حمام نوبر تبریز در شهر تبریز و در رو به روی کاخ شهرداری این شهر قرار دارد. بر اساس مدارک و نقشه‌های به‌دست‌آمده، قدمت این حمام را در حدود 150 سال می‌دانند. البته در طول این سال‌ها این حمام توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده است. به دلیل اهمیت این بنای تاریخی، در سال 1378 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت. ناگفته نماند که چند سال پیش این حمام، به‌عنوان مکان دیگری مورد استفاده عموم مردم قرار می‌گرفت.
در معماری حمام نوبر تبریز، ترکیبی از اشکال هندسی مختلف مشاهده می‌شود. این اشکال در نهایت، معماری زیبا و چشم‌نوازی را به وجود آورده‌اند. این حمام به‌طور کلی از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود. در قدیم از تمام بخش‌های این حمام، جهت فعالیت‌های مختلف استفاده می‌کردند. بنای مذکور امروزه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر تبریز شناخته می‌شود.
تاریخچه حمام نوبر تبریز
ساخت این حمام تاریخی به اواسط دوره قاجار برمی‌گردد. از دوره ایلخانان، حمام‌های زیادی دیده می‌شود که در شهر تبریز ساخته شده اند. ناگفته نماند که در طول این سال‌ها، بسیاری از آنها به دلیل وجود رطوبت و گرما از بین رفته‌اند. در دوره ایلخانی، معمولاً حمام‌ها را در کنار کاروانسراها یا دروازه اصلی شهر می‌ساختند. در زمان وقوع زلزله ویرانگر در تبریز، بسیاری از بناهای مهم تاریخی این شهر از بین رفتند.
در ادامه، دیواری در اطراف شهر بنا کردند که 8 تا 12 دروازه را شامل می‌شود. بار دیگر شروع به ساخت حمام‌ها، از جمله حمام نوبر تبریز در کنار این دروازه‌ها و کاروانسراهای شهر کردند. از این جهت است که بسیاری از بناهای تاریخی شهر مربوط به دوران قاجار است. این بنای تاریخی در سال 1378، در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت.
معماری این حمام تاریخی
حمام نوبر از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
- سربینه
- گرمخانه
سربینه همان رختکن حمام است که فضایی با قاعده هشت‌ضلعی دارد. بخش میانی این فضا، طاق بندی شده و گنبدی بر روی هشت ستون سنگی سربینه قرار گرفته است. در وسط این فضا نیز حوضی هشت‌گوشه دیده می‌شود. در دور تا دور این حوض، سکوهای متعددی ساخته شده است.
بخش گرمخانه حمام شامل گنبد و طاق بزرگی می‌شود. گرمخانه دارای فضایی مربعی با چهار ستون هشت‌وجهی است. به‌طور کلی، ترکیب آجر و کاشی در کنار کتیبه‌های مصور زیبا، معماری این بنا را چشم‌نواز کرده است. در سالن اصلی حمام، چهارپایه سنگی دیده می‌شود و بخش مرکزی نیز با ستونی بزرگ پوشیده شده است.
از طریق دو ورودی که در دو سمت سربینه قرار دارد، می‌توان وارد حمام نوبر تبریز شد:
- در ورودی اصلی، دالانی طولانی قرار دارد. این دالان در انتها به یک مغازه و بخش رختکن حمام ختم می‌شود.
- ورودی دوم حمام شامل مسیری پلکانی می‌شود. در انتهای این مسیر، علاوه بر حمام مخصوص، قهوه‌خانه و مغازه هم قرار دارد.
کاربری امروز حمام نوبر
میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی بسیار غنی است و مسئولین مربوطه با علاقه به بازسازی و مرمت بناهای تاریخی خود می پردازند. این حمام نیز از این قاعده مستثنا نیست.
در گذشته این بنا، با کاربری حمام مورداستفاده عموم مردم قرار می‌گرفت، اما در طول آن سال‌ها، به دلیل شرایط منطقه و وجود رطوبت فراوان، دچار آسیب‌های فراوانی شد. به‌منظور حفظ بنا، تاکنون این بنا چندین بار بازسازی شده است. پس از ثبت این بنا در لیست آثار ملی، در سال 1387 با حفظ شکل اولیه، تغییر کاربری داد. پس از آن، حمام نوبر تبریز به‌عنوان سفره‌خانه سنتی مورداستفاده قرار گرفت.
از آن زمان تاکنون، این بنا را به‌عنوان بزرگ‌ترین و اولین سفره‌خانه سنتی شهر می‌شناسند. علاوه بر سفره‌خانه سنتی، بخش‌های دیگری از این حمام برای انجام فعالیت‌های دیگر نیز مورداستفاده قرار می‌گرفت. به‌عنوان مثال، می‌توان به اجرای مراسم نقالی و پرده‌خوانی در پشت‌بام حمام اشاره کرد.
در طول آن سال‌ها، این حمام را به‌عنوان سفره‌خانه سنتی شهریار می‌شناختند. امروزه دیگری خبری از چایخانه و سفره‌خانه سنتی در این مکان نیست. حمام نوبر در سال 1399 بسته‌شده و بدون استفاده رها شده است.
بازدید از این حمام تاریخی را در برنامه خود بگنجانید
حمام نوبر تبریز از جمله آثار تاریخی این شهر است که بازدید از آن خاطره ای به یاد ماندنی در ذهن شما خواهد ساخت. بناهای تاریخی کاربردی نظیر این حمام، بخشی از فرهنگ مان را به نمایش می گذارد که در تشکیل هویت ملی ما تاثیرگذار بوده است.
چنانچه به واسطه تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی قصد مسافرت به تبریز را دارید، بازدید از این حمام را از دست ندهید. ″دستی بر ایران″ ضمن معرفی جاذبه های گردشگری تبریز شما را به بازدید از این بنای تاریخی دعوت می کند.
