزهای خارجی را روانه‌ی مقصد گردشگری خود کرده‌اند. پولی که به این ترتیب وارد کشور می‌شود، اثرات اقتصادی مثبت زیادی را به همراه دارد. این ارز در اقتصاد مقصد گردشگری سرمایه‌گذاری خواهد ‌شد.

اینکه درآمد گردشگری به چه ترتیب در مقصد گردشگری سرمایه‌گذاری شود، بستگی به شیوه‌های کلان گردشگری مسئولانه کشورها دارد. در برخی از کشورها، درآمد حاصل از ارز خارجی را برای توسعه‌ی بیشتر صنعت گردشگری استفاده می‌کنند. در برخی دیگر از کشورها، این درآمد را صرف خدمات همگانی، مانند آموزش‌و‌پرورش و بهداشت می‌نمایند.

برخی از کشورها ترجیح می‌دهند گردشگران کشور یا ناحیه‌ی خاصی از دنیا را جذب کنند. دلیل این امر را باید در رجحان ارزی آن کشور جست‌وجو کرد. به‌طور مثال، اگر می‌خواهید به باربر هتلی در هند انعام بدهید، بد نیست بدانید که آن‌ها به‌جای روپیه‌ی هند، پوند انگلیس را ترجیح می‌دهند. به‌طور کلی، مردم اکثر کشورهای دنیا، برخی ارزها را به دیگر ارزها ترجیح می‌دهند، مانند ترجیح دلار آمریکا، یورو اروپا و پوند انگلیس.

در خصوص منافع اقتصادی گردشگری در جهان، شاید بد نباشد این آمار را ذکر کنیم که ۸۳درصد کشورهای جهان، گردشگری را در زمره‌ی ۵ گزینه‌ی اصلی ارزآور خود در نظر می‌گیرند و ۳۸درصد از کشورها، گردشگری را به‌مثابه‌ی منبع اصلی درآمد خود می‌نگرند.

کمک به درآمدهای دولت‌ها

درآمدهای حاصل از گردشگری به دو طریق، به دولت‌ها منفعت اقتصادی می‌رساند:

کمک مستقیم

دولت‌ها از طریق مالیات‌هایی که بر درآمد حاصل از مشاغل مرتبط با گردشگری و کسب‌و‌کارهای این صنعت وضع می‌کنند از منافع اقتصادی گردشگری بهره می‌برند. سیاست‌هایی که دولت‌ها برای اخذ مالیات از این صنعت اتخاذ می‌کنند، متفاوت است. در برخی از کشورها، از گردشگران خارجی «مالیات خروج» می‌گیرند. در کشورهای دیگر، گردشگران از تسهیلات گردشگری دولتی استفاده می‌کنند.

کمک غیرمستقیم

این کمک‌ها از محل فروش کالاها و خدماتی به دست می‌آیند که خارج از صنعت گردشگری هستند، اما به گردشگران خارجی فروخته می‌شوند. برای مثال، غذا را در نظر بگیرید. هر گردشگر خارجی ممکن است برای تهیه و تدارک خوراک خود از سوپرمارکت‌ها خرید کند. سوپرمارکت‌ها مستقیماً زیرمجموعه‌ی صنعت گردشگری نیستند؛ اما اگر گردشگری وجود نداشت، درآمد زیاد این فروشگاه‌ها در مقاصد گردشگری ممکن نمی‌شد.

نوع دیگری از درآمدهای حاصل از گردشگری وجود دارد که از طریق کمک‌های ناشی از هزینه‌کرد افراد شاغل در صنعت گردشگری عاید دولت می‌شود. این درآمدها شامل مسکن، خوراک، پوشاک و فعالیت‌های تفریحی شاغلان حوزه‌ی گردشگری می‌گردد؛ اما محدود به این مقدار نیست.

تمام آنچه ذکر شد ازجمله منافع اقتصادی گردشگری برای دولت‌ها محسوب می‌شوند.

ایجاد اشتغال

توسعه‌ی سریع گردشگری بین‌المللی موجب آفرینش موقعیت‌های کاری بسیاری در جهان شده است، مانند مدیریت هتل و پارک‌های تفریحی و خدمات نظافتی. صنعت گردشگری در شکل‌گیری تمامی این موقعیت‌های استخدامی نقش داشته است. حدود ۷درصد از افراد شاغل در جهان درزمینه‌ی گردشگری مشغول به کار هستند. این یکی دیگر از منافع اقتصادی گردشگری برای دولت‌هاست.

دو نوع اشتغال در صنعت گردشگری شکل می‌گیرد:

اشتغال مستقیم

این نوع به مشاغلی اطلاق می‌شود که به‌صورت مستقیم، در اثر فعالیت‌های صنعت گردشگری ایجاد شده است، مانند کارمندی در هتل، فعالیت در رستوران، راهنمایی تور و رانندگی تاکسی.

