دانشگاه تهران یکی از دانشگاه های دولتی و بزرگترین مرکز آموزش عالی در ایران است. پیشنهاد اولیه تاسیس آن توسط اسماعیل سنگ در سال 1926 میلادی داده شد. پس از انجام مطالعات اولیه به دستور رضا شاه پهلوی تأسیس شد. دانشگاه تهران هم‌اکنون دارای ۲۵ دانشکده، ۹ پردیس و ۱۱ مرکز پژوهشی است.
پردیس این دانشگاه از جنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق و غرب به ترتیب به خیابان‌های قدس و ۱۶ آذر محدود است.
تاریخچه دانشگاه تهران
روند تکامل معماری ایرانی را می توان در بنای این دانشگاه دید. قدمت آن به پهلوی اول می رسد. هدف اولیه ساخت یک فضای آموزشی در ۸۰ تا ۱۰۰ هزار ذرع مربع زمین بود. سال 1926 میلادی ساخت بنایی که شعب علوم و فنون در آنجا آموزش داده شود به رضا شاه داده شد.
وزیر دربار وقت در سال 1931 میلادی به ایالات متحده آمریکا سفر کرد. پس از مطالعه در «تأسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تأسیس دانشگاه به دولت تقدیم نمود. طرح مورد قبول قرار گرفت. او جستجو برای مکان‌یابی مناسب دانشگاه را با کمک آندره گدار آغاز کرد. سرانجام در 1934 میلادی، مکان فعلی این دانشگاه در شهر تهران به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
دانشگاه تهران حاصل ادغام موسسات آموزشی و مدارس زیر است:
- دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی، مدرسه طب، مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی، مدرسه فلاحت مظفر (اولین مدرسه کشاورزی در ایران)، مدرسه صنایع و هنر (تأسیس توسط کمال الملک)، مدرسه عالی معماری، مدرسه عالی حقوق، و چند مرکز آموزش عالی دیگر تهران.
الگوی شکل گیری دانشگاه مزبور
این دانشگاه بر اساس موسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد. طراحان ساختمان‌های دانشگاه تهران، مهندسین فرانسوی بودند. دروس و برنامه‌های دانشکده هنرهای زیبا دقیقاً بر اساس الگوی دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس طراحی گردید.
معماران و طراحان این دانشگاه
پردیس و بناهای این دانشگاه توسط معماران اروپایی رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدارد، و محسن فروغی طراحی گردید. بنای این دانشگاه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
لوگوی دانشگاه تهران و مفهوم آن
نقشی که امروز به عنوان نشان رسمی این دانشگاه انتخاب شده، از نقوش تاریخی کشور است. این نقش سابقه ممتدی در آثار صنعتی داشته است. همچنین مقام شامخی در فرهنگ ایران باستان دارد.
نشان دانشگاه تهران که توسط دکتر محسن مقدم، استاد دانشکده هنرهای زیبا طراحی شده است. این نقش برداشتی از طرح گچ بری شده در محوطه‌های دوران ساسانی است. پلاک گچ بری شده مکشوفه از شهر ساسانی تیسفون دقیقا همین نقش را دارد.
نقش میان بال‌ها، از ترکیب حروف خط این دوره (پهلوی ساسانی) ساخته شده است. استفاده دو کلمه دانشگاه تهران به شیوه نشان های دوران ساسانی در میان بال های تزئینی دیده می شود. حاشیه تزئینی که از دوایر ریز تشکیل شده نیز به دوران هخامنشی می رسد. این دوایر به عنوان یک عامل تزئینی در سکه‌های هخامنشی دیده می شود.
فرآیند توسعه دانشگاه تهران و روند تکامل معماری ایرانی
در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی، ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه مزیور رفته رفته به سمت الگوبرداری از سیستم دانشگاه‌های آمریکایی شروع به حرکت نمود. به‌طور نمونه، دانشکده کشاورزی این دانشگاه به کمک دانشگاه یوتا توسعه و گسترش یافت.
