مسجد جامع زنجان یا همان مسجد سید از قدیمی‌ترین مسجدهای زنجان است. این مسجد قدیمی در بازار بالای شهر واقع شده است. با ورود به راسته قیصریه نیز، می‌توانید این مسجد را مشاهده کنید. البته ورودی اصلی مسجد در سبزه میدان قرار دارد. این مسجد در دوران قاجار ساخته شده است.
در شهر زنجان، مساجد مختلفی با معماری قدیمی وجود دارد و مسجد جامع زنجان یکی از بافت‌های قدیمی است که اصول معماری در آن به‌خوبی دیده می‌شود. این بنای ارزشمند، نشانه‌های بسیار زیادی از معماری ایرانی این دوره را در خود جای داده است. از زمان ساخت این بنا تاکنون هیچ‌گونه الحاقاتی به آن افزوده نشده است.
تاریخچه مسجد جامع زنجان
ساخت مسجد زنجان به همراه یک مدرسه، به دوران قاجار برمی‌گردد. این بنای ارزشمند توسط پسر یازدهم فتحعلی شاه احداث شد. او که عبدالله میرزا نام داشت، در آن زمان حاکم زنجان و یکی از مریدان آیت‌الله سید محمد مجتهد سردانی بود. عبدالله میرزا این محل را به‌منظور اقامه نماز و مرکزی برای تدریس احداث کرد. تا به امروز، خاندان حسینی زنجان، مسئول مراقبت و نگهداری از مسجد بوده اند.
این مسجد در قدیمی‌ترین بافت شهر قرار دارد. تا زمانی که بانی مسجد در قید حیات بود، این مسجد را به نام‌های دیگری هم می‌شناختند؛ مانند مسجد سید، مسجد سلطانی، مسجد دارا و مسجد جمعه. مسجد جامع زنجان، امروزه کی از بزرگ‌ترین و زیباترین مسجدهای زنجان به شمار می‌رود.
همچنین ناگفته نماند که این بنا به دلیل معماری منحصر به فردی که دارد، از بناهای مهم شهر زنجان است. به دلیل اهمیت این بنا، امروزه مسجد و مدرسه زنجان در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
معماری مسجد جامع زنجان
اکثر مساجد قدیمی دارای صحن‌هایی به شکل مستطیل هستند. صحن مسجد زنجان هم مستطیل شکل و دارای 48 متر طول و 36 متر عرض است. در میانه صحن نیز، یک حوض قرار دارد. معمولاً در تمام سال، دور تا دور حوض، گل و گیاه مشاهده می‌شود. تنها در حجره‌ها و آستانه شبستان‌ها، باغچه‌های گل و گیاه قرار ندارد.
پس از ورودی صحن مسجد، چهار ایوان قرینه قرار دارند. در ایوان‌های غربی و شرقی مسجد نیز، 16 حجره تعبیه شده اند. در قسمت شمالی مسجد جامع زنجان نیز 6 حجره مشاهده می‌شود. این حجره‌ها به‌منظور اقامت طلاب علوم دینی ساخته شده‌اند.
تکنیک‌های معماری که این بنا را از دیگر بناها متمایز کرده است، عبارتند از:
- خط بنایی
- کاشی‌کاری‌ها
- نگاره‌های گیاهی
شکل‌گیری تمامی این تزئینات با استفاده از تکنیک کاشی هفت‌رنگ بوده است. در قسمت جنوبی مسجد، شبستانی زیبا واقع شده که در طول این سال‌ها به شبستان گنبددار معروف شده است. طول این شبستان برابر با 7/90 متر و عرض آن برابر با 8/5 متر است.
تزئینات مسجد جامع زنجان
در نقش‌های ایوان غربی، معمولاً از طرح‌های هندسی استفاده شده است. این طرح‌های هندسی تکرار موتیف یکسان و ترکیب لوزی و مربع هستند. در کنار تکراری بودن موتیف‌ها، ظرافت‌کاری‌های بسیار زیادی در تزئینات دیده می‌شود.
در تزئینات کاشی‌کاری مسجد، غالباً از رنگ‌های مشکی، آبی و زرد استفاده شده است. از نظر ترکیب کلی در کاشی‌کاری‌های ایوان شرقی، تکرار موتیف‌های هندسی دایره‌ها، لوزی‌ها و مثلث‌ها به چشم می‌خورد.
ایوان شمالی مسجد جامع زنجان، قرینه ایوان جنوبی ساخته شده است. بر طبق اصول ساخت اکثر مساجد چهار ایوانی، ورودی اصلی در ایوان شمالی است. کلماتی همچون علی (ع) و محمد (ص) به خط کوفی و به شکل قرینه در ایوان شمالی دیده می‌شود. ایوان‌های چهارگانه مسجد به‌طور کلی دارای سبک دو پوششی هستند. پوشش اول تکیه‌گاه تزئینات و پوشش دوم شامل سقف ایوان‌ها می‌شود.
بازدید از این مسجد زیبا را از دست ندهید!
هر بنای تاریخی درگذر زمان دچار فرسودگی می‌شود. مسجد جامع زنجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. به همین دلیل، در چند سال اخیر بازسازی‌هایی برای حفظ این بنا انجام شده است. اکنون این اثر تاریخی زیبا آماده بازدید می باشد.
“دستی بر ایران” توصیه می کند که اگر به شهر زنجان می روید، بازدید از مسجد سید را در برنامه گشت های روزانه تان قرار دهید. این بنای تاریخی، هر ساله پذیرای مشتاقان زیادی که علاقه مند به گردشگری میراث فرهنگی هستند، بوده است.