اشتغال غیرمستقیم

این مشاغل به‌طور مستقیم مبتنی بر صنعت گردشگری نیستند؛ اما با آن ارتباط دارند و از آن متأثر هستند. به‌طور مثال، شغل ماهگیری را در نظر بگیرید. این شغل هیچ‌گونه ارتباط مستقیمی با گردشگران ندارد؛ اما ماهیگیر ماهی خود را به هتلی می‌فروشند که رستوران آن به گردشگران سرویس می‌دهد. بنابراین، به‌طور غیرمستقیم در استخدام صنعت گردشگری است؛ زیرا بدون وجود گردشگران، او تأمین‌کننده‌ی خوراک آن رستوران نمی‌شد.

به‌دلیل این روابط غیرمستقیم است که به‌راحتی نمی‌توان ارزش اقتصادی گردشگری را محاسبه کرد. درعین‌حال، دشوار بتوان گفت که آیا برخی افراد به‌طور مستقیم در این صنعت اشتغال دارند یا غیرمستقیم. افزون بر آن، مشاغل غیررسمی بسیاری هستند که اصلاً به حساب نمی‌آیند؛ به‌عنوان مثال، دستفروشان، رانندگان تاکسی‌های غیررسمی را در نظر بگیرید که دولت این مشاغل را ثبت نمی‌کند و درآمدهای آن‌ها نیز اظهارنامه درج نمی‌گردد. به همین علت است که برخی ادعا می‌کنند منافع اقتصادی گردشگری در جهان، دو برابر آمار ثبت‌شده‌ی رسمی است.

کمک به اقتصاد‌ محلی

تمامی درآمدهایی که بیان شد، چه از کارهای رسمی باشند و چه غیررسمی، همگی به اقتصاد محلی کمک می‌کنند. اگر کشوری برای گردشگری پایدار خود برنامه‌ریزی کرده و به برنامه‌ها جامه‌ی عمل پوشانده باشد، درآمد حاصل از این صنعت را در زمینه‌هایی سرمایه‌گذاری خواهد کرد که بیش از همه، جامعه‌ی محلی از آن نفع ببرد. این همان مصداق گردشگری مسئولانه در هر کشور است.

از این دست فعالیت‌ها می‌‌توان به اقداماتی اشاره کرد که در حمایت از فقرای جامعه انجام می‌شوند. در کنار این درآمد‌ها، برخی فعالیت‌های داوطلبانه نیز ممکن است صورت پذیرد که دولت بتواند درآمد حاصل از آن را صرف خدمات همگانی نماید.

درآمد شاغلان بخش گردشگری نیز در همان جامعه‌ی محلی خرج خواهد شد. در اقتصاد به این فرآیند «اثر چندبرابری» یا multiplier effect می‌گویند که می‌تواند تأثیرات شگفت‌انگیزی در اقتصاد پدید آورد. به این صورت است که در آمد در جایی حاصل می‌شود؛ لیکن اثرات اقتصادی آن در جاهای دیگری بروز می‌نماید. ممکن است شکوفایی اقتصاد در جاهایی بروز کند که اصلاً انتظار نمی‌رود. در حقیقت، این منافع به‌علت ارتباط با صنعت گردشگری حاصل می‌شوند.

توسعه‌ی بخش خصوصی

در صنعت گردشگری، همواره کسب‌و‌کارهایی در بخش خصوصی شکل گرفته‌اند که سوددهی نسبتاً خوبی هم داشته‌اند. نتیجه‌ی امر، به‌دست‌آمدن منافع اقتصادی گردشگری برای دولت‌هاست. ممکن است به نظر برسد که وجود برخی از کسب‌و‌کارهای چندملیتی و بین‌المللی، درآمد حاصل از این صنعت را به خارج از کشور منتقل می‌کند؛ ولی باید توجه داشت که بخشی از این درآمد نصیب جامعه‌ی محلی می‌شود. مالک بسیاری از این کسب‌و‌کارها افراد محلی هستند که درآمد آن‌ها در اثر توسعه‌ی این صنعت افزایش می‌یابد و موجب رونق برخی کسب‌وکارهای جامعه‌محلی می‌شود.

مدیریت توسعه‌ی بخش خصوصی در صنعت گردشگری هر کشوری متفاوت است. در برخی مقاصد گردشگری، دولت‌ها اجازه نمی‌دهند سازمان‌های چندملیتی فعالیت کنند؛ چراکه می‌ترسند موجب نابودی کسب‌و‌کار های محلی شوند و منافع اقتصادی گردشگری جامعه‌ی میزبان از بین برود. ایران هم پس از انقلاب، حضور کسب‌و‌کارهای بین‌المللی در عرصه‌ی گردشگری را متوقف نموده است.

درنهایت، می‌توان گفت که برای رسیدن به گردشگری پایدار، جامعه‌ی محلی باید از منافع اقتصادی گردشگری منتفع گردد و از آن رضایت داشته باشد. اگر دولتی به این ترتیب برنامه‌ریزی نماید، سیاست‌های آن منطبق با منشور گردشگری مسئولانه است و افراد بومی مقاصد گردشگری مختلف آن کشور از وجود چنین صنعتی رضایت خواهند داشت.