نمونه‌های دیگری نیز می‌توان برشمرد. در سال ۱۹۵۴ میلادی، مؤسسه علوم اداری دانشگاه (دانشکده مدیریت کنونی) به کمک دانشگاه کالیفرنیا جنوبی آغاز به ارائه مدارج دکترا نمود.
در سال ۱۹۵۸ میلادی، مؤسسه روزنامه‌نگاری دانشگاه تهران به کمک دانشگاه ویرجینیا و جیمز ولارد آغاز به کار نمود. دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا در سال ۱۹۶۵ میلادی رشته دکترای بیماری‌های سلولی (cytopathology) را راه‌اندازی نمود.
دانشگاه‌های دیگر آمریکایی مانند دانشگاه ایندیانا، دانشگاه ایلینوی در اوربانا شامپاین، دانشگاه کلرادو در بولدر، دانشگاه آلاباما، و دانشگاه ایالتی کلرادو مستقیماً ناظر فعالیت‌های علمی و آکادمیک این دانشگاه بودند.
این دانشگاه در سال‌های 1980 تا 1982 میلادی دو سال تعطیلی اجباری داشت. به واسطه انقلاب فرهنگی ایران توسط جمهوری اسلامی، این دانشگاه تغییرات زیادی نمود. در سال 1985 میلادی دانشکده‌های علوم پزشکی از دانشگاه تهران جدا و مستقل گردیدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند. این موضوع در روند تکامل معماری ایرانی دانشگاه موثر بود.
نقش سیاسی این دانشگاه
دانشگاه تهران همواره محل پدید آمدن بزرگترین جنبش های اعتراضی دانشجویان ایران بوده است. دانشجوهای پیشرویی که نسبت به مسائل روز کشور احساس مسئولیت می کردند، در برهه های مختلف به روشنگری پرداختند، با سایر گروه های مردم اعلام همبستگی نمودند و در این راه، جان های خود را تقدیم کردند.
کتابخانه دانشگاه تهران
در سال ۱۹۷۱ میلادی، ساختمان جدید کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با طراحی عبدالعزیز فرمانفرمایان گشوده شد. این کتابخانه امروزه حاوی ۷۰۰٬۰۰۰ جلد کتاب و ۱۸۰۰ نشریه از سراسر جهان می‌باشد. هر دانشکده به‌طور جداگانه کتابخانه دارد. همچنین اکثر گروه‌ها دارای کتابخانه تخصصی می‌باشند. کتابخانه های دانشگاه هرکدام بخشی از روند تکامل معماری ایرانی در این دانشگاه را نشان می دهد.
مجلات علمی این دانشگاه
این دانشگاه در حال حاضر، دارای ۱۳۹ نشریه تخصصی است. ۹۷ نشریه دارای رتبه علمی-پژوهشی از دبیرخانه کمیسیون نشریات علمی کشور می‌باشند. این نشریات به صورت فصلنامه یا دوفصلنامه منتشر می‌شوند. ویراستاری ادبی و صفحه آرایی مقالات و همچنین انتشار نشریات به صورت نسخه‌های الکترونیکی و چاپی در انتشارات دانشگاه تهران صورت می‌گیرد.
رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دانشگاه تهران در سطح جهانی
دانشگاه تهران (بدون احتساب دانشگاه علوم پزشکی) در سال 2012 میلادی در رتبه‌بندی SCImago در رتبه 259 جهان قرار داشت.
براساس نظام رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاهی شانگهای، در رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۱۴، دانشگاه تهران رتبه۵۶۶ را کسب کرد.
در سال ۲۰۱۵ میلادی، در نظام رتبه‌بندی شانگهای این دانشگاه در رتبه ۳۰۰–۲۰۱ و در رشته‌های فنی و مهندسی نیز در رتبه ۷۵–۵۱ و در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.
بر اساس رتبه بندی شانگهای در سال ۲۰۱۸ میلادی، این دانشگاه در میان ۳۰۱ تا ۴۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.
بر اساس رتبه بندی دانشگاه ملی تایوان در سال ۲۰۱۹ میلادی، دانشگاه تهران در جایگاه جهانی ۳۴۴ جهانی قرار گرفت.
