نوعی از پزشکی با عنوان طب سنتی، مجموعهای از دانشها و مهارتها و فعالیتهایی است که بر مبانی نظر و عقاید و تجربیات فرهنگهای متفاوت بنا شده و استوار است. این نوع پزشکی، برای پیشگیری و تشخیص و درمان بیماریهای جسمی و روانی و روحی به کار گرفته میشود. غذاهای کارآمد دارویی، جزئی از این مجموعه هستند که مبحث جدیدی را در علوم پزشکی گشودهاند.
غذاهای دارویی و داروهای غذایی، دو مقولهی جدا از هم در این مجموعه هستند. با استفاده از منابع طب سنتی ایران و با تکیه بر دانش نهفتهی آن، میتوان غذاهای کارآمد جدیدی را معرفی نمود. در کل، غذاهای دارویی شناختهشده را می توان در چند گروه، به این شرح ارائه کرد: نان و غلات، لبنیات، ادویهها، آجیلها، حبوبات، سبزیجات، میوهها، نوشیدنیها، گوشتها و فراوردههای متفرقه.
تاریخچهی پیدایش غذاهای کارآمد دارویی
در اواسط دههی ۱۹۸۰ میلادی، غذاهایی با عنوان Functional Foods برای اولین بار در ژاپن ابداع شد. این غذاها با عناوین غذاهای کارآمد، عملگرا، فراویژه، سلامتیبخش و دارویی شناخته میشوند. در حقیقت، این غذاها، غذاهای پردازششدهای هستند که اجزای تشکیلدهندهی آنها افزون بر داشتن مواد مغذی به فعالیتهای ویژه بدن نیز کمک میکنند.
غذاهای کارآمد، مفهوم تازهای در زمینهی تغذیه ایجاد نموده‌اند که بهسرعت در حال رشد است. در ایالات متحده، این مفهوم یکی جذابترین زمینههای مطالعاتی به شمار میرود که افزون بر مصرفکنندگان، نظر دانشمندان را نیز به خود جلب کرده است. دلیل این جذابیت به ارتباط تنگاتنگ میان غذاهای اصلی و ترکیبات جداشده از آنها، عملکرد فیزیکی و روانی آنها و کاهش خطر بیماریها برمیگردد.
ناگفته نماند که طب سنتی ایران از جمله شاخصترین منابع پزشکی سنتی در جهان است. این ادعا را میتوان با بررسی منابع بسیار قدیمی به اثبات رساند.
تغذیه‌درمانی در مکتب طب سنتی ایران
این مکتب، طب عملی را به دو شاخهی «حفظ الصحه» (حفظ سلامتی) و «علم و علاج» (درمان بیماریها) تقسیمبندی میکند. بنابراین میتوان دریافت که نگرش طب سنتی ایران به بیماریها، در وهلهی اول، نگرشی پیشگیرانه، سپس درمانی است.
طب سنتی، شیوهی حفظ سلامتی و درمان بیماریها را در این عبارت خلاصه کرده است: «تنظیم روش زندگی مطابق مزاج و خصوصیات ذاتی هر فرد». با عمل به این عبارت میتوان بدن را از ابتلا به بسیاری از بیماریها مصون نگه داشت.
متأسفانه امروزه توجه چندانی به تغذیه‌ی بیماران و ارتباط آن با مصرف داروها و وضعیت بیماری آنها نمیشود؛ ولی در طب سنتی ایران، تغذیه‌ی درست بیمار در اولویت قرار دارد. طب سنتی ایران غذای بیماران را متناسب با وضعیت آبوهوایی و چگونگی نژاد آنها تنظیم میکند. این امر سبب میشود که در فصول مختلف سال و در حالتهای مختلف و بیماریهای خاص، بهترین مواد غذایی به بدن بیمار برسد.
دربارهی اهمیت غذا در طب سنتی، جملهی معروفی از دانشمند معروف ایرانی، محمد بن زکریای رازی وجود دارد که میفرماید:
«تا میتوانی با غذا درمان را به سامان برسانی، از دارو بهره مگیر و تا آنجا که میتوانی با داروی مفرد درمان کنی، داروهای مرکب را به کار مبر!»
معرفی تعدادی از غذاهای کارآمد دارویی ایران
تعداد زیادی از مواد غذایی با خاصیت دارویی، بههمراه اثر دارویی آنها در کتابهای «مخزنالادویه» و «الشامل» و «قانون در طب» به‌تفصیل معرفی شده‌اند. برخی از این غذاها بدین شرحاند:
- نان و غلات: جو دوسر، گندم مکه، نان جو، نان نخود، نان سفید، نشاسته، برنج، آرد جو.
- لبنیات: پنیر تازه، پنیر کهنه، شیر، کره، آب پنیر، کشک پنیر، پنیر مایه، ماست، شیر گاو، شیر بز و شیر گوسفند.
- ادویهها: زنجبیل، سماق، زردچوبه، دارچین، گل پر، زیرهی سبز، فلفل، زیرهی وحشی، دارچین ختایی، خردل سیاه، خردل وحشی، خردل سفید.
- آجیلها: فندق، گردو، پسته، بادام کوه‌ی، بادام شیرین، بادام تلخ، پستهی وحشی.
- حبوبات: عدس، نخود، ماش، لوبیای هندی.
- سبزیجات و گلها و گیاهان دارویی: پیاز، گل سرخ، نعنا، سیر، شنبلیله، کاهو، رازیانه، ریواس، پنیرک، کرچک، ترخان، گاوزبان، سنبل و شوید.
- میوهها: سیب، خرمای نیمرس، توت شیرین، توت ترش، انجیر، غوره، انار شیرین، انار ترش، تمشک، انگور، سنجد، گلابی، زرد آلو، لیموشیرین و زردک.
- نوشیدنیها: دوشاب انگور، دوشاب خرما، چای سبز، آب عسل، عصارهی خرما، سرکهی شیرین، دوغ، سرکه، گلاب و قهوه.
- گوشت: گوشت اردک، گاو، کبوتر، ماهی، غاز، بلدرچین، ریه، قلب، جگر، زبان، زهره، مغز سر.
مصونماندن از بیماری با استفاده از غذاهای کارآمد دارویی
امروزه با پیدایش غذاهای صنعتی و شیوهی تغذیه‌ی نامناسب، شاهد شیوع بیماریهای متعددی هستیم. برای پیشگیری از این بیماریها، بهتر است به متخصصان تحصیلکردهی طب سنتی و کتابهای مربوط به این حوزه مراجعه کنیم. در منابع ایرانی، غذاهایی با عنوان غذای کارآمد دارویی ایران معرفی شده‌اند که نشان از اهمیت غذا در درمان بیماریها دارند.
بهدلیل وجود اقلیمهای مختلف در ایران، میتوان مواد اولیه بسیاری از غذاهای دارویی را بهراحتی به دست آورد. این مواد غذایی را میتوانید با سفر به مناطق مختلف کشور تهیه کنید.
برای گشتوگذار در ایران و شناخت غذاهای دارویی میتوانید از تورهای ایرانگردی استفاده کرده یا سفر خود را بهصورت شخصی آغاز کنید.«دستی بر ایران» درزمینهی معرفی جاذبههای گردشگری ایران فعالیت میکند و افزون بر آن، شما را به شناخت بیشتر غذاهای کارآمد دارویی دعوت مینماید.
