خانه مستوفی الممالک تهران؛ ویژگی‌های معماری و تاریخچه

خانه مستوفی الممالک تهران بنایی متعلق به اواخر دوره‌ی قاجار است که در یکی از محله‌های قدیمی پایتخت به نام «سنگلج» و در «گذر مستوفی» و منطقه‌ی نارمک قرار دارد. منطقه‌ی نارمک، با عنوان «چهارراه گلوبندک» نیز شناخته می‌شود. در مجاورت این بنا، ساختمان‌های دیگری از قبیل «بقعه امامزاده سید ناصرالدین، بازارچه قوام الدوله، مسجد و آب‌انبار مُعَیِر» نیز به چشم می‌خورند.

ساختمان مزبور در سال ۱۳۵۶ خورشیدی به ثبت ملی ایران درآمده است. در این مقاله، توضیحاتی در این زمینه ارائه می‌کنیم.

تاریخچه خانه مستوفی الممالک

این خانه توسط فردی به نام «حسن مستوفی الممالک»، نخست‌وزیر مشهور کشور در دوران پس از مشروطه و در زمین پدری او بنا گردید. در واقع، تاریخ ساخت آن به اواخر قرن نوزدهم میلادی و زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار تعلق دارد.

بنای مزبور، ویژگی‌های معماری ایرانی بی‌نظیری دارد و در طول زمان، وقایع تاریخی زیادی را به خود دیده است. از این بنا در گذشته به عنوان محل کابینه‌ی دولت و خانه‌ی سیاست‌مداران نیز استفاده کرده‌اند.

پس از انقلاب سال 1357، شرکت پست، این ساختمان را از نوادگان مستوفی الممالک خریداری نمود. هم اکنون، شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران مالکیت آن را بر عهده دارد. امروزه بنای مزبور به حالت نیمه متروک درآمده است. از آن‌جایی که هنوز اقدامی در جهت بازسازی آن صورت نگرفته، در آن به روی بازدیدکنندگان بسته است.

شایان ذکر است که این بنا به عنوان محل فیلمبرداری مجموعه‌های تلوزیونی متعددی استفاده شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• سلطان صاحبقران، عروسی خوبان، دلشدگان، خوب بد جلف و شهرزاد.

ویژگی‌ها و سبک معماری

خانه مستوفی الممالک تهران در مرکز باغی به مساحت ۵۰ هزار مترمربع قرار دارد که هم اکنون از باغ مزبور، فقط ۱۷۰۰ متر مربع باقی مانده است. این ساختمان توسط درختان کهنسالی از قبیل اقاقیا، نارون، زبان گنجشک و انواع درختان میوه نظیر گوجه سبز، توت، خرمالو و… احاطه شده است.

ساختمان مزبور یک درِ ورودی در ضلع شرقی خود دارد که به واسطه‌ی چند پله به حیاط راه می‌یابد. پس از ورود به حیاط این ساختمان، استخر بزرگ و مستطیل‌شکلی را مشاهده می‌کنید که جلوه‌ی بسیار زیبایی به آن بخشیده است.

با توجه به این‌که هنوز مرمتی روی این بنا صورت نگرفته است، سبک معماری آن به خوبی قابل بررسی است. در واقع، بنای مزبور به سبک معماری فرانسوی ساخته شده؛ البته قسمت‌هایی از آن، از قبیل تالار شاه‌نشین، به سبک معماری دوره‌ی قاجار بنا شده‌اند.

ویژگی تالار شاه نشین و اتاق پروانه خانه مستوفی الممالک

تالار شاه‌ نشینِ این ساختمان، ویژگی‌های جالب توجهی دارد و قرینه‌سازی در آن به خوبی رعایت شده است. به این ترتیب، همان‌طور که در قسمت راست تالار دو اتاق گوشواره وجود دارند، در قسمت چپ آن نیز اتاق‌های گوشواره مشاهده می‌شوند. علاوه بر آن، این تالار دارای سه پنجره‌ی بسیار زیباست که به ایوان باز می‌شوند.

از سایر ویژگی‌های متمایز تالار شاه‌نشین می‌توان به سقف شطرنجی آن اشاره نمود که در آن، نقش پروانه‌های کاغذی به کار رفته است. در واقع، در هر یک از مربع‌های نقش شطرنجی یک پروانه مشاهده می‌شود. شکل پروانه‌ها مشابه پروانه‌های موجود در مناطق گرمسیری و به رنگ‌ها و ابعاد مختلف هستند.

شایان توجه است که درهای چوبی و دیواره‌های تالار نیز با طرح‌های زیبای پروانه زینت یافته‌اند. همین سبب شده است که این تالار به اتاق پروانه‌ها شهرت یابد. این اتاق به همراه تالار آینه، جزو زیبایی‌های خانه مستوفی الممالک تهران به شمار می‌رود.

علاوه بر آن، دیوارهای فضای داخلی این تالار به رنگ آبی روشن رنگ‌آمیزی شده‌اند که آرامش خاصی به بازدید‌کننده القا می‌کنند. در مرکز این تالار نیز ستون‌های گچبری‌شده‌ای وجود دارند که شکوه و عظمت آن را افزایش می‌دهند.

تزیینات عمارت

در نمای داخلی و خارجی این ساختمان تزیینات متفاوتی به چشم می‌خورند که زیبای آن را دوچندان کرده‌اند. در متن زیر اندکی درباره‌ی تزیینات بنا توضیح می‌دهیم:

تزیینات نمای داخلی:

در نمای داخلی، تزیینات گچبری زیادی به کار رفته‌اند که در آن‌ها از طرح‌های مختلف استفاده شده است. برخی از این نقش‌ها عبارتند از:

• طرح گل و گلدان، طرح‌های اسلیمی از گیاهان و جانوران اسطوره‌ای نظیر طرح شیر، سبدهای میوه، فرشتگان زیبا، پرندگان شکارشده، مثل اردک و قرقاول.

نمای خارجی:

در قسمت فوقانیِ نمای خارجی، کتیبه‌هایی وجود دارند که بر روی آن‌ها نقوش برجسته‌ای از قبیل گل، بوته، نقش شیر و گیاهان مختلف کار شده است. علاوه بر آن، از سایر تزیینات نمای خارجی می‌توان مجسمه‌های آن را نام برد که در اَشکال مختلف ساخته شده‌اند.

بازدید از خانه مستوفی الممالک تهران را در برنامه سفر بگنجانید

خانه تاریخی مستوفی الممالک تهران به دلیل آسیب‌های وارده به آن و عدم بازسازی توسط مسئولین زیربط، وضعیت نابسامانی دارد. امیدواریم که این ساختمان به زودی مرمت و در آن به روی گردشگران باز شود. دستی بر ایران پیشنهاد می‌کند که ضمن سفر به پایتخت علاوه بر شناخت این اثر تاریخی از سایر جاذبه‌های گردشگری تهران دیدن کنید.