دانشگاه تهران در سال ۲۰۱۹ و در رتبه بندی دانشگاه ملی تایوان، در رشته های مستقل رتبه های زیر را کسب نمود.
- علوم مهندسی ۷۱
- علوم کشاورزی ۱۶۱
- علوم طبیعی ۳۰۱-۳۵۰
- مهندسی مکانیک ۹
- مهندسی شیمی ۲۸
- مهندسی عمران ۵۹
- علوم کشاورزی ۸۶
- علوم کامپیوتر ۱۱۷
- مهندسی برق ۱۱۹
- علوم مواد ۱۴۳
- شیمی ۱۹۳
- محیط زیست ۱۹۸
- گیاه شناسی و جانورشناسی ۲۱۴
- زمین شناسی ۲۵۵
- ریاضیات ۳۰۱-۳۵۰
رتبه بندی دانشگاه تهران در میان دانشگاه های کشور های اسلامی
بر اساس رتبه بندی پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) این دانشگاه رتبه سوم در میان کشورهای مسلمان در سال ۲۰۱۶ را دارد.
فارغ التحصیلان مشهور دانشگاه تهران
فهرست برخی از این دانش‌آموختگان برجسته در زیر آمده است:
- جمشید آموزگار بیست و هشتمین نخست‌وزیر محمدرضا پهلوی
- ابوالحسن بنی‌صدر، نخستین رئیس‌جمهور ایران
- سید محمد خاتمی، پنجمین رئیس‌جمهور ایران
- حسن روحانی، هفتمین رئیس‌جمهور ایران
- اصغر فرهادی، اولین کارگردان ایرانی دارای جایزه اسکار
- شیرین عبادی، تنها ایرانی دارنده جایزه صلح نوبل
- رضا داوری اردکانی، فیلسوف برجسته معاصر ایران و رئیس فرهنگستان علوم کشور
- محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان و نویسنده نامدار ایرانی
- سید جواد طباطبایی، از استادان به نام علوم سیاسی در ایران
- سید موسی صدر، رهبر فکری و سیاسی شیعیان لبنان و مؤسس مجلس اعلای شیعیان لبنان
- نچیروان ادریس بارزانی، نخست‌وزیر فعلی کردستان عراق
- لطف‌علی عسکرزاده، مهندس برق و استاد بازنشسته علوم کامپیوتر در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و بنیان‌گذار منطق فازی
- بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران در دولت‌های پنجم تا هشتم و یازدهم تا دوازده
- حسین خنیفر استاد دانشگاه تهران و رییس دانشگاه فرهنگیان
از افراد تاثیرگذار تحصیل کرده در دانشگاه مزبور که در قید حیات نیستند می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- استاد جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی، استاد علی‌اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندس مهدی بازرگان، شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر یدا … سحابی، شهید دکتر محمدمفتح، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر کریم ساعی، دکتر احمد حامی و…
تعداد دانشجویان و کارکنان این دانشگاه
هم اکنون شمار اعضای هیات علمی دانشگاه تهران حدود ۱۵۰۰ و کارکنان اداری آن بالغ بر ۳۵۰۰ تن است. این دانشگاه از طریق آزمون سراسری در ۱۱۱ رشته کارشناسی، ۱۷۷ رشته کارشناسی ارشد و از طریق آزمون داخلی در ۱۵۶ رشته دکتری دانشجو می‌پذیرد. ظرفیت آموزشی دانشگاه حدود ۳۲۰۰۰ دانشجو است. همچنین اکنون ۳۴۰ دانشجوی خارجی در دانشگاه تهران در حال تحصیل اند.
سخن آخر
دانشگاه تهران ۱۷ دانشکده، ۲ مجتمع آموزش عالی، ۴ مرکز یا موسسه آموزشی – پژوهشی، ۱۴ موسسه تحقیقاتی و ۳ موسسه خدماتی اطلاع رسانی دارد. بنابراین، همچنان بزرگترین و وسیع‌ترین دانشگاه ایران است. همچنین این دانشگاه نماد روند تکامل معماری ایرانی در سال های مختلف است.
